Gazeta The Guardian i ka kushtuar një artikull të veçantë maleve të Kosovës, duke nxjerrë në pah bukuritë e rralla natyrore, historitë e magjishme dhe kujtimet tronditëse të së kaluarës së afërt të rajonit. Përmes një udhëtimi në seksionin kosovar të Via Dinarica, shkrimtari Stuart Kenny eksploron peizazhet mahnitëse, takon udhërrëfyes të guximshëm si Uta Ibrahimi, dhe zbërthen historitë e fshatrave malore ku e kaluara e luftës dhe bukuria e natyrës bashkohen në një përvojë unike, shkruan Katror.info.
Në kodrën pranë meje, pak përpara vijës kufitare Shqipëri-Kosovë, bunkerët prej guri shfaqen të mbuluar nga mjegulla. Nga ana tjetër, pamja është jo vetëm e qartë, por edhe mahnitëse.
Mund të shoh mbrapa drejt fshatit malor të vogël Gacaferi, ku kisha fjetur natën e kaluar, përtej gjelbërimit të thellë të Kanionit të Deçanit, mbi pyjet e dendura me pisha dhe livadhet që shpërthejnë me lule rozë dhe të verdha, deri tek maja 2,461 metra e Çfërlas dhe majat e egra të maleve të Bjeshkëve të Nemuna në Kosovën perëndimore. Jemi në fazën e nëntë të Via Dinarica Kosovo, një shteg 75-milësh, me 13 etapa, përmes këtij vendi plot histori. Kjo rrugë lidhet me Via Dinarica, një shteg ballkanik që nis nga Sllovenia dhe arrin deri në Shqipëri. Seksioni i Kosovës u hap në vitin 2015, por së fundmi u rindërmua dhe u rilançua si pjesë e një projekti tre-vjeçar prej 1.2 milion £, i financuar nga agjencia italiane AICS.
Mundesh me e lexu edhe…
Gacaferi kishte një kazermë jugosllave gjatë luftës në Kosovë – konflikti brutal mes Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK) dhe Jugosllavisë së Slobodan Millosheviçit, që përfundoi me fushatë ajrore të NATO-s kundër Jugosllavisë në 1999. Luftëtarët e UÇK-së nisnin sulme të befasishme përtej vijës kufitare këtu, dhe armët kontrabandonin në Kosovë për përdorim nga çlirimtarët. Kazermat tashmë nuk ekzistojnë. Sot, disa banorë të Gacaferit valëviten flamujt e kuq shqiptarë pranë shtëpive të tyre, së bashku me blu të Kosovës. Ata kujdesen për delet e tyre dhe presin ngrohtësisht shëtitësit, të cilët shkëmbejnë histori udhëtimi duke shijuar burek dhe djathë Rugova në guesthouset malore.
“Do të doja që gurët këtu të flisnin,” thotë Uta Ibrahimi, guida ime malore. Uta është themeluese e Butterfly Outdoor Adventure dhe një pjesë kyçe e projektit Via Dinarica Kosovo. Ajo është gjithashtu personi i parë nga Kosova që ka ngjitur Malin Everest në vitin 2017. Më 10 Maj 2025, kur u ngjit në majën 8,586-metra të Kanchenjunga në Himalaje, Ibrahimi u bë gruaja e parë nga Ballkani që ka ngjitur të gjitha 14 malet mbi 8,000 metra në botë. Uta u prit si heroine në aeroportin e Prishtinës. “E bëra për vete, por edhe për vendin tim,” thotë Uta. “Jo vetëm për pamjet himalajase.”
Duke zbresur në një livadh, u përfshim nga tufat e boronicave; çizmet tona fërkonin rrënjët e dredhkave dhe karotave të egra.
Kisha mbërritur disa ditë më parë në kryeqytetin Prishtinë. Kalova pranë statujave të Bill Clinton dhe Bob Dole; pranë katedraleve të reja dhe xhamive shekullore. Arkitektura brilante dhe e pazakontë brutale tërheq vëmendjen – më e dallueshmja është Biblioteka Kombëtare e Kosovës, e formuar nga blloqe betoni të ekspozuara, të rrethuar me metal dhe të mbuluara nga kupola. Via Dinarica lidh komunat e Pejës, Deçanit dhe Junikut në Kosovën perëndimore. Për të nisur aventurën – një pjesë 40-milëshe të Via Dinarica – udhëtuam drejt qytetit të Pejës, pas të cilit ngrihen Bjeshkët e Nemuna si mure fortece.
Nisëm nga faza e tretë, me pamje alpiniste të diellta dhe shpatet e gjelbërta që ngriheshin drejt majave të dukshme. Shigjetat e kuqe dhe të bardha na udhëhoqën nëpër shtigje të ngushta drejt majës 2,403 metra të Hajlës, në kufirin mes Kosovës dhe Malit të Zi. Nga njëra anë, shpatet bien në pishat ballkanike të Kosovës dhe nëpër lugina të gjelbra drejt maleve të Shqipërisë. Nga ana tjetër, një rënie pothuajse vertikale drejt Malit të Zi, përmes shkëmbinjve gëlqerorë të egër.
Unë ngrëna burek spinaqi për drekë në majën e Hajlës, ulur pranë luleve të bardha të vogla edelweiss, ndërsa chough-t alpin rrotulloheshin mbi kokë. Fjetëm në ERA Lodge, një kabinë druri malore dhe mikpritëse, e drejtuar nga Fatos Lajçi, një konservacionist pasionant. “Gjithçka që ka në Evropë, e kemi këtu,” tha ai; arinj kafe, derr të egër, ujq dhe edhe risja e Ballkanit në rrezik serioz zhdukje. Ky ris është rrezikuar nga zhdukja, por herë pas here ka kaluar pranë kamerave të Lajçit. Të nesërmen, një bari këndonte këngë për dashuri dhe heronj të humbur te deleve të tij, ndërsa ne ribashkoheshim me Via Dinarica në një pjesë të re të ndërtuar shtegu. Duke zbresur në një livadh, u përfshim nga tufat e boronicave; çizmet tona fërkonin dredhkat dhe karotat e egra.
Vetëm disa ditë më vonë, kur arritëm në Kulla Guesthouse në Milishevë, një ndërtesë në stilin e një kulle të vjetër guri, takuam një shëtitës tjetër. Këtu u ngopëm me qöfte, duke e shoqëruar me rakı, “për tretje”.
Kufiri me Malin e Zi shpejt u bë kufiri me Shqipërinë. Kalonim pranë memorialeve të ushtarëve të rënë të UÇK-së. Shiu i rëndë dhe mjegulla errësonin pamjen, por monolitet gëlqerore shfaqeshin dhe lulet e egra sfidonin retë me pika ngjyrash. Kur mbërritëm në Gacaferi, dielli po shkëlqente mbi traktorët dhe delet e këtij fshati të largët.
Në mbrëmje, kisha kohë për të pyetur Uta për histori. Ajo është e mbushur me tregime; nga çelësat e alpinistëve si dhurata Shën Valentini; tek shtizat e rëna në majat 8,000 metra; të dashurit e humbur në faqet malore apo në luftë; ditë emocionale në majë dhe netë ekstazike duke vallëzuar në festivale.
Ibrahimi ishte 15 vjeç kur filloi lufta, por flet me pozitivitet të përhapur. “Duhej të qëndronim brenda tre muaj bombardimesh, dhe nuk e dije nëse ishte dita e fundit e jetës tënde,” thotë ajo. “Duhej të hidhnim mure për t’i shpëtuar policisë. I gjithë ai mendim, të presësh momentin kur do të vijnë – dhe kush e di çfarë do të të bëjnë – na bëri më të fortë dhe më të gatshëm për të jetuar. Pastaj kur je i lirë, nuk sheh kufij.”
Nga Gacaferi, qëllimi ynë ishte maja 2,656 metra Gjeravica. Një majë gjigante e rrethuar nga liqene malore në formë zemre dhe shtresa bore. Ky anë i Bjeshkëve të Nemuna është më dramatik se kufiri me Malin e Zi, gjelbërimi i butë zëvendësohet nga gri i egër. Mbi 2,400 metra, ecim mbi pllaka gëlqerore të ndriçuara nga lichen-i. Në majë, flamuri i Kosovës valëvitet mbi një pikë trigonometrike me shqiponjën dykrenare të Shqipërisë. Një marker metalik mban kokën e UÇK-së dhe pamjen mbi fushën e Kosovës. Zbritja është mahnitëse, duke kaluar pranë Liqenit të Gjeravicës, përmes fushave me boronica, deri tek livadhet me lule të verdha.
Ky vend ka një bukuri të butë; në mente që nuhas në livadhe, në tingullin e zogjve në kodra, në butësinë e luleve edelweiss mbi shpatet e larta, dhe në ngrohtësinë e guesthouse-ve, ku bureku është i bollshëm dhe kafja e fortë.
“Një vend ku njerëzit duan qetësi, super-i egër, pa rrugë,” thotë Uta. “Është këtu për t’u eksploruar.”
Udhëtimi u realizua nga NaturKosovo. Një udhëtim pesë-ditor në Via Dinarica Kosovo me Butterfly Outdoor Adventure kushton 590 €, ose një aventurë nëntë-ditore nga 990 €, duke përfshirë transferime, akomodim dhe ushqim. Projekti Via Dinarica Kosovo po zbatohet nga Volontari nel Mondo RTM dhe CELIM në bashkëpunim me Utalaya Foundation, Club Alpino Italiano, AITR, CNSAS dhe AICS./Katror.info
