Astronomët kanë bërë një zbulim interesant për një yll të ngjashëm me Diellin tonë dhe një ekzoplanet që rrotullohet rreth tij.
Një studim i fundit nga një ekip ndërkombëtar astronomësh, duke përfshirë Daniel Huber nga Universiteti i Sidneit, bëri një zbulim interesant rreth një ylli të ngjashëm me Diellin tonë. Në një artikull për The Conversation, Huber komentoi dhe sqaroi hulumtimin e përmendur.
Ylli, i njohur si Baekdu, ka një planet të quajtur Halla, të cilin ylli duhet ta kishte gëlltitur tashmë bazuar në fazën e tij aktuale evolucionare. Rezultatet, të publikuara në revistën Nature, paraqesin një situatë të çuditshme dhe sugjerojnë shpjegime të mundshme.
Mundesh me e lexu edhe…
Kërkimi për ekzoplanetet, planetë jashtë sistemit tonë diellor, është bërë një fushë me rritje të shpejtë në astronomi. Me më shumë se 5000 ekzoplanetë të zbuluar deri më tani, astronomët vlerësojnë se ka të paktën një planet për yll në galaktikën tonë. Huber shpjegon se shumica e përpjekjeve kërkimore për ekzoplanet janë përqendruar në yjet e “sekuencës kryesore”, të ngjashme me Diellin tonë, që janë të qëndrueshëm dhe të aftë për të mbështetur planetë të ngjashëm me Tokën. Yjet e sekuencës kryesore janë përgjegjëse për më shumë se 90 për qind të zbulimeve të njohura të ekzoplaneteve, shkruan Katror.info.
Ndërsa yjet plaken, ata kalojnë nëpër ndryshime, ashtu si njerëzit. Kur një yll shter karburantin e tij të hidrogjenit, thelbi i tij tkurret ndërsa mbështjellja e tij e jashtme zgjerohet, duke rezultuar në një fazë të njohur si një “gjigant i kuq”. Gjatë kësaj faze, yjet mund të rriten deri në njëqind herë madhësinë e tyre origjinale. Përafërsisht në pesë miliardë vjet, Dielli ynë do të hyjë në këtë fazë dhe do të zgjerohet deri në pikën që të përfshijë Merkurin, Venusin dhe ndoshta Tokën. Pas kësaj, bërthama bëhet mjaft e nxehtë që ylli të shkrijë heliumin, duke bërë që ylli të tkurret në rreth dhjetë herë madhësinë e tij origjinale dhe të digjet në mënyrë të qëndrueshme për miliona vjet, shpjegon Huber.
Baekdu dhe Halla – një çift i papritur
Janë zbuluar qindra planetë që rrotullohen rreth yjeve gjigantë të kuq, duke përfshirë një të quajtur fillimisht 8 Ursae Minoris b. Ai planet, me një masë të ngjashme me Jupiterin, rrotullohet rreth yllit të tij në gjysmën e distancës së Tokës nga Dielli. Ai planet u zbulua nga astronomët koreanë në vitin 2015 duke përdorur teknikën e lëkundjes Doppler, e cila mat tërheqjen gravitacionale të një planeti në një yll. Në vitin 2019, ai yll u quajt Baekdu dhe planeti u riemërua Halla, sipas maleve më të larta në gadishullin Korean.
Por të dhënat e reja të mbledhura nga Satelliti Transiting Exoplanet Survey (TESS) i NASA-s dhanë rezultate të papritura rreth Baekdu.
Huber shpjegon se, ndryshe nga gjigantët e tjerë të kuq që mbajnë ekzoplanetë në orbita të ngushta, Baekdu u zbulua se tashmë kishte filluar të shkrijë heliumin në thelbin e tij. Analiza e re përdori asteroseizmologjinë, një teknikë që studion valët brenda yjeve, për të përcaktuar materialin që digjet. Frekuencat e valëve, shkruan Huber, treguan qartë se shkrirja e heliumit po ndodhte në bërthamën e Baekdu.
Një enigmë e re
Zbulimi ngriti një enigmë: nëse Baekdu po kalonte shkrirjen e heliumit, ai duhet të ishte shumë më i madh dhe do të duhej të kishte gëlltitur planetin Halla. Si arriti të mbijetonte Halla?
Fillimisht u konsiderua mundësia që Halla të mos ketë ekzistuar kurrë, por kjo mundësi u përjashtua nga vëzhgimet e mëvonshme. Stabiliteti i sinjalit Doppler nga Baekdu gjatë 13 viteve të fundit dhe ekzaminimi i kujdesshëm i treguesve të tjerë, thekson Huber, kanë eliminuar të gjitha shpjegimet alternative për sinjalin.
Dy skenarë janë shfaqur për të shpjeguar situatën mes yllit Baekdu dhe planetit Halla.
Së pari, nëse Baekdu dikur ishte pjesë e një sistemi binar yjor, Halla mund ti jetë shmangur gëlltitjes. Bashkimi i dy yjeve mund t’i kishte penguar ata të zgjeroheshin në një madhësi që mund të gëlltisë planetin. Nëse një yll do të ishte bërë një gjigant i kuq më vete, ai do të kishte përfshirë Hallën, por bashkimi do ta lejonte yllin të hynte drejtpërdrejt në fazën e djegies së heliumit pa arritur vendndodhjen e planetit.
Përndryshe, Halla mund të jetë një planet relativisht i ri, shkruan Huber. Një përplasje e fuqishme midis dy yjeve mund të kishte prodhuar renë e gazit dhe pluhurit nga e cila u formua Halla. Në atë skenar, Halla do të ishte një planet i “gjeneratës së dytë”, i lindur së fundmi nga përplasja e dy yjeve.
Pavarësisht nga shpjegimi i vërtetë, zbulimi i një planeti të afërt që rrotullohet rreth një ylli gjigant të kuq që digjet nga helium, nxjerr në pah vendndodhjet e papritura ku ekzoplanetët mund të ekzistojnë në hapësirë.
Huber përfundon duke thënë se natyra vazhdimisht na befason duke gjetur mënyra për të krijuar ekzoplanete në rrethana të papritura. /Katror.info
Përgatiti:
