Kur hyn në kupolën prej guri të Mauzoleumit Sankara në Ouagadougou, menjëherë ndjen freski, pa kondicioner apo freskuese, vetëm hijet natyrore dhe qarkullimi i ajrit.
Arkitekti Diebedo Francis Kéré përdor vetëm materiale vendase, si baltë dhe gurë. “Jam oportunist i materialeve të ndërtimit,” thotë ai. “Shikoj çfarë ka në dispozicion dhe e kthej në diçka të re.” Kështu, krijohet një ndërtesë minimaliste dhe elegante, e cila ngjan me tempujt e lashtë.
Në vitin 2022, Kéré u bë arkitekti i parë me ngjyrë që fitoi çmimin prestigjioz Pritzker. Ai është ndër më të njohurit e një brezi të ri arkitektësh afrikanë që propozojnë mënyra të reja, të qëndrueshme dhe me kosto të ulët për të ndërtuar në një klimë gjithnjë e më të nxehtë.
Mundesh me e lexu edhe…
Për dekada, arkitektura moderne në Afrikë është ndikuar nga stilistikat perëndimore. Shumë ndërtesa publike pas viteve ’50 u ndërtuan sipas modelit të modernizmit tropikal, frymëzuar nga Le Corbusier. Por shpesh këto ndërtesa përdornin materiale të papërshtatshme për klimën vendase, si xham apo beton, që nuk rezistonin ndaj lagështirës apo nxehtësisë.
Sot, disa elita afrikane ende preferojnë ndërtesa që imitojnë ato të Dubait apo Perëndimit. Por kjo sjell uniformitet pa frymëzim apo ndërtime të dobëta dhe të shtrenjta, si në rastin e rindërtimit të Addis Ababës me qiejgërvishës pa asnjë veçanti.
Kundër këtij trendi qëndrojnë arkitektët si Kéré, të cilët frymëzohen nga traditat dhe mjedisi lokal. Në Nigeri, qendra kulturore John Randle në Lagos u projektua për të reflektuar ndërtimet tradicionale prej dheu të grupit etnik Yoruba. Arkitekti Seun Oduwole thotë se shumë ndërtesa të reja në Lagos janë “kuti të bardha të shkëputura nga realiteti”. Ai synon harmoni me natyrën.
Arkitektja afrikano-jugore Sumayya Vally ka përdorur struktura që imitojnë fole termitesh për të ruajtur freskinë, ndërsa Mariam Issoufou nga Nigeri u frymëzua nga kasollet tradicionale palava për dizajnin e Qendrës Presidenciale në Liberi. Ajo u përzgjodh për çmimin Aga Khan në vitin 2022.
Kéré është i ndikuar nga ideologjia e Thomas Sankara për vetë-mjaftueshmëri kombëtare. Ai përdor tulla balte, që kushtojnë deri në 70% më pak se betoni. Dizajnet e tij dhe të kolegëve po tërheqin gjithnjë e më shumë vëmendje ndërkombëtare.
Në Bienalen e Arkitekturës në Venecia më 2023, mbi gjysma e pjesëmarrësve ishin nga Afrika ose diaspora. Kéré ka dhënë leksione në Harvard dhe Yale. Muzeu i Artit në Las Vegas do të jetë projekti i tij i parë në SHBA, ndërsa Sumayya Vally po projekton një urë në Belgjikë me frymëzim nga varkat tradicionale kongoleze.
Ndërkohë, arkitekti nigerian Kunle Adeyemi ka fituar vlerësime ndërkombëtare për “qytetet mbi ujë”, të ndërtuara për t’iu përshtatur mungesës së tokës në qytetet si Lagos apo rritjes së nivelit të detit.
Teknikat e “ftohjes pasive” si ato të përdorura në mauzoleumin e Kéré, po zbatohen gjithnjë e më shumë edhe në vendet e nxehta nëpër botë. Arkitektë perëndimorë si David Chipperfield (fitues i Pritzker 2023) po përdorin materiale tradicionale si dheu i shtypur dhe argjila. Ato që dikur përçmoheshin si primitive, sot po shihen si zgjidhje për të ardhmen e ndërtimit të qëndrueshëm. /shqip.al/Katror.info
Përgatiti:
