Që nga vitet 1950 deri në fillim të shekullit të 21-të, kitara, dhe në veçanti kitara elektrike, kishte një rëndësi të pazëvendësueshme në muzikën moderne. Ajo ndryshoi përgjithmonë tingullin dhe mënyrën e kompozimit të muzikës në 70 vitet e fundit.
Gjëja thelbësore e kitarës elektrike që e dallon atë nga ajo akustike është natyra e amplifikimit (përforcimit). Kitara, para se të përforcohej, ishte një instrument thelbësisht i qetë dhe madje i margjinalizuar, tingulli i së cilës nuk dëgjohej në hapësira të mëdha ose të hapura.
Charles Henry Christian (29 korrik 1916 – 2 mars 1942) ishte një kitarist amerikan i swing dhe xhaz. Ai ishte ndër kitaristët e parë elektrikë dhe ishte një figurë kyçe në zhvillimin e ‘beboop’ zhanrit dhe xhazit cool. Teknika e tij me kitarë, e kombinuar me amplifikimin, ndihmoi që kitara të dilte nga seksioni i ritmit dhe të vinte në plan të parë si instrument solo. Për këtë, ai shpesh vlerësohet se ka çuar në zhvillimin e rolit kryesor të kitarës në ansamble dhe grupe muzikore.
Mundesh me e lexu edhe…
Por, pasardhësi shpirtëror i Kristianit, njeriu që kuptoi se çfarë aftësie mund të ketë kitara elektrike, ishte sigurisht virtuozi dhe gjeniu Jimi Hendrix. Ai e kishte kuptuar se me kitarën elektrike nuk performon vetëm një instrument të hedhur mbi supe, por edhe pajisjet të lidhura me të, procesorët e amplifikatorëve dhe efektet e saj plus talenti dhe energjia shpirtërore në performime, që nuk ishte standarde në epokën e para kitarës elektrike.
Pra, luhen të gjithë pajisjet me një ndjesi të thellë për tingullin, dhe vetëm kur performuesi ka kontroll të plotë mbi të gjithë këta elemente, mund të thuhet se me të vërtetë performohet në kitarën elektrike. Në këtë mënyrë hapësira mbushet me tinguj dhe “zhurmë” epike që në fillimet e saj shumë kritikë thonin tingulli i “mallkuar”. Amplifikatori nuk e bën tingullin vetëm më të zhurmshëm, por imponon edhe hapësirën përreth audiencës si në koncerte po ashtu edhe në dëgjimet e regjistruara, vjen te “elektrifikimi” i atmosferës, zhvillohet komunikimi dhe qasja e performuesve me audiencën.
Kjo është arsyeja pse tingulli i ri u bë shumë tërheqës te rinia në vitet ’50, ’60, ’70 dhe ’80. Ishte një mënyrë tepër efiçiente ndaj energjisë shpirtërore dhe përçuese e përcjellë me tinguj të kitarës dhe tekste përmes të cilëve gjeneratat e reja shprehnin, dëshirat, revoltën dhe përcaktimin e tyre në shoqëri për të projektuar personalitetin e tyre. Të gjitha këto fituan fuqi edhe përmes kitarës.
Midis viteve 1950 dhe 2000, kitaristët eksploruan se çfarë mund të bëhej me këtë strukturë të veçantë. Ata e hulumtuan këtë element të ri në muzikë thellësisht dhe detajisht sa që asnjë zhanër që ka dalë gjatë një gjysmë shekulli, nuk i ka ikur rolit kryesor të kitarës. Kitara elektrike e ktheu edhe rëndësinë e kitarës akustike në këngët moderne.
Bluzi, me emocionet e tij të papërpunuara dhe meloditë emocionuese, e gjeti zemrën dhe shpirtin në kitarë. Ky instrument luajti një rol kryesor në evolucionin e muzikës blues, duke mbajtur peshën e pikëllimit, elasticitetit dhe shpengimit. Kitaristët legjendar të blues-it si Robert Johnson dhe Muddy Waters i gdhendën emrat e tyre në analet e historisë së muzikës.
Robert Johnson, shpesh i mbuluar me mister, ishte një virtuoz i Delta Blues. Stili i tij i këndshëm, i shoqëruar me tekstet e tij të ngarkuara emocionalisht, hodhën themelet për bluesin modern. Këngët si “Cross Road Blues” (Bluesi i udhëkryqit) dhe “Hellhound on My Trail” (Zagari i ferrit në gjurmët e mia) ilustron mjeshtërinë e Johnson për instrumentin.
