Manga dhe anima japoneze kanë magjepsur audiencën globale falë personazheve të tyre të thelluar, rrëfimit unik dhe larmisë së zhanreve, duke krijuar një ndikim kulturor që shtrihet përtej Japonisë.
Kjo u konfirmua kur Spirited Away fitoi Oscar-in për Filmin më të Mirë të Animuar në vitin 2003, ndërsa gati dy dekada më vonë, Demon Slayer: Mugen Train theu rekordin për hapjen më të suksesshme të një filmi në gjuhë të huaj në Shtetet e Bashkuara, shkruan CNN, transmeton Katror.info.
Disa e gjurmojnë origjinën e mangës moderne te dorëshkrimet e ilustruara të pikturuara që nga viti 1200 pas Krishtit, ndërsa të tjerë e lidhin me kibyoshi romane të ilustruara të krijuara nga artistët japonezë në fund të viteve 1700. Megjithatë, një emër mbetet ngushtë i lidhur me këtë zhanër: mjeshtri i ukiyo-e, Katsushika Hokusai.
Mundesh me e lexu edhe…
Frymëzimi nga e kaluara
Një nga veprat më të njohura të Hokusait, Nën Valën e Madhe pranë Kanagawas, e njohur edhe si Vala e Madhe, është një shembull i spikatur i ukiyo-e, një formë arti japonez që lulëzoi gjatë periudhës Edo (1603-1868).
E karakterizuar nga imazhe të gjalla dhe teknika të avancuara të shtypjes në dru, ukiyo-e mundësoi prodhimin masiv të stampave që trajtonin tema të ndryshme, si peizazhet, teatri dhe jeta e përditshme në kryeqytetin e atëhershëm, Edo (sot Tokio).
Kompozimet e prera të Hokusait, vijat e theksuara dhe vëmendja ndaj detajeve si kapja e lëvizjes në Valën e Madhe janë të dukshme edhe në stilet vizuale të shumë mangave. Përveç kësaj vepre, krijimtaria e tij nga vitet 1820 deri në 1840 përfshin ilustrime të mbledhura në enciklopedinë vizuale Libri i Madh i Ilustrimeve për Gjithçka.
Një nga këto ilustrime paraqet një rrufe që godet dhe vret Virūdhakën, duke përdorur vijat radiale për të theksuar intensitetin e saj, teknikë kjo që vazhdon të jetë e pranishme në skenat aksion të mangave bashkëkohore.
Përmbledhja e tij Hokusai Manga, një koleksion prej 15 vëllimesh vizatimesh të destinuara për artistët aspirues, tregon aftësinë e Hokusait për të kapur lëvizjen dhe emocionet. Ajo përfshin skica të mundësve të sumos dhe valltarëve të Vallëzimit të Harabelit, në pozita të ndryshme.
Edhe pse në atë kohë termi manga i referohej thjesht skicave, stili narrativ dhe vizual i romaneve grafike dhe animeve të sotme me shprehjet e ekzagjeruara dhe lëvizjet dinamike pasqyron estetikën dhe stilin e rrëfimit të ukiyo-e dhe Hokusait.
Transformimi i perspektivave
Ndikimi i formave tradicionale të artit japonez luajti një rol të rëndësishëm në transformimin e perspektivave artistike përtej kufijve të Japonisë. Hapja e porteve japoneze në mesin e shekullit të 19-të nxiti lëvizjen e Japonizmit, duke sjellë një valë objekteve artistike japoneze, përfshirë stampat ukiyo-e, në Evropë.
Ky shkëmbim kulturor frymëzoi artistët dhe dizajnerët perëndimorë, përfshirë Vincent van Gogh, i cili besohet se ka pasur ndikime nga arti i Hokusait. Vepra e tij Natë me Yje shpesh shikohet si një reflektim i këtij ndikimi, me lëvizjet rrotulluese në qiellin e natës që pasqyrojnë valët në veprat e Hokusait.
Van Gogh, një koleksionist i pasionuar me mbi 500 stampa japoneze, ishte një admirues i thellë i Valës së Madhe të Hokusait. Në një letër drejtuar vëllait të tij, Theo, ai përshkroi veprën si një skenë ku “valët janë si kthetra, varka është e zënë në to, mund ta ndjesh.” Ai e konsideronte ukiyo-e si një perspektivë të re mbi botën, të karakterizuar nga ngjyrat e gjalla dhe konturet e trasha, duke pohuar: “E gjithë vepra ime bazohet deri diku në artin japonez.”
Ndikimi i artit japonez me shtypje në dru është i dukshëm në shumë prej veprave të van Gogh-ut, si Pemët e kumbullës në lule, e frymëzuar nga ukiyo-e i artistit Utagawa Hiroshige, dhe Courtisane (pas Eisen), e realizuar sipas stilit të Keisai Eisenit.
Nëse shikohet me kujdes portreti i Julien Tanguy, pas shpatullës së djathtë të subjektit mund të dallohet një stampë nga Utagawa Kunisada. Përdorimi nga van Gogh i kontureve të theksuara dhe sipërfaqeve të mëdha me ngjyra të ndritshme në paraqitjen e sheshtë dhe dy dimensionale të një nëne në Madame Roulin duke tundur djepin (La berceuse) gjithashtu pasqyron stilin e stampave japoneze.
Edhe impresionisti Claude Monet, i cili kishte mbi 230 stampa ukiyo-e, përfshirë Valën e Madhe, u ndikua nga Hokusai.
Monet theksonte kompozimet asimetrike dhe përdorimin e hapësirës së sheshtë në artin e tij, veçanërisht në serinë e katër pikturave me krizantema, duke reflektuar përdorimin ekspresiv të hapësirës nga Hokusai në serinë e tij Lulet e Mëdha.
Duke nënvizuar ndikimin e rëndësishëm të Hokusait në zhvillimin artistik ndërkulturor, teknika e tij e paraqitjes së një subjekti nga kënde të ndryshme, siç shihet në Tridhjetë e gjashtë pamje të malit Fuji, mund të ketë ndikuar edhe në përshkrimet e përsëritura të Monet, si ura prej druri mbi pellgun me zambakë uji apo pirgjet e grurit.
Rikthimi në fillim
Në gjysmën e dytë të shekullit të 19-të, Japonizmi u shtri edhe në veshjet perëndimore, duke sjellë përhapjen e rrobave të stilit kimono dhe shfaqjen e ikonografisë japoneze në modë.
Një shembull i hershëm i këtij ndikimi ishte një mantel pasditeje i dizajnuar nga Charles Frederick Worth, babai i haute couture, i zbukuruar me një helmetë tradicionale japoneze. Sot, trashëgimia e ndikimeve japoneze vazhdon të jetë e pranishme në botën e modës, duke u reflektuar në bashkëpunime mes shtëpive të njohura të modës dhe kulturës manga e anime, si Onitsuka Tiger x Astro Boy, Dolce & Gabbana x Jujutsu Kaisen, Coach x Naruto, Longchamp x Pokémon dhe Gucci x Doraemon.
Këto bashkëpunime dëshmojnë ndikimin e vazhdueshëm dhe të thellë të kulturës japoneze në dizajnin bashkëkohor të modës.
Ndërkohë që popullariteti global i mangave dhe animeve japoneze rritet, adhuruesit mblidhen për të ndarë pasionin e tyre në konventa dhe festivale anembanë botës. Kjo përfshin edhe Amerikën e Veriut, ku Anime Expo në Los Anxhelos tërhoqi mbi 407,000 vizitorë në vitin 2024, si dhe rajone të tjera si Evropa, Amerika e Jugut, Oqeania dhe Azia.
Japonia, vendlindja e animacionit, pret festivale të shumta të dedikuara ndaj kësaj kulture. AnimeJapan, një nga ngjarjet më të mëdha të industrisë, në vitin 2024 dyfishoi numrin e pjesëmarrësve krahasuar me vitin e kaluar dhe do të rikthehet në Tokyo Big Sight në mars 2025.
Trashëgimia e ukiyo-e vazhdon të festohet në ngjarje të veçanta, si ajo e organizuar në zonën Nishi-Shinjuku të Tokios, e cila ka ekranin më të madh të përhershëm në botë me projeksione të artit tradicional mbi ndërtesat e qytetit. Ky vend mbajti një shfaqje të veçantë për të prezantuar këtë formë artistike gjatë festimeve të Vitit të Ri.
Sipas një sondazhi të Japan Tourism Agency, 7.5% e vizitorëve të huaj në vitin 2023 eksploruan lokacione të lidhura me filma dhe anime, ndërsa mbi 10% e tyre e përmendën këtë si arsye për t’u rikthyer në Japoni, duke dëshmuar fuqinë e animacionit japonez në turizmin ndërkombëtar. Kjo rritje e interesit ka çuar në shtim të numrit të turistëve të huaj në lokacione kyçe të Tokios, ku Anime Tokyo Station, pranë stacionit të Ikebukuros, shfaq ekspozita kushtuar animeve të ndryshme ndër vite.
Po ashtu, Muzeu Sumida Hokusai paraqet veprat e mjeshtrit të ukiyo-e, ndërsa Muzeu Tokiwa-so është një hapësirë e restauruar që dikur strehoi artistë të njohur të mangave, si Tezuka Osamu, krijuesi i Astro Boy.
Rrjeti i gjerë dhe efikas i transportit publik të Tokios përfshirë trenat, metrotë dhe autobusët i ndihmon vizitorët të eksplorojnë më lehtë vendet e lidhura me anime duke përdorur Tokyo Anime MAP, duke u zhytur kështu në një botë të pasur me histori dhe imazhe të fuqishme. Për ata që duan të ndjekin rrënjët e kësaj forme të artit modern, Muzeu Memorial Ōta ofron koleksione të veçanta të stampave në dru ukiyo-e, ndërsa Muzeu Sumida Hokusai vazhdon të nderojë njërin prej figurave më me ndikim në këtë traditë, duke ruajtur dhe ekspozuar trashëgiminë e tij artistike.
Ashtu si Hokusai dhe artistët e tjerë të ukiyo-e formësuan artin tradicional japonez dhe frymëzuan zhvillimin e mangave dhe animeve, këto shprehje moderne vazhdojnë të zgjerohen në mbarë botën, duke ndërtuar një urë mes traditave artistike të së kaluarës dhe shprehjeve bashkëkohore të kulturës japoneze.
Kjo lidhje e thellë midis të kaluarës dhe të tashmes pasqyron ndikimin e vazhdueshëm të kulturës japoneze, e cila mbetet një burim frymëzimi për artistët dhe krijuesit në të gjithë globin. /Katror.info
Burimi: CNN
Përkthimi: Katror.info
Përgatiti:
