Radiohead, novatorët që frymëzuan dhe edukuan breza të tërë muzikantësh

Shumë pak njerëz në botën e muzikës mund të kishin parashikuar që Radiohead, të cilët u paraqiten gjatë epokës së grunge-it, e nuk ishin përfaqësues tipik grunge, me hitin e tyre më të madh, “Creep”, që përveç se  këngë ishte edhe një dokumentim rrëqethës i urrejtjes ndaj vetvetes i një gjenerate të tërë – do të bëhej grupi përfundimtar i art-rokut deri në këto ditë.

Por, edhe të lidhet shkrimi i këngëve të Thom Yorke vetëm me “rock” do të ishte shumë e padrejtë. Kuinteti britanik ka aranzhuar ndër muzikën më të gjallë të kitarës ndonjëherë. Por, duke përqafuar elektronikën, orkestrimet, dhe “kaosin” digjital, ata gjithashtu e kanë ripërcaktuar termin e zhanrit – duke ndikuar në një valë artistësh të dehur nga eksperimentet dhe të mërzitur nga formati kitarë-bas-bateri.

Të themeluar më 1985, në Abingdon, Oxfordshire, nga Thom Yorke (vokal, kitarë, piano, tastierë), vëllezërit Jonny Greenwood (kitarë, tastierë, instrumente të tjera) dhe Colin Greenwood (bas), Ed O’Brien (kitarë, vokale mbështetëse) dhe Philip Selway (bateri), Radiohead nuk u ngritën menjëherë mbi shpatullat e gazetarëve dhe nuk parakaluan nëpër industri si shenjtorë.

Në ditët e tyre me kitarë të trefishtë, kritikët hidhnin për shembull poshtë klasikun e grupit të vitit 1995, albumin e dytë të tyre “The Bends” (Grupet), që kombinon këngë, kitarë dhe balada, me aranzhime më të përmbajtura dhe tekste të fshehta ku fjalët arrijnë saktësisht të njëjtin nivel të domosdoshmërisë estetike si muzika e cila sipas kritikës ishte nën nivelin e duhur.

Me albumin e tyre debutues të vitit 1993, “Pablo Honey”, Radiohead sapo kishte filluar të krijonte tingullin e tyre interesant që u solli atyre shumë famë më vonë. Sidoqoftë, në klimën alternative shumë të ngopur të fillimit të viteve ‘90, albumit nuk iu kushtua shumë vëmendje fillestare derisa hiti kryesor “Creep” filloi të fitonte popullaritet.

Pas notave të zgjedhura dhe të bukura të këngës së parë në album “You”, (Ti) kënga “Creep” (Zvarritje), sjell albumin në jetë. Kënga udhëhiqet nga basi optimist dhe pothuajse xhaz i Colin Greenwood dhe bateritë e Phil Selway , zhurma e rëndë mbi refren me një efekt të parakohshëm, por të mrekullueshëm para refrenit  nga Jonny Greenwood e paralajmëron dramacitetin e këngës.

 Thashethemet ishin se fillimisht i tërë ky eksperiment ishte një tentativë për të “shkatërruar” këtë këngë që nuk i pëlqente grupit por u bë një aksident i madh dhe i qëlluar.

Kënga shpërthen nga furia dinamike të një kërcitjeje me tre kitara, dhe dinamizmin e strukturave pëshpëritje-në-ulërimë, strukturë që karakterizoi më tutje tingullin e Radiohead.

Radiohead nuk kishte planifikuar të publikonte “Creep”, dhe e regjistroi atë me sugjerimin e producentëve, ndërsa po punonin për këngë të tjera. Ata në komponim përdorën elemente nga kënga e vitit 1972 nga grupi The Hollies “The Air That I Breathe” (Ajri që marr frymë) e shkruar nga Albert Hammond dhe Mike Hazlewood. Pas veprimeve ligjore, Hammond dhe Hazlewood u vlerësuan si bashkë-shkrimtarë.

Në albumin e dytë “The Bends”,  Radiohead me krenari lejon inspirimet dhe ndikimet nga U2, Jeff Buckley, R.E.M., Pink Floyd, Smiths, e edhe Nirvana dhe Pixies.

“The Bends” nuk është një largim revolucionar nga “Pablo Honey” në asnjë mënyrë. Tekstet e Yorke janë ende të torturuara, por tani ato janë më ambicioze. Metafora, vargje të shumta, refrene himnike, etj. Të tre kitarat janë ende atje, por këtë herë ato thuren së bashku në mënyrë fantastike. Yorke ende nuk mund të bëjë një kapërcim të qetë mes të kënduarit, falsetos dhe ulëritjes, por ai është përmirësuar me të gjitha disiplinat dhe vokalet e tij janë përgjithësisht energjikë gjatë gjithë albumit.

Këngët meqenëse ende popy, tani janë himnizuese dhe komplekse. Kënga titullare “The Bends” përmban një pjesë që përbëhet vetëm nga bateri dhe vokale, por kitara vjen më e fortë, me një solo ngacmuese.

Albumi mbyllet me “Street Spirit (Fade Out)” jokonvencionale, zemërthyese, e cila është një shenjë e gjërave që do të vijnë me albumin “OK Computer”.

Dhe vjen “O.K Compjuter”, dhe  gjithçka ndryshoi me të më 1997.

Muzika e Radiohead u zgjerua përtej zhurmës alternative, me një arsenal zanor që përfshinte orkestër harqesh, sythe për bateri, efekte kitarash psikodelike, këmbana dhe tastierë, një vepër që në mënyrë perfekte e shpjegon fundin e një shekulli dhe fillimin e shekullit tjetër.

Tekstet e këngëve përshkruajnë një botë distopike të mbushur me konsumizëm të shfrenuar, kapitalizëm, tjetërsim social dhe keqtrajtim politik, me tema të tilla si transporti, teknologjia, çmenduria, vdekja, jeta moderne, globalizimi dhe antikapitalizmi dhe lufta (kënga “Lucky” ishte inspiruar nga lufta në Bosnjë).

Në këtë cilësi, OK Computer thuhet se ka përshkruar paraprakisht gjendjen shpirtërore të jetës së shekullit të 21-të.

Grupi përdorte teknika jokonvencionale produksioni, duke përfshirë jehonë natyrale. Orkestrimet e harqeve u inçizuan në Abbey Road Studios në Londër. Pjesa më e madhe e albumit u regjistrua drejtpërdrejt. Ata u distancuan nga stili me kitarë në qendër, lirikisht introspektiv i albumit të tyre të mëparshëm.

Tekstet abstrakte të “OK Computer”, tingulli me shtresa të dendura dhe ndikimet eklektike hodhën themelet për punën e mëvonshme, më eksperimentale të Radiohead.

Asnjë këngë nuk e mishëronte krijimtarinë e tyre të lulëzuar më mirë se “Paranoid Android”, një gjigant gjashtë minutësh e gjysmë që e pati bërë prog-(progres) rock-un sërish aktual.

Këtu ndodhi lëvizja më e madhe e Radiohead ndonjëherë. Pasi u trumbetuan si Pink Floyd-i i ri dhe kryesuan çdo listë të “më të mirëve” të vitit 1997, Yorke dhe kompania hynë në tunelin e zymtë të albumit “Kid A” (Fëmiju A) të viteve 2000 – duke i hequr kitarat pothuajse tërësisht dhe duke përzier ndikimin e eksperimenteve me jazz, tekno dhe elektronikë.

Toni i “O.K Computer” është përshkruar si mijëvjeçar ose futurist, duke parashikuar tendencat kulturore dhe politike, paranojën dhe histerinë masive e drejtuar nga format e reja të mediave të karakterizuara në jetën e përditshme në shekullin XXI.

