Me ndihmën e duhur, gratë në zonat rurale mund të ndërtojnë biznese që fuqizojnë jo vetëm ato, por edhe komunitetet përreth. Përmes projektit ‘Fuqizimi Ekonomik i Grave në Zonat Rurale të Kosovës’, i realizuar nga CARE International me mbështetjen e Agjencisë Austriake për Zhvillim (ADA), 19 biznese bujqësore te udhehequra nga grate kanë përfituar grante për 87 pajisje. Këto biznese po krijojnë kushte për zhvillim të qëndrueshëm dhe përmirësimin e jetës në zonat rurale.
Nga Peja, ku 11 gra kanë përfituar, deri në Gjakovë me 8 përfituese të tjera, ky projekt ka ndihmuar në transformimin e ideve të grave në mundësi konkrete për të ardhmen.
Dhe ky, sic u tha ne eventin permbylles te projektit dyvjecar WEERA është shembulli më i mirë se si mbështetja e duhur financiare mund të hapë rrugën drejt suksesit dhe përmirësimit të jetës në komunitet.
Mundesh me e lexu edhe…
Siç theksoi Ambasadori Georg Schnetzer , ambassador austriak në Kosovë, përtej fuqizimit ekonomik, projekti ka punuar për të nxitur angazhim më të madh social të grave rurale duke i pajisur ato me aftësi dhe besim për të avokuar për të drejtat e tyre dhe për të marrë pjesë aktive në jetën qytetare.
“Iniciativa WEER u ngrit si përgjigje ndaj sfidave të vazhdueshme në zonat rurale të Kosovës, ku ekzistojnë pabarazi të konsiderueshme gjinore në pjesëmarrjen ekonomike. Bujqësia në rajonet rurale të Kosovës mbetet kryesisht e dominuar nga meshkujt, duke i lënë kontributet e grave kryesisht joformale dhe të panjohura. Pavarësisht se përfaqësojnë një pjesë të konsiderueshme të fuqisë punëtore bujqësore, gratë rurale shpesh shërbejnë si punë e papaguar brenda familjeve të udhëhequra nga meshkujt, të paaftë për të kërkuar të drejtat e prodhimit. Shpesh atyre u mungon aksesi në pronësinë e pronës dhe mundësitë formale për gjenerimin e të ardhurave, të gjitha brenda një konteksti të qëndrimeve tradicionale që dekurajojnë pjesëmarrjen dhe udhëheqjen e tyre ekonomike dhe mbajnë stereotipe të dëmshme në lidhje me rolet gjinore. Projekti WEERA i ka trajtuar këto sfida,” tha ambasadori Schnetzer.
Austria, përmes Agjencisë Austriake për Zhvillim, ka qenë një partner afatgjatë i Kosovës, duke u fokusuar në zhvillimin e qëndrueshëm dhe gjithëpërfshirës. Forcimi i sektorit bujqësor ka qenë një prioritet kyç, duke njohur rolin e tij thelbësor në nxitjen e ekonomive lokale. Ambasadori Georg Schnetzer theksoi:
“Projekti WEERA ilustron përkushtimin e Austrisë për të nxitur rritjen e decentralizuar dhe arritjen e pjesëmarrjes së barabartë ekonomike. Është një vazhdim krenarie i iniciativave me ndikim që krijojnë kushte të favorshme për gratë rurale për të kontribuar aktivisht në përparimin e Kosovës.”
Venera Çerkini, Sekretare e Ministrisë së Bujqësisë, theksoi rolin kritik të gruas në bujqësi, duke theksuar përpjekjet e ministrisë për të fuqizuar grate fermere.
“Në Strategjinë për Bujqësi dhe Zhvillim Rural kemi vendosur masa afirmative për gratë fermerë, duke ofruar aty për atyre, përparësi në përfitimin e granteve investive për sektorët ku ato dominojnë, siç janë sektori i serrave, pemëve dhe perimeve dhe gjithashtu edhe në sektorin e turizmit rural,” tha ajo.
Vesna Jovanoviç, Koordinatore Rajonale e Përfshirjes Ekonomike Sociale në CARE International, theksoi përvojën e gjerë të organizatës në Ballkanin Perëndimor, ku ajo ka punuar që nga mesi i viteve 1990 për të avancuar uljen e varfërisë dhe drejtësinë sociale. Përqendrimi strategjik i CARE tek gratë dhe vajzat pasqyron besimin se barazia e vërtetë është thelbësore për tejkalimin e varfërisë.
“Shoqëritë nuk mund ta kapërcejnë varfërinë derisa të gjithë njerëzit të kenë të drejta dhe mundësi të barabarta”, theksoi Vesna Jovanoviç, Koordinatore Rajonale e Përfshirjes Ekonomike Sociale në CARE International.
Projekti 27-mujor WEERA kishte për qëllim fuqizimin e grave rurale në Pejë dhe Gjakovë duke përmirësuar konkurrencën e bizneseve të tyre dhe duke rritur pjesëmarrjen e tyre qytetare. Vesna Jovanoviq, Koordinatore rajonale ne perfshirjen sociale dhe ekonomike ne Care International e përshkroi nismën si të rrënjosur në parimin e CARE për drejtësinë ekonomike të grave, qe përqendrohet në qasjen e barabartë në burime dhe mundësitë e vendimmarrjes për gratë.
Në adresimin e pikave të avokimit, Jovanoviq ndau tre rekomandime kyçe të mbledhura gjatë projektit:
“I pari është ndoshta mjaft i qartë: të miratohen masa mbrojtëse, mbështetëse që fokusohen në prioritizimin e prodhimit vendor – jo vetëm prodhimin vendor të grave rurale, por prodhimin vendas bujqësor si kundervennie te produkteve që vijnë nga importi, natyrisht, dhe në këtë mënyrë forcojnë ekonominë vendase. Tjetra do të ishte inkurajimi i futjes së masave inovative për të rritur dukshmërinë e produkteve vendore dhe të prodhimit vendas dhe të prodhuesve vendas dhe për të rritur shitjet e produkteve të tyre në tregjet lokale. E treta është me të vërtetë shumë, shumë e rëndësishme. Është për të rregulluar disi përmes legjislaturës vendore pagesat e detyrueshme në kohë për bizneset vendase që e kanë shumë të vështirë të arrijnë në treg përmes zinxhirëve të mëdhenj të shitjes me pakicë për shkak të shtyrjes së pagesave ndaj tyre. Pra, rregullimi në këtë drejtim do të bënte vërtet një ndryshim për prodhuesit e vegjël dhe të mesëm bujqësorë”, tha ajo.
Rita Berisha, Menaxhere e Projektit në CARE International, theksoi se projekti WEERA ka fuqizuar 19 biznese të udhëhequra nga gratë në zonat rurale, duke i ndihmuar ato të përballojnë sfidat dhe të frymëzojnë komunitetet e tyre.
Këto biznese, të mbështetura me pajisje moderne me vlerë totale prej 150,000 euro—110,000 euro donacion nga ADA dhe 40,000 euro nga Komuna e Pejës—kanë transformuar mënyrën e prodhimit, duke ulur punën fizike dhe kostot e energjisë, ndërsa rrisin efikasitetin. Nisma ka ofruar gjithashtu trajnime për marketing dhe lidership, duke i bërë gratë pjesëmarrëse aktive në vendimmarrje, si dëgjimet buxhetore, dhe avokuese për çështje të rëndësishme komunitare si menaxhimi i mbeturinave dhe ruajtja e pyjeve.
“Ju ftoj të gjithëve që të reflektojmë bashkërisht në punën e paguar e të papaguar të grave, të cilat e mbajnë shtëpinë, shoqërinë dhe shtetin. Ftoj të mendojmë se sa fuqi e kujdes dhe përkushtim duhet për të ndërtuar bizneset lokale andaj t’i konsumojmë produktet vendore si mënyrë për të ndërtuar dhe zhvilluar ekonomikisht vendin,” përfundoi Berisha.
Për të diskutuar mbi sfidat që gratë përballen në terren, CARE organizoi dy panele ku pjesëmarrëset ndanë përvojat dhe problemet e tyre. Ndër sfidat kryesore për gratë në agrobiznes u theksua mungesa e pronësisë mbi tokën, e cila kufizon mundësinë për të aplikuar për grante dhe subvencione.
“Pronat janë të përbashkëta dhe gratë shpesh nuk mund të investojnë sepse nuk kanë pronë në emër të tyre. Për më tepër, shumë gra nga zonat rurale nuk kanë qasje në financa dhe përkrahje familjare, që do të mund të lehtësonte angazhimin e tyre në bujqësi,” u shpreh Edita Mahmuti-Mula.
“Problemi kryesor me pronësinë reflektohet tek grantet që ofrohen nga Ministria e Bujqësisë. Megjithëse këto grante janë të konsiderueshme, ato shpesh mbeten të paarritshme për gratë, për shkak të mungesës së pronës në emrin e tyre. Kjo krijon një pabarazi të madhe ndërmjet burrave dhe grave përfituese,” tha Shqipe Alihajdari-Shala, Zyrtare e Lartë për Planifikim dhe Projekte në Komunën e Pejës.
“Është shumë e rëndësishme që gratë të njohin vlerën e punës së tyre. Gjatë vizitave të përditshme në terren, shohim se ato bëjnë pjesën më të madhe të punës, nëpër ferma, serra dhe bujqësi në përgjithësi. Për ta formalizuar këtë punë, nevojitet mbështetje nga niveli qendror, lokal dhe organizatat. CARE International, përmes projektit Weera, ka dhënë një kontribut të jashtëzakonshëm,” theksoi Jetmira Glloxhani-Vula, Drejtoreshë e Sektorit të Bujqësisë në Komunën e Gjakovës.
Në panelin e dytë, gratë përfituese të granteve kanë folur për sfidat dhe sukseset e tyre në zonat rurale.
Ylle Byci, përfituese e projektit Weera dhe bashkëpronare e kompanisë Risons, ndau përvojën e saj në themelimin e kompanisë në vitin 2019. Pavarësisht vështirësive si mungesa e aksesit në tokë dhe ambiente, Risons filloi me distilimin e rakisë së mollës dhe më vonë u zgjerua në prodhimin e verës dhe llojeve të tjera të rakisë dhe likereve. Një problem i madh që ajo has është mungesa e mbrojtjes për prodhuesit vendorë në tregun e Kosovës, pasi nuk ka legjislacion që rregullon tregtinë e brendshme dhe mbron prodhuesit nga vonesat në pagesa.
“Sfida kryesore që është në tregun e Kosovës për momentin, të paktën që më prek mua direkt është mbrojtja e prodhuesit vendor në tregjet e Kosovës. Në Kosovë për momentin nuk ka ndonjë udhëzim apo ligj që e mbron në tregtinë, e rregullon tregtinë e brendshme Kam ngritur këtë çështje me zyrtarët e qeverisë dhe kam dëgjuar se një ligj për këtë çështje është gati për t’u miratuar në Parlament, gjë që na jep shpresë për një të ardhme më të mirë,” tha ajo.
Mirsada Zeneli nga Peja, përfituese e një granti nga CARE International, shprehu falënderime të thella për mbështetjen që e ka transformuar biznesin e saj. Granti i mundësoi asaj të përmirësonte efikasitetin, cilësinë e produkteve dhe madje të punësonte dy gra si punëtore sezonale.
“Me këtë grant, gjithçka ka ndryshuar për mirë. Na ka fuqizuar me trajnime dhe mjete që na kanë kursyer kohë dhe përmirësuar cilësinë. Ajo që më bën më të lumtur është që kam mundur të punësoj dy nënat vetushqyese,” tha ajo.
Xheraldina Vula, nga Radio Televizioni 21, theksoi vështirësitë e përbashkëta që hasin gratë ndërmarrëse dhe rëndësinë e mbështetjes nga donatorët, veçanërisht në raste ku prodhimi pengohet nga borxhet të papaguara dhe vështirësitë financiare.
“Mendoj që Ada, CARE do të thotë jo vetëm këta dy duhet me vazhdu me i suportu. Në rast se për shembull, Yllja ngecet në prodhimin e saj për shkak se nuk janë kry pagesat, për shkak se nuk po mundet me ia dalë, ju duhet me i suportu, se janë fëmijët e juaj. Domethënë, keni potencial te këto gra se të gjitha që i kemi vizitu, janë gra shumë punëtore dhe janë gra që nuk i frigohen sfidave. Edhe unë mezi s’pritsha, kam mendu që kam me pritu me dal në terren se 60 vjeç gruaja ku me dalë me ashtu, plus Rita m’shtike me u çu në tetë te mengjesit. Edhe unë pastaj e pritsha Ritën, se unë kisha nevojë me u taku me gratë, sepsee prej gruas së parë, të cilën e kemi xhiru Sadijen, e cila është gru fantastike me të gjitha gratë që jemi taku, ka qenë një mrekulli me i pa në punë, në vendin e tyre të punës, me dëgju prej tyre komplet sfidat edhe pastaj krejt shpresat këtu. Ajo ka qenë fantastike!
Projekti WEERA ka fuqizuar gratë në zonat rurale të Kosovës për të ndërtuar biznese të qëndrueshme, për të përmirësuar ekonomitë lokale dhe për t’u angazhuar aktivisht. Me mbështetjen e CARE International, pwrmes ndihmes nga Agjencia Austriake për Zhvillim, nisma ka ndihmuar në kapërcimin e barrierave si çështjet e pronësisë së tokës dhe ka mbrojtur politika më të mira, duke krijuar një të ardhme më gjithëpërfshirëse dhe të barabartë. /Katror.info
Përgatiti:
