Rinesa Qeriqi aka Rinesancë osht një çikë e Prishtinës. Tepër mirë shkrun, tepër mirë këndon, tepër mirë kryengritet – krejt këto me një kreativitet që gufon në krejt çka prek. Tash së fundi ka figuru edhe në një artikull në edicionin MENA të revistës së njohun DAZED, ku flet se ku e ndin që e ka shpinë, qysh pëballesh me të huajshmin dhe qysh përmbledhesh me mbijetu n’tokë të huj.
Po e sjellim artikullin e botum në DAZED (edicioni MENA) nga gazetarja, regjisorja, modelja Hameem Khan që jeton në Toronto, ku flet për artistat që sot jetojnë si imigrantë, e që po lulëzojnë jashtë rranjëve të tyne fillestare.
Kërkah / Gjithkah: rrëfimet e diasporës
Migrimi sot nuk ndjek ma një vijë të drejtë. Nuk osht ma thjesht prej Lindjes në Perëndim apo nga Perëndimi në Lindje, apo vetëm për mbijetesë dhe mundësi. Osht edhe për rishpikje, përshtatshmëri, dhe kanihere rebelim.
Mundesh me e lexu edhe…
Lëvizja është shumëdrejtimëshe dhe thellësisht personale. Ideja e shpisë është tu ndryshu. Disa ndihen sikur nuk u përkasin kërkah. Do tjerë, gjithkah.
Hameem Khan u nis me fol me kreativët anembanë botës: artistë, sipërmarrës, muzikantë, kuratorë, secili e secilja tu kalu faza të ndryshme të jetës, kulturës dhe platformave. Secili tu e riformësu kuptimin e shpisë sipas kushteve të veta. Ajo i pyeti drejt: Çka osht shpia? Çka osht identiteti? Çka do me thanë me i përkas diçkahit?
Qe qysh janë përgjigjë:
Kur u pyetën për shpinë, pak prej tyre dhanë një përgjigje të preme. Rami Helali, që e ka kalu shumicën e jetës mes Kajros dhe Torontos, e sheh shpinë si diçka të rrjedhshme. “Pjesë të ndryshme të asaj ndjenje ekzistojnë në vende të ndryshme. Prindët e mi janë në Egjipt. Vëllau jem në Kanadë. Nuk besoj që ajo ideja [e një vendi të vetëm] ekziston ma për mu.”
Për Neena Roe, muzikante e rritun në SHBA me rranjë iraniane, shpia ndjek njerëzit që e mbajnë të lidhun. “Kur je fëmijë emigrantësh, kur je pjesë e diasporës, rranjët janë të vështira,” tha ajo. “Lidhja jeme me kulturën dhe atdheun janë prindërit, kështu që shpia osht ku janë ata.”
Rinesa Qeriqi, artiste e lindun në Kosovë që tash jeton në Toronto, nuk osht kthy mo prej se e ka lëshu Kosovën.
“Sendi i parë që e kisha bo osht me shku drejt n’katund. Aty ku gjyshja ime gatujke pite tradicionale jashtë, në mal. Ajo osht shpia për mu.”
Zeinah Kalati, kuratore dhe programere nga Guelph, e thotë në mënyrë elementare. “Asgjë nuk i afrohet detit. Ai osht vendi im. Vendi jem i preferum për me qenë gej osht deti. Ai përmban të gjitha paradokset, të gjitha të vërtetat.”
Për shumëkënd, lëvizja nuk osht vetëm gjeografike. Osht e brendshme, emocionale, kulturore. “Jam lindë në Kajro, kam ardhë në Kanadë si foshnjë, jam kthyer në Kajro për shkollë, pastaj prap në Toronto,” tha Helali. “Gjithmonë jam ndi sikur mund m’u kanë plotësisht egjiptian në Egjipt dhe plotësisht perëndimor në Perëndim. Por nuk mendoj për identitetin çdo ditë. Unë thjesht jom.”
Roe nuk e sheh veten si një formë fikse. Ajo ndryshon me hapësinën dhe llojin e dashnisë që ajo kërkon. “Të gjitha versionet e mia janë autentike. Por pjesë të ndryshme të miat shkëlqejnë në hapësina të ndryshme. Me familjen time ka butësi. Në Detroit jam lozonjare. Në hapësina muzikore jam ma e mprehtë.”
Rinesa Qeriqi foli për ushtrimet mendore të kalimit mes gjuhëve dhe mënyrave të mendumit.
“Shkruj për m’u përballë,” tha ajo. “Unë shkruj në shqip, shkruj në anglisht. Po përpjekem m’i mbajt gjallë të gjitha pjesët e mia.”
Kalati shtoi peshën e përkthimit – jo vetëm të fjalëve, por të kulturës, humorit, kontekstit. Tema si përkthimi, ruajtja dhe kujtesa u shfaqën herë pas here. Roe kujtoi qysh nana i kishte ikur nga Irani me bizhuteri të kepta në një xhep të msheft. “Ajo qafore nuk hiqet kurrë,” tha ajo. “Kto e mbaj me vete. Ato, edhe fotot e skanume të familjes.”
Kalati reflektoi për kujtimet e hershme të bindjes që askush se ka dashte pa i kuptu sende që e kanë formësu. “Përkthimi ka qenë gjithmonë diçka për të cilën kam mendu,” tha ajo. “Hala më ndjek.”
Këto nuk janë tregime zhvendosjeje. Janë tregime rimarjeje. Tregime vetëpërcaktimi dhe kontrolli krijues.
“I gjithë motivi pse e nisa Kotn ka qenë me ndërtu një urë mes dy anëve të mia,” tha Helali. “Për me tregu një version të Lindjes së Mesme që osht real, që osht i bukur, që nuk filtrohet përmes frikës. Arabishtja dikur i ka tutë njerëzit. Tani shoh njerëz që ecin me çantat tona dhe ndihem krenar.”
Edhe Roe po afrohet. “Përpara e majsha jashtë muzikës identitetin tim etnik. Tani i përfshij inçizime zanore nga familja ime. Projekti jem i ardhshëm ka pjesë muhabetesh me prindërit e mi, me gjyshat; gjithçka osht aty.”
Këtu, identiteti nuk osht vetëm diçka që bartet – osht diçka që mbrohet, shprehet, dhe përcillet. Ka një ndjenjë kolektive përgjegjësie për me kryju vizibilitet dhe hapësinë, jo vetëm për veten, por edhe për të tjerët.
“E pytsha veten vazhdimisht: Cili osht roli im? Çka muj me bo? Dhe pastaj e kuptova: funksioni jem osht filmi. Muj mo bo tregimet tona të qasshme. Muj me kriju një hapësinë për arabët ku nuk duhet mu përkthy për mu marr vesh,” tha Zeinah.
Po çka ju thojnë dikujt që osht në prag të një hapi të ngjashëm? Dikujt që po përgatitet mu zhvendosë nëpër botë pa një rrugë të qartë?
“Përgatitu mu ndi e tëhujsume” tha Rinesa. “Dhe ndërto mekanizma për m’u përballë. Ndjenja e tëhujsimit osht e vërtetë, por munesh me mbijetu.”
Zeinah shtoi, “Mos ik tu mendu se ki me çpikë veten prej fillimit. Ti je ti, kudo që shkon. Nëse po shkon dikah new, krijo një hapësinë. S’ki çka pret dikkend tjetër me ta ndërtu.”/Katror.info
Marrë nga Suzanne Podcast.