“OK Computer” është cituar si një nga albumet më të mirë të të gjitha kohërave. Ai u nominua për albumin e vitit dhe fitoi albumin më të mirë të muzikës alternative në Grammy Awards 1998. Ai u nominua gjithashtu për albumin më të mirë britanik në Brit Awards 1998. Albumi nisi një ndryshim stilistik në rockun britanik larg nga Britpop drejt rock alternativ melankolik, atmosferik që u bë më i përhapur në dekadën e ardhshme. Në vitin 2014, albumi u zgjodh nga Biblioteka e Kongresit të SHBA në Regjistrin Kombëtar të trashëgimisë kulturore.

Albumi shpesh krahasohet me “Dark Side Of The Moon” nga Pink Floyd dhe me plotë të drejtë në histori e ka vendin pran tij, si edhe pranë albumeve të mëdhenj si “White Album” nga Beatles, “Whats Going On” nga Marvin Gaye“ ose “Blonde On Blonde nga Bob Dylan.

Albumi frymëzoi një shfaqje radiofonike, të titulluar gjithashtu OK Computer, e cila u transmetua për herë të parë në BBC Radio 4 në 2007. Drama, interpreton albumin në një histori për një njeri që zgjohet në një spital të Berlinit me humbje të kujtesës dhe kthehet në Angli me dyshime se jeta në të cilën është kthyer është e tij.

Yorke tha se pika fillestare për albumin ishte “tingulli tepër i dendur dhe i tmerrshëm” i “Bitches Brew” (Gatimi i bushtrave), albumi xhaz avangard i vitit 1970 nga Miles Davis.

Yorke pranoi edhe “I’ll Wear It Proudly”, (Do ta vesh me krenari) nga Elvis Costello, “Fall on Me”, (Bie mbi mua) nga R.E.M., “Dress” (Veshja) nga PJ Harvey dhe “A Day in the Life”, (Një ditë në jetë) nga Beatles si veçanërisht me ndikim në shkrimin e këngëve të tij.

Radiohead tërhoqi frymëzim të mëtejshëm nga stili i kompozitorit të filmit Ennio Morricone dhe grupit krautrock gjerman Can.

Yorke gjithashtu mori frymëzim nga librat, duke përfshirë shkrimet politike të Noam Chomsky,  Eric Hobsbawm “The Age of Extremes”, (Epoka e ekstremeve), Will Hutton “The State We’re In” (Gjendja në të cilën jemi), Jonathan Coe’s “What a Carve Up!”, (Çfarë na gdhend neve) dhe “Valis” i Philip K. Dick.

Edhe pse pikat kthyese të tyre nga albumi në album u bënë më pak tronditës, duke filluar me “Amnesiac” të 2001, muzika e tyre u bë më e rafinuar: Pas kalimit në një stil më elektronik në albumet e tyre “Kid A” dhe Amnesiac, të cilat u regjistruan përmes eksperimenteve të zgjatura në studio, Radiohead në albumin “Hail to the Thief” (Përshëndetje për hajdutin) u përpoq të punonte më spontanisht, duke kombinuar muzikën elektronike dhe rock.

Ata regjistruan pjesën më të madhe të albumit në dy javë në Los Anxhelos me producentin e tyre prej kohësh Nigel Godrich, duke u fokusuar në incizime të drejtpërdrejta se sa në mbiregjistrime.

Thom Yorke, shkroi tekste në përgjigje të zgjedhjes së presidentit amerikan George W. Bush dhe luftës kundër terrorit. Mori fraza nga ligjërimi politik dhe i kombinoi me elemente nga përralla dhe letërsia për fëmijë. Titulli është një lojë fjalësh nga himni presidencial amerikan, “Hail to the Chief”(Përshëndetje për shefin).

Strategjia e lëshimit paguaj atë që dëshiron tenton të errësojë elegancën e rafinuar të “In Rainbows” të vitit 2007. Në albumin e parafundit “The King of Limbs” (Mbreti i gjymtyrëve) Radiohead lëviz më tej nga muzika konvencionale dhe strukturat e këngës në favor të “elektronikës me humor, me ritëm të rëndë, balada me ritme dhe psikodeli ambientale, duke përfshirë tinguj natyralë si kënga e shpendëve dhe erërat e forta.

“A Moon Shaped Pool” (Pishina në formë hëne) realizimi i fundit nga  vitit 2016 është një kryevepër e karrierës së tyre që tregon aftësinë e grupit edhe  për aranzhime orkestrale.

Në zemër të diskografisë së Radiohead qëndron një eksplorim i thellë i gjendjes njerëzore, çështjeve shoqërore dhe kompleksitetit të jetës moderne. Tekstet prekëse dhe introspektive të këngëtarit kryesor Thom Yorke, shpesh duke trajtuar tema të tjetërsimit, konsumizmit dhe zhgënjimit politik, rezonojnë thellë me dëgjuesit, duke i ftuar ata të reflektojnë mbi dilemat ekzistenciale dhe sfidat shoqërore të botës bashkëkohore.

Pjesë të tilla si “Paranoid Android”, (Android paranojak), “Karma Police”, (Policia e karmës) dhe “Fake Plastic Trees” (Pemët të rreme plastike), qëndrojnë si shembuj prekës të aftësisë së Radiohead për të endur rrëfime të ndërlikuara që njëkohësisht magjepsin dhe provokojnë mendimin.

Ndikimi i Radiohead shtrihet shumë përtej arritjeve të tyre muzikore, pasi qasja e tyre inovative për prodhimin dhe shpërndarjen e muzikës ka pasur një ndikim të rëndësishëm në industrinë e muzikës në tërësi. Vendimi i tyre për të lëshuar albumin e tyre të vitit 2007 “In Rainbows” përmes një modeli paga-çka-të duash si një shkarkim me pagesë, sfidoi metodat tradicionale të shpërndarjes dhe fuqizoi artistët të eksploronin rrugë alternative për publikimin e tyre.

Për më tepër, angazhimi i tyre ndaj shkaqeve mjedisore dhe sociale ka frymëzuar një valë të re muzikantësh për të përdorur platformën e tyre për avokim dhe ndryshim, duke ilustruar potencialin që arti të ndikojë në një transformim kuptimplotë shoqëror.

Udhëtimi muzikor i Radiohead është shënuar nga një evolucion dhe eksperimentim i vazhdueshëm, duke sfiduar kufizimet e zhanrit. Radiohead ka lënë gjurmë të pashlyeshme në peizazhin e muzikës bashkëkohore. Me tingullin e tyre inovativ, tekstet introspektive dhe krijimtarinë që shtyn kufijtë, Radiohead ka sfiduar vazhdimisht normat muzikore konvencionale, duke frymëzuar dhe edukuar një brez muzikantësh dhe dëgjuesish. Gatishmëria e tyre për të përqafuar firmat e pazakonta të kohës, strukturat komplekse të këngëve dhe një sërë ndikimesh muzikore të ndryshme e ka çimentuar statusin e tyre si një nga grupet më novatore dhe me ndikim të gjeneratës së tyre dhe shumë gjenerata pas tyre.

Pas sulmeve terroriste të 11 shtatorit 2001 në SHBA, Chris Martin lider i grupit  Coldplay theksoi se “Do të ishte interesante të shihje se si bota do të ishte nëse Dick Cheney do të dëgjonte albumin “OK Computer” nga Radiohead. Unë mendoj se bota  do të ishte më ndryshe. Ai album është i shkëlqyer, ndryshoi jetën time, e pse nuk do ta ndryshonte edhe jetën e tij,” pat thënë Martin nga Coldplay./Katror.info