Nga ana tjetër, Muddy Waters elektrizoi bluesin. Me teknikën e tij të kitarës slide (rrëshqitëse), ai transformoi tingujt e zhanrit. Hitet e elektrizuara të Waters si “Rollin’ Stone” (Guri rotullues) hapën rrugën për shpërthimin e blues-rock-ut të viteve 1960.
As zonjat nuk i kanë mbetur borxh kitarës. “Sister” Rosseta Tharpe (20 mars 1915 – 9 tetor 1973) ishte një pioniere në teknikën e re në kitarë, ajo ishte ndër artistët e parë të njohur në inçizime që përdori distorzione të rënda në kitarën e saj elektrike, duke i hapur rrugën rritjes të bluesit elektrikë. Teknika e saj e të luajturit në kitarë pati një ndikim të thellë në zhvillimin e bluesit britanik në vitet 1960. Turneu i saj evropian me Muddy Waters në 1964, citohet ende nga kitaristët britanikë si Eric Clapton, Jeff Beck dhe Keith Richards.
Këto legjenda të blues-it, së bashku me shumë të tjera, i dhanë jetë kitarës, duke e bërë atë zërin e një zhanri të tërë. Bluzi u bë një dëshmi e fuqisë së kitarës për të përcjellë emocionet më të thella njerëzore, duke ndikuar përfundimisht jo vetëm në rock ‘n’ roll, por në një sërë zhanresh muzikore.
Pas bluesit lindja e Rock ‘n’ roll-it shënoi një ndryshim sizmik në botën e muzikës dhe kitara elektrike ishte në ballë të këtij revolucioni. Rock ‘n’ roll shkriu ritmin dhe bluesin, country dhe gospel, duke krijuar një zhanër që ishte infektues, rebel dhe energjik. Ishte tingulli elektrizues i kitarës që u bë rrahja e zemrës së kësaj lëvizjeje të re muzikore.
Pionierë si Chuck Berry, me shuplakat e tij elektrizuese të kitarës dhe praninë karizmatike në skenë, hapën gjurmët për rock ‘n’ roll. Puna e tij ikonë në kitarë në këngë si “Johnny B. Goode” (Johny është i mirë) dhe “Maybellene” jo vetëm që përcaktoi zhanrin, por vendosi shiritin lart për brezat e kitaristëve që do të vijnë.
Kitara elektrike, me tingullin e saj të guximshëm dhe elektrizues, u bë sinonim i rebelimit rinor dhe shpirtit të lirë që përcaktoi rock ‘n’ roll-in, duke siguruar që ndikimi i saj të rezononte gjatë dekadave në vijim.
Vitet 1960 panë ringjalljen edhe të folk muzikës dhe në zemër të kësaj ringjalljeje ishte kitara akustike. Ajo u bë simboli i dëshirës së një brezi për ndryshim dhe mjeti i tij për protestë. Artistë si Bob Dylan, Joan Baez dhe shumë të tjerë përdorën kitarën si një mjet të fuqishëm për të përcjellë mesazhet e tyre përmes muzikës.
Bob Dylan, me lirikën e tij poetike dhe të luajturit e shkathët në kitarë, u shfaq si zëri i një brezi. Këngët si “Blowin’ in the Wind” (Fryn në erë), “The Times They Are a-Changin” (Kohët që po ndryshojnë) dhe “Hard Rain Is Gona Fall” (Shi i rëndë do të bie), përdorën kitarën akustike për të trajtuar çështje të ngutshme sociale dhe politike. Kitara nuk ishte thjesht një instrument – ishte një katalizator për ndryshim.
Në mënyrë të ngjashme, zëri eterik i Joan Baez dhe stili i ndërlikuar në kitarë i shtuan një dimension tjetër ringjalljes folklorike. Interpretimet e saj të këngëve tradicionale popullore dhe kompozimet e saj origjinale, të tilla si “Diamonds & Rust”, (Diamantet dhe ndryshkja) dhe “Sweet Sir Galahad”, (Zotëriu i ëmbël Galahad) frymëzuan aktivizmin social dhe politik.
Kitara akustike, e endur ngushtë në pëlhurën e muzikës folk, u bë një simbol i rezistencës dhe unitetit gjatë një epoke transformuese. Folku shfaqi fuqinë e kitarës jo vetëm për të argëtuar, por për të përcjellë mesazhe që mund të ndryshojnë botën, duke forcuar statusin e saj si një agjent i ndryshimit shoqëror.
Epoka e artë e kitarës e sidomos solove në të, në muzikën rock, që përfshin fundin e viteve 1960 dhe 1970 (dhe ende vazhdon) shndërroi kitarën në një armë zanore të shprehjes së pashoqe që ende asnjë instrument tjetër në muzikën moderne nuk e ka. Heronjtë e kitarës si Jimi Hendrix dhe Eric Clapton drejtuan invazionin, duke shtyrë kufijtë e asaj që ishte e mundur me gjashtë tela dhe një përforcues.
Jimi Hendrix, i përshkruar shpesh si një virtuoz dhe një novator, ripërcaktoi solon e kitarës elektrike. Shfaqjet e tij ikonike në Woodstock dhe në Festivalin Pop në Monterey shfaqën aftësitë e tij të pakrahasueshme. Këngët si “Purple Haze” dhe “Voodoo Child” u bënë himne të një epoke dhe vendosën standardet për solo të kitarës.
Eric Clapton, i quajtur shpesh “Slowhand” (Dora e ngadaltë) ishte po aq me ndikim. Solo e tij blues dhe emocionuese në këngë si “Layla” dhe “Crossroads” rrëmbeu zemrat e miliona njerëzve. Fraza dhe teknika mjeshtërore e Clapton e bënë atë një model të artit solo të kitarës.
Këta heronj kitare, ndër të tjera, i shndërruan solot në zemër dhe shpirt të muzikës rock. Soloja e kitarës u bë një mjet shprehjeje individuale, një kanal për emocione dhe një element përcaktues i identitetit të rock-ut. Ishte gjatë kësaj epoke të artë që fuqia e kitarës për të lëvizur dhe frymëzuar arriti lartësi të reja.
David Gilmour me solot e tij në këngët si “Comfortombly Numb” (I mpirë në rehati) demostron mjeshtërri të rallë në muzikë, meqë solo nga ajo këngë vështirë që tejkalohet nga çfardo instrumenti muzikor. Grupi Eagles në “Hotel Caliifornia, Santana me këngën “Europa”, Jimi Page nga Led Zeppelin me këngën “Kashnir”, dhe shumë të tjerë ishin heronj të kitarës të vlerësuar lart edhe nga ekspertët edhe nga dëgjuesit. Shumë këngë kulmin dhe katarsin e arrinin në solot nga kitara. Notat hyrëse të “Satisfaction” nga Rolling Stones, rifet e “Smoke on the water” nga Deep Purple, solot hipnotizuese nga Pink Floyd, dhe shumë komponime tjera mund të ekzekutohen në gjitha instrumentet tjera, por energjinë, emocionin dhe efektin e peshës së momentit nuk do të kishin si tingulli i prodhuar nga kitara.
Shkathtësia e kitarës i zhduki kufijtë dhe ajo kalonte pa mundim nëpër një sërë zhanresh të ndryshme muzikore. Nga meloditë e zjarrta të xhazit deri te ritmet e zhurmshme të funk-ut dhe riffet energjike të metalit, dhe frustrimi i flakët i Punk-ut, tingujt e ëmbla nga Hawai ose Surf Rock dhe California Sound të beach Boys deri te Country music, kitara ka dëshmuar aftësinë e saj si një partner besnik i muzicientit. Asnjë instrument tjetër nuk tingëllon aq masiv si kitara elektrike nën përcjelljen e orkestrës simfonike. Këtë e kanë dëshmuar David Gilmour nga Pink Floyd, Steve Howes nga grupi Yes, Metallica por edhe Ennio Morricone në kolonat zanore për filma të ndryshëm.
Në xhaz, tonet e buta dhe kadife të kitarës janë ilustruar nga virtuozët si Django Reinhardt dhe Wes Montgomery. Zgjedhja e tyre e ndërlikuar dhe përparimet e akordeve sollën një dimension të ri në zhanër.
Muzika Funk, e karakterizuar nga brazdat e saj infektive, gjeti një shoqëruese të përsosur në kitarë te ikonat si Nile Rodgers, Prince dhe shumë të tjerë.
Bota e metalit, e njohur për akordet e saj të fuqishme dhe solo të ndërlikuara, krenohet me heronjtë e kitarës si Eddie Van Halen, Ritchie Blackmoore dhe Tony Iommi, të cilët riformësuan peizazhin zanor të zhanrit.
Asnjë instrument i veçantë muzikor nuk prodhon tingull me ndjesi aq të fortë të melankolisë, gëzimit, zhgënjimit, frustrimit, adrenalinës, fatalitetit e edhe apokaliptikës, si kitara elektrike, dhe të gjitha këto me emocione të menjëhershëm, gjë që shpesh në performimet live kitaristët improvizojnë sipas emocionit momental. Me gjithë gjenialitetin për tekste të Roger Waters nga Pink Floyd, zhgënjimin dhe frustrimin në këngën “Dogs” (Qent) dhe fatalitetin në këngën “Pigs” (Derrat) kitarat e David Gilmour janë ato që përcaktojnë momentin e zhgënjimit, frustrimit dhe fatalitetit në këngë.
Kënga “Something” (Diçka) nga Beatles ka poezi të bukur, por kitarat e shkathëta të Gerge Harrison janë ato që ngjallin emocionin për atë këngë.
Në një epokë ku tingujt elektronikë shpesh mbretërojnë në komponime, kitara vazhdon të pohojë praninë e saj në muzikën bashkëkohore, duke bashkuar botën analoge dhe digjitale. Artistë si John Mayer dhe Ed Sheeran, grupet si Stereophonik, Garbage, White Stripes janë në ballë të kreativitetit të tyre në kitarë si akustike ashtu edhe elektrike.
Në produksionin modern ku teknologjia dominon, rezonanca e kitarës në pop-in dhe hip-hop-in bashkëkohor shërben si një testament për joshjen e saj të përjetshme dhe aftësinë e saj unike për të futur ngrohtësi dhe autenticitet edhe në muzikën më digjitale.
Evolucioni i kitarës shtrihet përtej formës së saj fizike. Pedalet e efekteve, modelimi digjital dhe teknikat e përparuara të regjistrimit kanë zgjeruar horizontet zanore të kitarës, duke ripërcaktuar atë që është e mundur me këtë instrument të përjetshëm.
Nga vajtimet psikedelike të një pedali wah-wah deri te ambienti eterik i reverb-it dhe tingujve në vonesë, këto pajisje janë bërë pjesë integrale e arsenalit të një kitaristi.
Ndikimi i efekteve të kitarës është i pamohueshëm. Ato efekte kanë lënë një gjurmë të pashlyeshme në muzikën rock, pop, elektronike dhe eksperimentale, duke shtyrë kufijtë e kitarës dhe respektuar trashëgiminë e saj të pasur. Ky bashkim i traditës dhe inovacionit nënvizon rëndësinë e qëndrueshme të kitarës në muzikën bashkëkohore.
Në zhanret më të vonshëm duket se kitara e ka humbur rolin e saj udhëheqës, por asnjë instrument tjetër nuk ia ka zënë vendin aty. Kitarat bëjnë një “zhurmë” që asnjë instrument tjetër nuk mund ta bëjë dhe kjo është arsyeja pse kitara nuk mund të bëhet ‘e parëndësishme’, rëndësia nuk ka të bëjë me të. Sot muzika vjen nga ajo që interpretuesit, producentët dhe muzicientët duan të bëjnë dhe atë që mund ta shesin.
Nuk do të ishte aspak e gabuar ose cinike që të thuhet se masivitetin e muzikës së popullarizuar e ka për meritë kitara. Miliona të rinj nga vitet e 1950 e këndej pa kurrfarë edukate muzikore ose të pasigurt në talentin që mund të kanë, por të inspiruar nga heronjtë e tyre në kitarë thjeshtë kanë hyrë në shitore të instrumenteve, kanë blerë një kitarë, kanë themeluar një bend të vogël dhe në bodrumet ose garazhet e prindërve të tyre kanë prodhuar muzikë. Shumë prej tyre sot konsiderohen krijues gjenial dhe të pavdekshëm në kontributin e tyre muzikës duke u shndërruar në legjenda që shërbyen si inspirim i fuqishëm për gjeneratat e reja në muzikë./Katror.info
Përgatiti:
