Rrjeti Ballkanik për Gazetari Hulumtuese – BIRN Kosova ka organizuar të premten, më 29.08. 2025, në muzeun “Reporting House”, një aktivitet përkujtimor për të shënuar Ditën Ndërkombëtare të Personave të Zhdukur, 30 Gushtit.
Për nder të shënimit të kësaj dite, BIRN Kosova ka lansuar projekti për intervistimin/grumbullimin e rrëfimeve e të familjarëve të personave të zhdukur gjatë luftës në Kosovës.
BIRN Kosova synon të grumbullojë mbi 80 rrëfime të familjarëve të të zhdukurve, në kuadër të projektit të financuar nga Bashkimi Evropian: “Zbulimi i së vërtetës: Luftimi i gazetarisë monoetnike dhe avokimi për personat e zhdukur në Kosovë”.
Mundesh me e lexu edhe…
Këto dëshmi pasqyrojnë dhimbjen, forcën dhe kërkesën e përbashkët për të vërtetën dhe llogaridhënien.
Çështja e personave të zhdukur, vazhdon të mbetet një nga plagët më të rënda për shoqërinë kosovare të pasluftës, andaj mbledhja e rrëfimeve dhe dëshmive nga familjarëve të personave të zhdukur ka një rëndësi të madhe jo vetëm për zbardhje e fatit të pagjeturve, drejtësinë, por edhe ndërtimin e së ardhmes, u tha ndër të tjerash gjatë këtij aktiviteti.
Jeta Xharra, drejtoreshë ekzekutive e BIRN Kosova, ka thënë se qëllimi i projektit është realizimi i intervista të gjata me familjarë të zhdukurve, të të gjitha komuniteteve dhe e ka vlerësuar lartë bashkëpunimin e gazetarëve-personaliteteve shqiptarë e serbë për këtë qëllim.
“Projekti ynë ka për qëllim shtytjen e idesë se nuk është vonë të flasim, shënojmë, regjistrojmë rrëfimet si janë rrëmbyer dhe zhdukur njerëzit me dhunë. Secili person me të cilin kemi biseduar ka lënë diçka në ne, dhe familjarët që po i intervistojmë po na tregojnë edhe çfarë njerëz kanë qenë. Për herë të parë dëgjojmë më shumë se vetëm për trupin e tyre të zhdukur, familjarët falsin gjatë për përjetimet e tyre e se si u janë zhdukur anëtarë të familjes”- tha Xharra, duke shtuar se do të intervistohen edhe persona që në një periudhë kanë qenë të zhdukur dhe më pas janë kthyer.
Mbështetja nga BE-ja
Ndërsa, Alessandro Bianciardi, zëvendësshef i Sektorit të bashkëpunimit me Zyrën e BE-së në Kosovës, ka thënë se mbledhja dhe dokumentimi i rrëfimeve të familjarëve të personave të zhdukur, kanë rëndësi për të ruajtur të kaluarën dhe ndërtuar të ardhmen.
“Ngjarje si kjo kanë rëndësi të madhe dhe shërbejnë jo vetëm si kujtim për të zhdukurit, por edhe si mundësi për të ruajtur të kaluarën. Mediat janë avokues dhe rojtarët e së vërtetës, rrëfimtarët e të pathënave dhe zërat që sigurojnë që mizoritë e së kaluarës të mos rishkruhen, të harrohen apo shtrembërohen. Media kanë rol të madh, po ashtu, duke dokumentuar krimet e luftës dhe të mbajnë institucionet përgjegjës për të kryer punën e tyre”- ka thënë ai.
Bianciardi ka thënë se BE-ja do të vazhdojë të mbështes iniciativa të tilla të cilat.
“Vetëm duke vendosur të vërtetën në qendër në jetës publike, Kosova dhe rajoni do jenë së gjendje të kenë paqe të qëndrueshme. Krimet e kaluara dhe adresimi i tyre nuk është vetëm detyrë morale, por edhe kyç për integrimin e Kosovës dhe Ballkanit të BE-në”- ka thënë ai.
