Mungesa e hekurit është një nga shkaqet kryesore që po shkakton paaftësi në botë, por shkencëtarët ende nuk bien dakord se kur bëhet problem dhe cila është mënyra më e mirë për ta trajtuar atë.
Kur Megan Ryan filloi të ndiente lodhje, mendoi se ishte normale. Ajo ishte një nënë beqare me një fëmijë tre vjeç dhe punonte me orar të plotë. Çdo ditë, kur e merrte të birin nga çerdhja, flinte gjumë bashkë me të gjatë dremitjes së pasdites, dhe nuk i kushtonte shumë rëndësi.
Në një kontroll rutinë mjekësor në qershor 2023, mjeku e pyeti nëse ndiente lodhje të vazhdueshme. Analizat e gjakut treguan se ajo kishte anemi nga mungesa e hekurit. Ajo kuptoi se kishte pasur edhe shenja të tjera. Edhe pse stërvitej rregullisht, ndiente mungesë fryme gjatë ecjeve rutinë.
Mundesh me e lexu edhe…
Gjatë shtatzënisë, kishte pasur të njëjtin problem, dhe mjekja e saj e dyshoi mungesën e hekurit kur Ryan përmendi se e vetmja dëshirë për ushqim që kishte pasur ishte akulli një shenjë klasike të pica-s(e cila shoqëron mungesën e hekurit).
Mungesa e hekurit është deficiti më i përhapur i mikronutrientëve në botë sot, duke prekur rreth një në tre njerëz. Është veçanërisht e zakonshme tek fëmijët dhe gratë në moshë riprodhuese, përfshirë ato shtatzëna.
Ky problem mund të shkaktojë pasoja të ndryshme. Kur një grua shtatzënë nuk ka mjaftueshëm rezerva hekuri, mund të ndikohet zhvillimi i trurit të fetusit, dhe ekziston një rrezik më i lartë për peshë të ulët të lindjes, lindje të parakohshme, vdekje gjatë shtatzënisë apo lindje të vdekur.
Për foshnjat dhe fëmijët e vegjël, mungesa e hekurit mund të ndikojë në zhvillimin afatgjatë, duke shkaktuar probleme të sjelljes, kurse tek të rriturit, mungesa e hekurit është një nga shkaqet kryesore që po shkakton paaftësi në botë. Në raste të rralla, mund të jetë edhe fatale.
“Është një problem madhor global. Është shumë i zakonshëm. Nuk po largohet shumë shpejt. Dhe lidhet me shumë paaftësi”, thotë profesori i ushqyerjes humane në Universitetin e Oksfordit, Michael Zimmermann, i cili ka hulumtuar për vite me radhë deficitet e mikronutrientëve.
Shumica e shkencëtarëve bien dakord se mungesa e hekurit është e zakonshme, por disa pyetje mbeten të hapura, si përcaktimi i saktë i mungesës së hekurit apo rreziku që ajo paraqet për shëndetin në mungesë të simptomave të tjera.
“Në momentin që dikush ka mungesë hekuri, trupi fillon të prodhojë rruaza të kuqe të gjakut në një mënyrë ndryshe”, shpjegon Sant-Rayn Pasricha, një hematolog klinik dhe drejtues i Shkollës së Shëndetit Global në Melburn.
Tek gratë, për shembull, anemia nga mungesa e hekurit – kur trupi nuk ka mjaftueshëm hekur për të prodhuar rruaza të kuqe të gjakut – është një nga shkaqet kryesore të shkaktimit të paaftësisë në të gjithë botën. Një studim mbi dhuruesit për herë të parë të gjakut në SHBA tregoi se nivelet e ulëta të hekurit ishin të pranishme në 12% të grave, por në më pak se 3% të burrave, ku arsyeja kryesore është humbja e rregullt e gjakut përmes ciklit menstrual.
Edhe atletët që stërviten intensivisht, vegjetarianët, veganët dhe ata që dhurojnë gjak shpesh janë në rrezik më të lartë. Po ashtu, njerëzit me probleme shëndetësore si sëmundja e veshkave apo sëmundja celiake(një çrregullim autoimun i shkaktuar nga intoleranca ndaj glutenit), të cilat mund të pengojnë përthithjen e hekurit.
Fëmijët janë ndër grupet më të prekura nga mungesa e hekurit, sepse ai është thelbësor për zhvillimin e tyre.
“Cila është periudha më e shpejtë e rritjes gjatë gjithë jetës sonë? Fëmijëria e hershme. Brenda një viti, trefishohet pesha e lindjes dhe dyfishohet gjatësia”, shpjegon Mark Corkins, kryetar i Komitetit për Ushqyerjen në Akademinë Amerikane të Pediatrisë (AAP).
Edhe në vendet e pasura, mungesa e hekurit mbetet e zakonshme. Në SHBA, për shembull, deri në 4% e foshnjave kanë anemi nga mungesa e hekurit, ndërsa rreth 15% kanë mungesë hekuri pa anemi.
Mungesa e hekurit nuk do të thotë domosdoshmërisht se një person do të zhvillojë anemi pot “mungesa e hekurit mund të konsiderohet si një fazë para anemisë”, thotë hematologu klinik Pasricha.
Sipas tij, rëndësia e mungesës luan një rol kyç. Kur nivelet e hekurit bien, trupi fillon të prodhojë qeliza të kuqe të gjakut në një mënyrë të ndryshme.
“Ato bëhen më të vogla dhe, me kalimin e kohës, sasia e hemoglobinës – që transporton oksigjenin në gjak – bie nën nivelin e shëndetshëm”, shpjegon ai, ku në këtë fazë, diagnoza bëhet anemi nga mungesa e hekurit.
Megjithatë, disa specialistë pyesin nëse mungesa e hekurit është gjithmonë shqetësuese – veçanërisht nëse nuk shoqërohet me simptoma të tjera.
Pasricha, i cili ka bashkautorësuar një studim për Organizatën Botërore të Shëndetësisë mbi suplementet e hekurit te gratë, zbuloi se gratë me mungesë hekuri që ndiheshin të lodhura patën përmirësim pas marrjes së suplementeve, ndërsa ato që nuk kishin lodhje nuk ndjenë ndonjë ndryshim.
“Kjo na tregon se nëse je i sëmurë nga mungesa e hekurit, trajtimi do të ndihmojë. Por nëse ndihesh mirë dhe thjesht ke nivele të ulëta të hekurit, nuk është e sigurt nëse trajtimi do të të bëjë të ndihesh më mirë”, thotë ai.
Duhet të marrim suplemente apo jo?
Akademia Amerikane e Pediatrisë rekomandon që foshnjat që ushqehen vetëm me gji të marrin pika hekuri nga muaji i katërt i jetës, pasi qumështi i gjirit përmban nivele të ulëta të këtij minerali, ndërsa formulat e qumështit zakonisht janë të pasuruara me hekur. Megjithatë, disa studiues e vënë në dyshim këtë qasje.
Pasricha morri pjese në një nga studimet më të mëdha mbi efektin e suplementeve të hekurit në zhvillimin e fëmijëve u zhvillua në Bangladesh me 3 mijw e 300 foshnja tetë muajshe. Fëmijët u ndanë në dy grupe, njëri mori suplemente hekuri për tre muaj, ndërsa tjetri një placebo.
Rezultatet treguan se, edhe pse hemoglobina dhe niveli i hekurit u përmirësuan te fëmijët që morën suplementin, nuk pati ndonjë ndikim të dukshëm në zhvillimin e tyre neurologjik.
Një tjetër studim ka treguar se edhe pas korrigjimit të mungesës së hekurit me suplemente, fëmijët vazhdonin të përjetonin çrregullime të gjumit, madje edhe vite më vonë. Po ashtu, është zbuluar se mungesa e hekurit në lindje mund të ketë pasoja afatgjata në trurin e fëmijëve, duke ndikuar në zonat e lidhura me kontrollin kognitiv edhe pas disa vitesh, edhe nëse më vonë nivelet e hekurit janë korrigjuar.
Një teori tjetër sugjeron se ndoshta nuk është vetë mungesa e hekurit ajo që ndikon në zhvillimin e fëmijës, por fakti që mungesa e tij është një tregues i një diete të pamjaftueshme edhe në lëndë të tjera ushqyese.
Ndërkohë, disa studime të tjera kanë treguar se fëmijët me nivele normale të hekurit, por që marrin suplemente, mund të kenë rritje më të ngadaltë ose të shtojnë më pak peshë. Një eksperiment me foshnja të cilave iu dha formulë me përmbajtje të lartë hekuri tregoi se ata kishin rezultate më të dobëta në testet e kujtesës vizuale, përvetësimit të leximit dhe matematikës në moshën 10 dhe 16 vjeç, krahasuar me ata që kishin marrë formulë me përmbajtje të ulët hekuri.
Megjithatë, kur dikush ka mungesë të hekurit ose anemi nga mungesa e hekurit, suplementet mund të ndihmojnë në përmirësimin e shëndetit dhe performancës fizike. Një analizë mbi atletët me mungesë hekuri tregoi se suplementet jo vetëm që rritën nivelet e hemoglobinës, por përmirësuan edhe kapacitetin e tyre aerobik.
Dieta e balancuar për mungesën e hekurit
Ekspertët bien dakord se mënyra më e mirë për të marrë hekurin e nevojshëm është një dietë e ekuilibruar me burime të pasura hekuri, si mishi i kuq, mëlçia, peshku, fasulet, arrat dhe frutat e thata.
Akademia Amerikane e Pediatrisë rekomandon 11 mg hekur në ditë për foshnjat 6-12 muajshe, 7 mg për fëmijët 1-3 vjeç dhe 10 mg për fëmijët 4-8 vjeç. Kjo dozë më e lartë për foshnjat vjen nga zhvillimi i tyre i shpejtë, por edhe nga fakti se shumë prej tyre konsumojnë burime bimore të hekurit, të cilat trupi i përthith më pak sesa hekuri me origjinë shtazore.
“Dieta është qasja më e mirë. Trupi e përthith dhe e përdor më mirë,” thotë Corkins. “Por nëse dikush është në një gjendje të rëndë anemie, suplementet janë të domosdoshme.”
Për Ryan, problemet me hekurin u zgjidhën me suplemente gjatë shtatzënisë dhe me infuzione hekuri në spital për pesë muaj. “Nuk ishte një zgjidhje e shpejtë”, thotë ajo, por me kalimin e kohës lodhja e saj u zhduk./Katror.info
Artikulli është publikuar fillimisht në BBC, e më pas është përkthyer nga Albanian Post.
Përgatiti:
