Sistemet elektronike të votimit kërkojnë investim dhe vlerësim të vazhdueshëm, por sa të sigurta janë dhe cilat vende i shfrytëzojnë?
Në vitin 2024, rreth gjysma e popullsisë së botës do të përcaktojë të ardhmen e vendeve të tyre në vitin më të madh zgjedhor në histor.
Pas skenave të zhurmshme të fushatave politike, sistemet zgjedhore do të kenë përgjegjësinë për të siguruar votime të lira dhe të ndershme.
Mundesh me e lexu edhe…
“Qëllimi nuk është vetëm të kemi një sistem të sigurt, por të kemi një demokraci të sigurt”, tha për “Euronews Next”, Dr David Duenas-Cid, profesor i asociuar në Universitetin Kozminski në Poloni.
Në muajin qershor, evropianët do të zgjedhin Parlamentin e tyre bazuar në 27 sisteme të ndryshme dhe deri atëherë, Portugalia, Sllovakia, Maqedonia e Veriut, Lituania, Islanda dhe Belgjika do të kenë mbajtur tashmë zgjedhjet kombëtare.
Vetëm një pakicë e këtyre zgjedhjeve do të përdorë teknologjinë në procesin e saj, qoftë për të votuar, për të numëruar fletëvotimet apo për të kontrolluar bazat e të dhënave të votuesve.
“Në vitin 1999, njerëzit do të kishin thënë se e ardhmja është votimi në internet, por ne jemi në vitin 2024 dhe jo aq shumë vende po votojnë online”, tha Duenas-Cid.
Ai beson se teknologjia do të rrjedhë përfundimisht në të gjitha zgjedhjet dhe se “nuk ka asnjë sistem teknik që është njëqind për qind i sigurt”.
Çfarë është votimi elektronik dhe kush e përdor atë?
Vendet që testojnë zgjedhjet elektronike zakonisht fillojnë me qytetarët që jetojnë jashtë vendit, sepse krahasuar me votimin me letër, teknologjia përshpejton numërimin, shtyp votat e pavlefshme dhe e bën më të lehtë hedhjen e votës.
Megjithatë, në vitin 1982, shteti jugor indian i Keralas testoi votimin elektronik në zgjedhjet lokale. Zgjedhjet përfundimisht u anuluan dhe sërish u votua përmes letrës për shkak të shqetësimeve ligjore, por sot, demokracia më e madhe në botë përdor gjerësisht pajisjet elektronike, me votat në letër të kufizuara në zona të largëta.
Deri në maj të këtij viti, mbi 986 milionë indianë do të zgjedhin parlamentin e ulët të vendit duke përdorur makineritë e votimit elektronik me regjistrim të drejtpërdrejtë (DRE) në qendrat e votimit, të cilat regjistrojnë votat menjëherë, nuk janë të lidhur me internetin dhe printojnë fletvotimin.
Ndërsa besueshmëria e DRE-ve është vënë në dyshim në të kaluarën, ai është sistemi më i përdorur elektronik, sipas Institutit Ndërkombëtar për Demokraci dhe Asistencë Zgjedhore.
Për Oliver Vaartnou, CEO i kompanisë së teknologjisë Cybernetica, përdorimi i makinerive elektronike të votimit është një hap drejt votimit në internet, i cili mund të bëhet online, në çdo pajisje dhe nga kudo.
Vendlindja e tij, Estonia ka qenë pioniere në zgjedhjet online që nga viti 2005.
“Ne kemi metodën më të avancuar të votimit në botë me votimin në internet dhe mënyrën më të zakonshme ose më arkaike, me votim në letër”, tha Vartnou, kompania e të cilit projektoi softuerin e Estonisë i-Voting.
Sa i sigurt është votimi në internet?
“Nuk është një sistem që e ndërtoni një herë dhe e lini ashtu për dhjetë vjet”, tha Vaartnou.
“Estonia po punon vazhdimisht për të përmirësuar votimin e saj në internet. Ne po modifikojmë softuerin, po shikojmë sigurinë, po vlerësojmë se çfarë po ndodh në botë dhe nëse po ndikon në zgjedhjet tona në internet”, shtoi ai.
Në vitin 2022, Estonia ndau 30 milionë euro për sistemet shtetërore të informacionit digjital dhe deri më sot, vendi nuk ka zbuluar asnjëherë malware apo dobësi gjatë zgjedhjeve. Por, vendet e tjera nuk mund të thonë të njëjtën gjë.
Disa pjesë të Zvicrës miratuan votimin në internet në vitin 2004. Pesëmbëdhjetë vjet më vonë, testimi publik zbuloi të meta në një softuer të përditësuar dhe vendosja e votimit në internet u ndal deri në mars të vitit 2023.
“E meta e identifikuar ka të bëjë me zbatimin e verifikueshmërisë universale, një mënyrë për të përcaktuar me anë të provave matematikore nëse votat janë manipuluar”, thanë autoritetet kur hakerët vunë re dobësinë.
Sot, algoritmet kriptografike (të përdorura për kriptim dhe vërtetim) janë përgjegjës për t’u siguruar që votat të mos ndryshohen pa e vënë re askush dhe kodet burimore të votimit në internet të jenë të disponueshme publikisht.
Por të metat në votimin në internet përfshijnë gjithashtu dhënien e votës në një mjedis të ashpër dhe një konflikt interesi midis zhvilluesve të softuerit dhe organit elektoral të qeverisë.
Për ekspertët, gjithçka varet nga i njëjti shqetësim: besimi.
“Besimi është shumë, shumë kritik në votim. Njerëzit nuk po i besojnë teknologjisë aq shumë sa nuk u besojnë qeverive të tyre”, tha eksperti kibernetik estonez, Vaartnou.
E ardhmja e votimit
Megjithatë, disa vende me histori të diskutueshme demokratike po kalojnë në votim elektronik.
Në një zgjedhje pa “sfidues të rëndësishëm të mbetur”, disa rusë do të jenë në gjendje të zgjedhin presidentin e tyre në një sistem elektronik për herë të parë në mes të muajit mars, ndërsa Turqia, e cila pati zgjedhje “të lira, por jo të drejta” marsin e kaluar sipas vëzhguesve ndërkombëtarë, ka njoftuar se ka zhvilluar makinat e veta DRE.
Vende të tilla si Norvegjia dhe Meksika – të cilat do të lejojnë votimin elektronik në zgjedhjet e ardhshme presidenciale të qershorit të vitit 2024 për qytetarët që jetojnë jashtë vendit – po kërkojnë gjithashtu integrimin e teknologjisë në zgjedhje. Për të gjitha vendet që bëjnë ndryshimin, eksperti Duenas-Cid rekomandon “ta merremi me lehtësi”.
Kalimi në votim elektronik është i vështirë: disa parti politike besojnë se teknologjia mund të ndikojë në mënyrat e votimit dhe të zhvendosë dinamikën e pushtetit, ndërsa ndryshimi i zakoneve zgjedhore është i ndërlikuar sepse njerëzit janë mësuar shumë me sistemin në vend, sipas ekspertit.
Për herë të parë vitin e kaluar, pak më shumë se gjysma e estonezëve hodhën votat e tyre në internet, por u deshën gati tridhjetë vjet që pak më shumë se 300 mijë qytetarë të përdorin internetin në zgjedhje (Estonia ka një popullsi prej 1.3 milion, rreth gjysma e të cilave është e regjistruar në vota).
Në vitin 2000, George W Bush fitoi zgjedhjet presidenciale të SHBA kundër Al Gore falë një avantazhi jashtëzakonisht të vogël në Florida. Për t’i bërë gjërat më të ndërlikuara, disa qarqe në shtet kishin probleme me numërimin e fletëve të votimit të shtypura.
Pas fatkeqësisë, Ligji për Votimin e Ndihmës së Amerikës u prezantua në vitin 2002, në mënyrë që i gjithë vendi të mund të përmirësonte teknologjinë e votimit.
Përdorimi i votave në letër të skanuara në mënyrë elektronike (me fletë votimi të shënuara me dorë) dhe DRE (pa fatura letre) u rrit në fillim të viteve 2000, sipas Fondacionit të Votimit të Verifikuar, i cili studion ndikimin e teknologjisë në zgjedhjet në SHBA.
Rreth 15 vjet më vonë, letra u rikthye me DRE-të e hedhura si të pasigurta, sepse ato nuk ofronin prova letre. Sot, vendi përdor një sërë metodash, ku mbizotërojnë fletëvotimet e shënuara me dorë.
Megjithatë, e ardhmja e votimit mbetet e pasigurt.
“A do të digjitalizojmë të gjithë procesin e votimit? Do të mbajmë fletëvotimet në letër, por do të digjitalizojmë pjesën tjetër?”, tha Duenas-Cid.
“Le të shohim, nuk e di, por ajo që me siguri po ndodh është se teknologjia po bëhet gjithnjë e më e rëndësishme dhe ne duhet të jemi shumë të vetëdijshëm jo vetëm për potencialin që mund të sjellë, por edhe për problemet e mundshme që mund të sjell”. /Katror.info
Përgatiti:
