Petrit Halilaj, një artist kosovar i lindur në ish-Jugosllavi, ka zbuluar një instalacion të madh në çatinë e Muzeut Metropolitan të Artit në New York City, frymëzuar nga fëmijëria e tij në vendin ballkanik.
Instalacioni “Abetare” (2024), e ka huazuar emrin nga libri që Halilaj dhe bashkëmoshatarët e tij e kanë mësuar alfabetin në shkollë. Vepra – e para e tij e madhe në Shtetet e Bashkuara – u konceptua nga artisti në konsultim me kuratoren Iria Candela, raporton ueb-faqja e njohur e artit, “Artnet.com”, transmeton Klankosova.tv.
Halilaj u rrit në fshatin e vogël kosovar të Runikut përpara se të zhvendosej nga lufta e Kosovës në fund të viteve 1990 pasi serbët nisën të dëbonin shqiptarët etnikë nga vendi. Në moshën 13-vjeçare, ai u dërgua në një kamp refugjatësh në Kukës, ku familja e tij i mbijetoi luftës. Fraza “Kthimi në Kukës” shfaqet në një pjesë të instalimit.
Mundesh me e lexu edhe…
Artisti, tani me bazë në Berlin, u frymëzua nga shkarravinat e fëmijëve që pa në tavolina gjatë vizitës së ish-shkollës së tij në Runik, e cila, në vitin 2010, ishte në proces rrënimi pasi i mbijetoi luftës. “Ne jemi një fshat shumë i vogël dhe ajo shkollë ishte një nga monumentet e pakta arkitekturore që i mbijetuan luftës”, kujtoi Halilaj gjatë një konference paraprake për shtyp më 29 prill.
Halilaj tha se nuk e kuptonte pse komuna ishte e lumtur ta shkatërronte atë dhe të ndërtonte një shkollë të re, edhe nëse kishte më pak “vrima dhe gjurmë lufte”. Por ndërsa ishte në një ndalesë të shpejtë për të bërë një foto, ai pa një grup fëmijësh që luanin në kopshtin e shkollës. Fëmijët e drejtuan nga bankat shkollore që ishin hedhur jashtë—për të parë vizatimet në to.
“Këto banka shkollore ishin të viteve ‘70, vite që unë nuk kisha lindur ende. Ato e kanë parë rënien e Jugosllavisë, të gjitha konfliktet e viteve ‘90, gjithë segregacionin, gjithë luftën. Ato mbijetuan. Të gjithë ata breza fëmijësh po bashkëjetonin në një përzierje shumë të bukur me njëri-tjetrin”, tha ai.
Halilaj tha se i pëlqente të shihte simbolet e paqeruajtësve të Kombeve të Bashkuara të vendosura përballë emrit të yllit argjentinas të futbollit Lionel Messi. Ai i quajti vizatimet “momente lirie dhe shprehjeje” për fëmijët që i bënë.
Në punën e tij, Halilaj ka dhënë detaje në skulpturat që përfshijnë të famshmen “Super S” që fëmijët vizatojnë shpesh në fletoret e tyre, si dhe një vizatim të Batmanit, një penis, fjalën “Tiddies” dhe frazën “2+2=5”—një simbol i mendimit grupor distopian nga viti 1984 i George Orwell.
nga ato të pikturuara nga Andy Warhol dhe referenca për kolegen krijuese Dua Lipa, këngëtaren shqiptare që jetoi në Prishtinë me familjen e saj pasi Kosova shpalli pavarësinë në vitin 2008.
Candela tha se Halilaj gjithashtu kaloi kohë duke vizituar shkolla të tjera në të gjithë Ballkanin për kërkime – duke fotografuar bankat shkollore të fëmijëve dhe duke krijuar një inventar të vizatimeve në to. “Ai i organizoi ato sipas temave, si zemrat apo elementet seksuale apo referenca ndaj historisë apo shtëpive, dhe bëri një katalog të madh të tyre në të gjithë rajonin e Ballkanit”, tha ajo.
Në studio, ai vendosi se cilat vizatime do të zgjidhte dhe i zmadhoi ato, më pas punoi me një maket të kopshtit të çatisë së Met për të orkestruar vendosjen e elementeve të instalacionit. Candela tha se të gjitha vizatimet vijnë drejtpërdrejt nga burimet nga janë marrë dhe se Halilaj nuk i ka shtuar apo ndryshuar dizajnet e tyre përveç transformimit të materialit dhe zmadhimit të tyre.
Vepra “Abetare”, shtoi ajo, pason një ekspozitë tjetër në natyrë në Prishtinë, në të cilin Halilaj vendosi pesë yje në çatinë e një ish-hoteli me pesë yje – tani i braktisur – që përdorej si burg dhe dhomë torture nga forcat serbe të cilat e morën atë kur pushtuan Kosovën.
“Petriti është, mes stafit tonë të Met, artisti ynë më i preferuar dhe më i dashur dhe ai fitoi të gjitha konkurset me ata që duam të punojmë”, tha Max Hollein, CEO dhe drejtori i “Met”, ndërsa instalacioni u zbulua. “E duam eksitimin, energjinë, imagjinatën dhe ambicien artistike. Puna e Petritit është gjithashtu e rrënjosur thellë në fushat ku muzeu angazhohet në shumë mënyra – historia, atdheu dhe migrimi”. /Klankosova.tv/Katror.info
Artnet.com është një faqe interneti e tregut të artit. Ajo operohet nga Artnet Worldwide Corporation, e cila ka selinë në New York City. Ajo është në pronësi të Artnet AG, një kompani gjermane e tregtuar publike me bazë në Berlin, e listuar në bursën e Frankfurtit.
Përgatiti:
