Kompjuterët dhe telefonat inteligjentë mund të jenë mjetet kryesore për shkrimin sot, por makinat e shkrimit ende nuk janë zhdukur në SHBA.
Çdo ditë, në dyqanin e tij në Pawtucket, Rhode Island, Mike Marr mirëpret klientë që mbajnë makina të vjetra shkrimi, shpesh në gjendje të mjerueshme. Këto pajisje, të prodhuara dekada më parë, janë të mbuluara me pluhur dhe papastërti, me taste të bllokuara ose mekanizma të prishur që pengojnë lëvizjen e letrës, shkruan BBC, transmeton Katror.info.
“A mund ta rregulloni?” pyesin klientët, shpesh me njëfarë ankthi. Marr, i cili ka mbi 20 vite përvojë në riparimin e makinave të shkrimit, gjithmonë u premton se do të bëjë më të mirën.
“Kur ata kthehen për ta marrë dhe shohin që funksionon sërish, buzëqeshja e tyre vlen gjithçka për ne,” thotë ai. Edhe në vitin 2025, një shekull e gjysmë pas shpikjes së makinës së parë të suksesshme të shkrimit, shumë njerëz në SHBA vazhdojnë t’i përdorin ato dhe jo vetëm për nostalgji. Një pjesë e madhe e klientëve të Marr janë biznese.
Mundesh me e lexu edhe…
“Ende riparojmë rreth 20 deri në 25 makina shkrimi në javë,” thotë ai, duke theksuar se ka tre punonjës për të përballuar kërkesën.
Në një kohë kur kompjuterët dhe telefonat inteligjentë dominojnë çdo aspekt të punës dhe komunikimit, makinat e shkrimit ende gjejnë përdorim në zyra të vogla dhe magazina. Ato vazhdojnë të shtypin emra në formularë, adresa në zarfe dhe të plotësojnë çeqe. Dhe ata që i përdorin nuk kanë ndërmend t’i zëvendësojnë me një kompjuter të paktën jo për këto detyra të caktuara.
Në vitin 1953, gjyshi i Marr-it themeloi biznesin që ai drejton sot: Marr Office Equipment. Disa dekada më vonë, IBM po kërkonte një shpërndarës të ri për makinat e saj të shkrimit në verilindje të SHBA-së dhe iu drejtua kompanisë së tyre.
Për babain dhe xhaxhain e Marr-it, të cilët ishin në krye të biznesit në atë kohë, kjo ishte një mundësi e jashtëzakonshme. “Ishte gjëja më e madhe që mund t’u ndodhte ndonjëherë,” thotë Marr.
“Kamionë të tërë mbërrinin dhe shkarkonin makina shkrimi IBM, të cilat tashmë ishin të shitura. Nuk arrinim dot të përballonim kërkesën”, thekson ai.
Edhe pse ditët e lavdisë së Marr Office Equipment kanë kaluar, Marr ende njeh shumë përdorues të makinave të shkrimit në zonën e tij. Një prej tyre është firma ligjore Tomasso & Tomasso në jug të Providence, e drejtuar nga vëllezërit John dhe Ray, të dy avokatë.
“Zërat tanë janë identikë,” thotë John me të qeshur gjatë një telefonate. Por a i përdorin ende makinat e shkrimit? “Absolutisht,” thotë ai. “Nuk kalon ditë pa i përdorur, ende është mënyra më praktike”, shton ai.
Zyra e tyre ka tre makina shkrimi, të cilat përdoren rregullisht për të shkruar çeqe dhe për të plotësuar formularë ligjorë, duke siguruar që informacioni të jetë i lexueshëm dhe i saktë. Përveç komoditetit, ato ofrojnë edhe një nivel të lartë sigurie.
Ndryshe nga kompjuterët, makinat e shkrimit nuk janë të lidhura me internetin dhe nuk mund të hakohen.
Në vitin 2013, pasi dolën në dritë informacione tronditëse mbi mbikëqyrjen masive nga agjencitë e inteligjencës amerikane, Shërbimi Federal i Gardës (FSO) në Rusi vendosi të rikthehej te makinat e shkrimit për të shmangur përgjimet. Edhe qeveria gjermane raportoi se po shqyrtonte një masë të ngjashme në vitin 2014. (Gjatë Luftës së Ftohtë, spiunët sovjetikë kishin zhvilluar metoda për të përgjuar makinat elektrike të shkrimit, një formë primitive e “keylogging”, ku regjistroheshin goditjet e tasteve. Po ashtu, operativët amerikanë mund të rindërtonin tekstin nga shiritat e përdorur të makinave të shkrimit – pra, edhe këto makina nuk janë plotësisht të paprekshme.)
Ai shpjegon se modeli që përdor ka një “shirit fshirës” që mbulon menjëherë gabimet. Për më tepër, makinat e shkrimit janë shumë ekonomike. Sipas tij, një shirit boje kushton rreth 5 dollarë (4 £), ndërsa karikatorët e bojës për printerët mund të jenë disa herë më të shtrenjtë.
Për më tepër, Tomasso e pëlqen ndjesinë e të parëshkrimit të tij të shfaqet menjëherë në letër përpara tij. “Ka një ndjenjë më të madhe arritjeje sesa thjesht shkronja që shfaqen në një ekran,” shpjegon ai.
“Është një nga ato pajisje të mrekullueshme që thjesht e bëjnë jetën tonë më të mirë mendoj se ky është qëllimi i teknologjisë”, shton ai.
Paul Lundy, një riparues i makinave të shkrimit, gjithmonë ka një pyetje në mendje: “Pse bizneset ende i përdorin këto makina?”
Më në perëndim, në Milwaukee, Wisconsin, ndodhet një agjenci e pasurive të paluajtshme e quajtur Jarvis Realty, e drejtuar nga Woody Jarvis.
“Jam i vjetër në stilin e punës,” thotë ai.
Jarvis përdor rregullisht një makinë shkrimi për detyra të ndryshme në zyrë. Për shembull, kur përgatit një ofertë blerjeje për një klient, ai fillon në kompjuter, por më pas e printon dokumentin. Nëse ka nevojë për ndonjë ndryshim, ai preferon të përdorë lëng korrigjues dhe makinën e tij të shkrimit, në vend që ta printojë përsëri të gjithë kontratën dhe të harxhojë letër.
“Kontratat tona janë shumë të lexueshme dhe të lehta për t’u kuptuar, po ashtu, ndonjëherë shkruan emra dhe adresa në zarfe për kolegët e tij. Për mua funksionon, sepse e di saktësisht si ta përdor”, thotë ai.
Makinat e shkrimit kanë një histori të gjatë dhe interesante. Shekuj më parë, shpikës të ndryshëm eksperimentuan me makina të hershme të shkrimit, por ato nuk patën sukses.
Më pas, në vitin 1868, u shfaq pajisja e parë e quajtur zyrtarisht makinë shkrimi: Sholes and Glidden Type-Writer, e patentuar nga katër shpikës në Milwaukee. Njëri prej tyre, Christopher Latham Sholes, shpiku edhe tastierën QWERTY, e cila vazhdon të përdoret edhe sot. Pa të, mënyra se si shkruajmë madje edhe në kompjuterë do të ishte shumë ndryshe.
Në shekullin XX, makinat e shkrimit u bënë të kudo ndodhura. Miliona të tilla u shitën në dekadat e para të viteve 1900 dhe deri në mesin e viteve 1980, industria e makinave të shkrimit në SHBA vlente më shumë se 1.1 miliardë dollarë, sipas raporteve të kohës.
Edhe në shekullin XXI, makinat e shkrimit kanë mbetur të njohura në disa vende të botës, pavarësisht përhapjes së kompjuterëve. Për shembull, në Indi, ato vazhdojnë të kenë një treg të qëndrueshëm mes entuziastëve dhe janë ende të pranishme edhe pse gjithnjë e më të rralla në gjykata dhe zyra qeveritare.
Kushërira e Jarvis, Lisa Floading, e cila punon në Institutin e Artit dhe Dizajnit në Milwaukee, është një adhuruese e madhe e makinave të shkrimit. Ajo ka plot 62 të tilla.
“Ka diçka shumë tërheqëse te një makinë shkrimi që pret me letrën brenda saj, i kam në çdo cep të shtëpisë”, thotë ajo.
