Artisti dhe regjisori kosovar Alban Muja ka realizuar një dokumentar të shkurtër të titulluar “Mua besoj se më shpëtoi portreti” (I Believe the Portrait Saved Me), i cili ka pasur premierën në edicionin e vitit 2025 të Berlinales, në seksionin Forum Expanded. Ky film është një reflektim i fuqishëm mbi rolin e artit në mbijetesë dhe rezistencë gjatë periudhave të dhunshme.
Filmi bazohet në përvojën e babait të autorit, Skender Muja, një piktor nga Mitrovica, i cili gjatë Luftës së Kosovës u rrëmbye nga forcat serbe dhe u mbajt në një kamp të improvizuar. Në një moment kritike, ai u detyrua të vizatonte portretin e një oficeri serb për të shpëtuar jetën e tij. Ky akt i thjeshtë, por i guximshëm, është parë nga Skender Muja si një mjet shpëtimi, duke e shndërruar artin në një akt të fuqishëm të mbijetesës.
Alban Muja, i cili jeton dhe punon midis Prishtinës dhe Berlinit, është një artist dhe regjisori i njohur për punën e tij që trajton tema sociale, politike dhe historike. Ai ka marrë pjesë në ekspozita dhe festivale ndërkombëtare, duke përfshirë Bienalen e Venecias në vitin 2019. Në një intervistë për Festivalin e Filmit të Sarajevës, Muja theksoi se ky film është një përpjekje për të ruajtur kujtimin dhe për të treguar se si arti mund të veprojë si një mjet mbijetese dhe rezistence.
Mundesh me e lexu edhe…
Një situatë e pazakontë, ku arti i vizatimit shpëtoi një jetë gjatë luftës, ndodhi me babain tuaj. Sa e vështirë ishte ta bindnit të tregonte këtë histori 25-vjeçare para kamerës?
“Ne flisnim për ato ditë në fragmente, gjatë shumë viteve, si të mblidhnim copa të një pasqyre të thyer. Gjithmonë kisha frikë të pyesja shumë. E mbaja historinë e tij brenda vetes në heshtje. I imagjinoja shumë mënyra për ta treguar, një herë e kisha edhe regjistruar, shumë kohë më parë, por kurrë nuk mund të shkoja përpara. Mendoj se po prisja momentin kur zëri i tij dhe ideja ime do të takoheshin. Dhe kuptova se nëse do të prisja shumë, kujtimet e tij mund të zbehen, dhe një kapitull i historisë sonë do të zhdukej me të.”
“Kjo u duk si momenti i duhur, për të dhe për mua, sidomos në ditët e sotme, kur shpesh dëshmojmë se uria përdoret si armë, diçka që babai im dhe të burgosurit e tjerë e përjetuan fatkeqësisht gjithashtu. Unë nuk doja vetëm të ndaja historinë e babait tim, një piktor që u mbajt i burgosur gjatë luftës, por edhe të tregoja gjënë e jashtëzakonshme që i shpëtoi jetën: aktin e vizatimit.”
“Në atë vend të çuditshëm dhe të tmerrshëm, një copë e vetme kredhë u bë mburoja e tij, një negociatë e heshtur me fatin. Arti, në formën më të thjeshtë, u bë mjeti i tij i mbijetesës. Besoj se arti mund të bëjë mrekulli. Ai është një dëshmi e rezistencës njerëzore, mënyrës se si kreativiteti mund të lulëzojë edhe në kushtet më shtypëse. Dhe ndonjëherë, ai mund të arrijë edhe ata që besojmë se janë të paarritshëm, madje edhe ata që mbajnë jetën tënde në duar.”
“Pa fytyrat e njerëzve që ndiqnin me ankth krijimin e portretit në tabelën e shkollës, sigurisht që nuk do të keni arritur një efekt kaq të fortë shqetësimi dhe pasigurie. Kush janë këta njerëz, a u mbajtën me të vërtetë të burgosur me babain tuaj?”
“Kjo ishte një nga pyetjet kryesore që i bëra vetes dhe ekipit tim, sidomos kur po mendoja për mediet që do të përdornim dhe si të portretizonim të burgosurit e tjerë në shkollën që ishte shndërruar në kamp me babain tim. Në historinë e tij, të burgosurit e tjerë e ndiqnin atë duke vizatuar në heshtje të plotë, pothuajse pa frymë, sepse sfida e tij – portreti që i kërkohej të krijonte – mund të përcaktonte edhe mbijetesën e tyre.”
“Disa nga njerëzit që shfaqeshin në klasë ishin vërtet të burgosur me babain tim, fillimisht në shkollë dhe më pas u transferuan në burg. Për të reflektuar moshën e të burgosurve, nga 18 deri në 65 vjeç, sollëm edhe të rinj për të riprodhuar këtë ekuilibër dhe për të kapur atmosferën e frikës, pasigurisë dhe shpresës që përshkruante babai im.”
“Të gjithë ne që kemi përjetuar luftën e dimë shumë mirë ndjesinë e dehumanizimit, poshtërimit dhe dëshpërimit. A nuk është arti në këto rrethana jo vetëm një formë e heshtur, jo-agresive rezistence, por edhe një mënyrë për të përballuar dhe mbijetuar?”
“Po, absolutisht. Në ato momente, arti bëhet si formë e heshtur rezistence, ashtu edhe një mjet për mbijetesë. Ai të lejon të mbash njerëzoren dhe të shpresosh se edhe ata nga ana tjetër mund të preken nga ajo. Arti krijon kuptim në një vend të dizajnuar për ta hequr atë. Për babain tim, vizatimi nuk ishte vetëm një akt shprese, por edhe një mënyrë për të përballuar të pamundurën.”
Filmi ka marrë vlerësime pozitive dhe është pritur me interes në festivale të tjera ndërkombëtare, përfshirë Festivalin e Filmit të Shkurtër në Hamburg, ku është paraqitur në seksionin e konkurrencës ndërkombëtare. Ky dokumentar është një dëshmi e fuqishme e forcës transformuese të artit dhe rëndësisë së tij në ruajtjen e kujtimeve kolektive dhe individuale./Katror.info.