Kurse, Albulena Haxhiu, nënkryetare Kuvendit të Kosovës, ish- ministre e drejtësisë ka thënë se çështja e personave të zhdukur është plagë e hapur për Kosovën dhe ndër më të mëdhatë të pasluftës, e që, siç ka thënë ajo kjo çështje mbetet një pengesë për drejtësi e paqe të qëndrueshme dhe pajtim.
“Përveç themelimit të Instituti për Krime e kryera gjatë luftës, kemi rritur kapacitet për hetim dhe ndjekje të krimeve të luftës, kemi adresuar ndryshime ligjore për gjykim në mungesë dhe kemi miratuar strategjinë për drejtësinë tranzicionale e tashmë ka aktakuza më shumë për raste të krimeve të luftës”- ka thënë Haxhiu, duke pohuar se sfida më e madhe mbetet mosbashkëpunimi i Serbisë, e cila siç tha ajo fsheh informacion për të zhdukurit dhe nuk hap arkivat.
Mbledhja e rrëfimeve
Kreshnik Gashi, kryeredaktor në KALLXO.com, si bartës i projekti për grumbullimin e rrëfimeve e dëshmive të familjarëve të personave të zhdukur gjatë luftës foli për punën e bërë në mbledhjen e këtyre rrëfimeve.
Përveç tragjedisë, ai ka treguar edhe përjetimet që kanë kaluar dhe po kalojnë familjarët e personave të zhdukur për sigurimin e informacioneve për fatin e më të dashurve të tyre.
Gashi ka thënë se projekti parasheh intervistimin e anëtarëve të të gjitha komuniteteve të cilët janë të zhdukur në Kosovë.
“Të gjithë duhet ta kuptojmë traumën e njëri- tjetrit për të arritur deri te pajtimi. Është një e vërtetë tjerë për të cilën flitet pak dhe tek këto familje është përjetuar rëndë. Të pagjeturit janë shndërruar nën pazar politike, për shkak se i kemi shndërruar në temë të dialogut, të marrëveshjeve politike, për kompromise tjera politike mes Kosovës e Serbisë”- ka thënë ai, duke shtuar familjarë të të pagjeturve jo rrallë herë kanë ra pre e mashtruesve të ndryshme, duke paguar mijëra euro, gjoja për të siguruar informacione për të familjarë të tyre, e që siç tha ai, një mashtrim që vazhdon edhe sot. Sipas tij, ka dëshmi edhe për planet për zhdukjen e trupit të viktimave me qëllim për të penguar zbardhjen e personave të zhdukur gjatë luftës.
Ai tha se në kuadër të projektit, deri tani janë realizuar 40 – orë rrëfime për tragjeditë që kanë përjetuar familjarët të personave të zhdukur.
Gashi tha se gjithë materialet e projekti do të përkthehen në tri gjuhë: shqip, serbisht e anglisht.
Kurse, Dushan Radakoviq nga ACDC, ka thënë se nuk është e lehtë të diskutohet dhe punohet për zbardhjen e fatin e personave të zhdukur.
“Janë 1,600 njerëz, familje të dikujt që nuk e dimë ku janë sot, e ne e politizojmë në çdo mënyrë që të mos gjenden. Mbi të gjitha duhet të kemi në mendje se janë qenie njerëzore, pa marrë parasysh etninë, duhet të flasim më shumë për këtë temë, jo vetëm në ditë të caktuara”- ka thënë ai.
Në kuadër të këtij projekti, BIRN Kosova synon të mbledhë deri në 100 orë material të cilat do të shfaqen nëpër komunat e Kosovës.
Nga muaji shtator (2025) në “Reporting House” do të prezantohen 20 orë materiale të mbledhur në kuadër të projekti për grumbullimin e rrëfimeve dhe dëshmive të familjarëve të personave të zhdukur gjatë luftës.
Çdo vit, më 30 Gusht, shënohet Dita Ndërkombëtare e Personave të Zhdukur. /Kallxo.com/Katror.info