Floading thotë se përdor një makinë shkrimi çdo ditë – për të bërë lista, për të shkruar letra dhe për punë administrative në zyrë. “
Ja ku është, shkruajte tre faqe, boom, u krye. Kjo ndjesi është zhdukur me laptopët,” thotë ajo.
Madje, ndonjëherë e merr me vete makinën e saj të shkrimit edhe në kafenenë lokale për të punuar atje. S
ipas saj, njerëzit shpesh i afrohen për ta pyetur rreth saj.
Në qershor, Floading mori pjesë në një aktivitet në Milwaukee të quajtur Qwertyfest – një festival i dedikuar për të festuar si makinën e shkrimit ashtu edhe tastierën Qwerty, në kujtim të Christopher Latham Sholes.
Një nga atraksionet kryesore ishte një dhomë e mbushur me makina shkrimi, ku pjesëmarrësit mund të uleshin thjesht dhe të shkruanin.
Hapësira u mbush me tingujt e tasteve që klikonin dhe levave që ktheheshin në vend. Dikur, ky ishte një zhurmë e zakonshme në sallat e daktilografëve në biznese anembanë vendit. Jim Riegert, tani në të 70-at, e kujton mirë si ishte dikur.
“Atëherë, makinat e shkrimit ishin shumë të rëndësishme. Makinat e shkrimit dhe makinat llogaritëse,” thotë ai, duke iu referuar kalkulatorëve të tavolinës.
“U bë shumë e vështirë në biznesin e makinave të shkrimit rreth 25 vjet më parë,” vazhdon ai.
“Interneti po përhapej dhe po na shkatërronte”, tregon ai tutje.
Ai drejton Typewriters.com dhe, megjithëse shitjet kanë rënë ndjeshëm në dekadat e fundit, ai ende shet katër ose pesë makina shkrimi elektrike të IBM çdo javë.
“Sapo shita 12 për një burg që po i vendos në bibliotekë, sepse të burgosurve nuk u lejohet të përdorin kompjuterë,” thotë ai.
Shtëpitë funerale, disa prej të cilave i përdorin makinat e shkrimit për të përpiluar certifikatat e vdekjes, janë gjithashtu klientë të rregullt.
Biznesi i Riegert është i bazuar në qytetin Tucker, Georgia. Zyra e tij, brenda një magazine gjigante, është e mbushur me rreth 70 ose 80 makina shkrimi elektrike IBM – njësi të përdorura, të cilat ai i riparon dhe i shet.
Ai thekson se cilësia e ndërtimit është e shkëlqyer. Një model cilësor mund të kushtojë 749 dollarë (594 paund). Kur ishin të reja në vitin 1984, shiteshin për rreth 1,000 dollarë, por edhe duke marrë parasysh inflacionin, ato kanë ruajtur vlerën e tyre në mënyrë të habitshme edhe në epokën digjitale.
“Janë ende makinat e shkrimit më të mira që mund të blesh,” thotë ai.
Sot, kërkesa mund të jetë e ulët – por, disi, biznesi mbetet i qëndrueshëm dhe fitimprurës.
IBM, që sot njihet më shumë për superkompjuterë si Watson, e shiti biznesin e saj të makinave të shkrimit tek Lexmark në fillim të viteve 1990.
Megjithatë, një zëdhënës i IBM thotë se në raste shumë të rralla, “disa njerëz kërkojnë manuale të vjetra ose dokumente shërbimi për makinat e shkrimit, të cilat mund t’i sigurojmë nëse janë ende në arkiva”.
Ndërkohë, Lexmark shiti makinën e saj të fundit të shkrimit në 2002 dhe nuk ofron më asnjë shërbim të lidhur me to, megjithëse disa prej ish-distributorëve të saj ende kryejnë mirëmbajtje për makinat e shkrimit IBM Lexmark.
Në anën tjetër, nëse dëshironi të blini një makinë shkrimi të re, kjo ende është e mundur. Çdo vit prodhohen mijëra njësi të reja. Todd Althoff, president i Royal, një kompani amerikane që prodhon makina shkrimi që nga viti 1904, thotë se ky treg mbetet i qëndrueshëm.
“Nuk është një industri me rritje të madhe, por është e qëndrueshme dhe fabrika vazhdon të funksionojë,” shpjegon ai.
Fabrika e Royal ndodhet në Indonezi dhe operohet nga një ekip i Nakajima, një kompani japoneze e specializuar në prodhimin e makinave shkrimi. Çdo vit, Royal shet rreth 20,000 makina shkrimi elektrike dhe mbi dyfishin e kësaj shifre për modelet mekanike.
Këto të fundit nuk janë vetëm për përdorim praktik, por janë bërë gjithashtu objekte dekorative – për shembull, një bibliotekar mund të vendosë një makinë shkrimi në hyrje të bibliotekës për të krijuar një atmosferë nostalgjike.
Modelet mekanike dhe elektrike të Royal kushtojnë mes 300 dhe 400 dollarë.
Sipas Paul Lundy, i cili drejton Bremerton Office Machine Company në Seattle, ende ka kompani që prodhojnë shirita të rinj për makina shkrimi. “Aksesorët e tyre janë ende lehtësisht të disponueshëm,” thotë ai. “Si dikush që riparon makina shkrimi, gjithmonë më shkon mendja te pyetja: pse disa biznese vazhdojnë t’i përdorin?”
Por Lundy ka një përgjigje për këtë. Disa industri, si magazinat, vazhdojnë të mbështeten tek makinat shkrimi për të plotësuar formularë për transferimin e mallrave. Këto dokumente shpesh kanë format të përcaktuar dhe mund të jetë e vështirë t’i shtypësh me një printer kompjuteri në mënyrë që të dhënat të përputhen saktësisht me hapësirat përkatëse. Për këtë arsye, shumë punëtorë magazinash preferojnë të fusin formularin në një makinë shkrimi dhe ta plotësojnë manualisht, duke siguruar që çdo informacion të jetë në vendin e duhur.
Në anën tjetër, që nga blerja e saj e parë në vitin 2019, Banerjee ka ndërtuar një koleksion mbresëlënës prej më shumë se 120 makinerish shkrimi. Së fundmi, ajo e ka reduktuar koleksionin në rreth 80 dhe planifikon të shesë pothuajse gjysmën e tyre. Në fakt, kërkimi i saj për makinën ideale të shkrimit u shndërrua në një aventurë të gjatë.
Ajo ka disa modele të preferuara, përfshirë Olivetti Studio 45, një model italian. Si shkrimtare dhe pianiste, ajo e krahason ndjesinë e të shkruarit në një makinë shkrimi me atë të luajtjes në piano. Është një proces ritmik, që kërkon më shumë përpjekje nga duart dhe gishtat sesa një tastierë kompjuteri. Për këtë arsye, ajo ka kërkuar makina me balancë të përkryer jo shumë të ngurta, por as shumë të lirshme. Për të, ndjesia e një shtypjeje të thellë të tasteve është jashtëzakonisht e kënaqshme.
Banerjee thotë se makinat e shkrimit e përfshijnë plotësisht në procesin e punës. Tingulli ritmik i tasteve që godasin letrën, aroma e lehtë e zyrave të dikurshme apo ndoshta edhe një erë e zbehtë duhani nga e kaluara – të gjitha krijojnë një atmosferë që e ndihmon të përqendrohet.
“Humb në kohë nganjëherë ngrit kokën dhe kupton që kanë kaluar dy orë, me mendimet e saj tashmë të shtypura në faqe përpara saj”, thotë ajo.
Deri sa ka njerëz si Banerjee – shkrimtarë dhe profesionistë që e vlerësojnë ndjesinë unike të makinerive të shkrimit – ato nuk do të zhduken kurrë plotësisht.
Kjo do ta mbajë të zënë edhe Mike Marr, që drejton një dyqan riparimi në Rhode Island.
“Jam rritur duke riparuar makina shkrimi dhe pajisje zyre, është e vetmja gjë që di të bëj në jetë”, thotë ai. “
Shumica e makinerive që sjellin për riparim janë ende në gjendje të mirë ato thjesht kanë nevojë për një pastrim dhe lubrifikim të pjesëve lëvizëse.
Me kalimin e kohës, yndyra e vjetër thahet dhe mekanizmat nuk lëvizin siç duhet, por kjo është një rregullim i thjeshtë. Për pjesën tjetër, makinat janë ende funksionale dhe gati për të vazhduar punën e tyre, edhe pas dekadash. /Katror.info
Përgatiti:
