A e dini sa shumë njerëz autikë ka në Mbretërinë e Bashkuar? Numri i tyre është rreth 700,000. Megjithatë, deri tani, nuk ka pasur asnjë film me metrazh të plotë të drejtuar nga një grup njerëzish autikë. Ose të paktën, nuk ka pasur asnjë film që ka marrë një shpërndarje kinematografike në Mbretërinë e Bashkuar dhe që është paraqitur në festivale të ndryshme ndërkombëtare, shkruan The Guardian, transmeton Katror.info.
Ky film është The Stimming Pool, një film eksperimental i cili është xhiruar vetëm brenda 12 ditëve dhe që shfaq interesat, pasionet dhe perspektivat e pesë krijuesve të rinj autikë.
Ata punuan ngushtë me Steven Eastwood, profesor të praktikës së filmit në Universitetin Queen Mary të Londrës, dhe u financuan fillimisht nga Trusti Wellcome.
Mundesh me e lexu edhe…
“Kemi pyetur pse njerëzit autikë gjithmonë kërkohet të shpjegojnë ose të ilustrojnë përvojën e tyre,” thotë Eastwood.
“Pse të mos kemi thjesht autorë neurodivergjentë pas kamerave, duke krijuar kreativitetin?”, shton ai.
Kjo qasje është ndryshe nga ajo e dokumentarit Inside Our Autistic Minds, i prezantuar nga Chris Packham në BBC në vitin 2023, ku njerëzit autikë punuan me producentë televizivë për të realizuar filma të shkurtër që synonin të tregonin për familjet e tyre se si autizmi i prekte ata.
Ky nuk ishte ajo që Georgina Kumari Bradburn, një nga drejtorët e The Stimming Pool, donte të bënte: “Nuk ka qenë kurrë për ne që të kemi një detyrë për të shpjeguar se kush jemi apo çfarë po bëjmë për njerëzit e tjerë. Kjo është thjesht mënyra se si ekzistojmë. Është një mënyrë tjetër ekzistence.”
Filmi, përkundër drejtorëve të shumtë, nuk është një film antologji me kapituj të veçantë, por një bashkëpunim i ndërlikuar.
Personazhet rikthehen dhe narrativat ndërthuren me njëra-tjetrën. Ne i shohim drejtorët që ulen rreth një tavoline dhe diskutojnë se si t’i ndërthurin temat e tyre. Askush nuk identifikohet drejtpërdrejt dhe nuk ka nënshkrime ose komentime.
Ndërkaq, audiencës i është lënë në dorën e saj për t’i dhënë interpretimet e veta.
The Stimming Pool sfidon disa nga stereotipet e zakonshëme të dokumentarëve dhe dramave që trajtojnë autizmin. Një nga drejtorët e tij është Sam Chown Ahern, e cila ka qenë pjesë e dokumentarit Are You Autistic? të kanalit 4 në vitin 2018. Ahern është filmuar në një dhomë pritjeje.
Ajo vëren një vajzë të vogël, po ashtu duke pritur, dhe pason lëvizjet e përsëritura të duarve të saj – ato që njerëzit autikë i quajnë “stims”, ose sjellje vetë-stimulimi. Ahern reflekton mbi pasigurinë e gjuhës që përdoret në një pyetësor të projektuar për të diagnostikuar autizmin, dhe më pas e shohim atë duke marrë pjesë në një kërkim për ndjekjen e syve, i cili synon të analizojë si njerëzit autikë e perceptojnë shprehjen e fytyrës.
Pikat e kuqe dhe vijat nga ekrani i kërkuesit rrjedhin në sekuenca që pasojnë një personazh tjetër autik, i cili është dukshëm i lodhur nga navigimi i mbingarkesës sensoriale dhe kërkesave sociale të botës. Benjamin Brown, një adhurues i ndërtesave të braktisura dhe filmave distopikë, kontribuon me sekuenca surreale të xhiruara në një fabrikë të braktisur, ku shkencëtarët me mantil të bardhë përdorin pajisje të panjohura për të matur subjekte njerëzore.
Ndërkohë, Robin Elliott-Knowles, i cili sjell pasionin e tij për historinë, horrin e llojit schlock dhe anime, sjell një histori të ndryshme. Ne e takojmë atë duke mirëpritur një audiencë miqësore në kinema të tij të komunitetit në Hastings, duke prezantuar një video të humbur që duket si një film horror i vjetër.
Sidoqoftë, kjo është një skenë nga një dramë e animuar që ai ka drejtuar, që tregon një ushtare të periudhës Konfederate me një fytyrë mace që lufton zombie në një kënetë e gjitha kjo e bazuar në veprat e tij të artit.
Duke folur gjatë një kafeje në BFI Southbank në Londër, së bashku me drejtorët e tjerë, Elliott-Knowles është i gëzuar të kujtojë xhirimin: “Unë drejtoja aktoren dhe djalin e shkëlqyer që luajti zombinë. Më interesante është që gjithmonë kujtoja të thosha ‘Akcion,’ por kurrë nuk kujtoja të thosha ‘Ndalesë!’ Për t’i udhëhequr lëvizjet e tyre, sugjeroja që ata të imagjinonin një kork që tërhiqej nga një shishe – momentin kur është brenda dhe momentin pas.”
Një personazh që përsëritet në film është Shapeshifter-i, një krijim i një prej regjisoreve, Georgia Bradburn. I luajtur nga Dre Spisto, një artist performues neurodivergjent dhe jobinar, Shapeshifter lëviz nëpër rrugë të zhurmshme, zyra të hapura, lokale të mbushura me njerëz dhe tualete, gjithmonë me kufje që bllokojnë zhurmën. Sapo kthehet në shtëpi dhe mbetet vetëm, Spisto nis një sekuencë lëvizjesh trupore të koreografuara në mënyrë të ndërlikuar, duke përsëritur fraza të caktuara.
“Ideja fillestare për Shapeshifter-in,” shpjegon Bradburn, “ishte dikush që ndryshon vazhdimisht në trupin e tij përmes ‘stimming’-ut.
“Ai kalon nga një hapësirë publike në një hapësirë private – dhe kur më në fund arrin atje, mund të heqë barrën e ‘maskimit’. Mund të lëvizë si të dojë. Kjo është diçka që e kam bërë edhe vetë”, thotë ai.
I gjithë filmi krijon një përvojë të dendur dhe enigmatike, e cila shpërblehet me shikime të përsëritura. Disa reagime kanë qenë të forta. “Para pak javësh,” thotë Chown Ahern, “patëm një shfaqje dhe një vajzë e re erdhi e tha: ‘Jam autiste dhe kam udhëtuar deri këtu me metro, kështu që tashmë isha e mbingarkuar.’ Filmi është i menduar të jetë intensiv në disa mënyra. Kjo është pikërisht arsyeja pse ndoshta kërkon një shikim të dytë.”
Edhe pse unë vetë nuk jam neurodivergjente, kam një vëlla me autizëm të thellë dhe kam një interes të veçantë për mënyrën se si portretizohet kjo gjendje. Prandaj, vendosa t’ua tregoj filmin disa personave autistë për të marrë këndvështrimin e tyre. Njëri prej tyre, një mik që preferoi të mos identifikohej, e kritikoi hapur: “Ishte një përpjekje tepër pretencioze me një shije autizmi. Nuk ishte për mua fare. Nuk e di çfarë po përpiqeshin të bënin apo të shprehnin. Nuk më pëlqejnë gjërat që kërkojnë dikë tjetër për të ma shpjeguar domethënien. Arti duhet ta bëjë vetë këtë.”
Por Rosie King, një tjetër mike, u prek thellë nga filmi. “Absolutisht i mrekullueshëm,” tha King, e cila ka mbajtur një fjalim TED mbi përvojën e saj me autizmin, që është parë 3.2 milionë herë. “Nuk besoj se kam parë ndonjëherë një film që të kapë me kaq ndjeshmëri se çfarë do të thotë të jesh autist – anët e mira dhe të këqija. Pjesët e mia të preferuara ishin sekuencat e ‘stimming’-ut, sidomos ajo e fundit në pishinë me kamerën rrotulluese. M’u duk si një valle interpretuese. Për herë të parë në një film pashë një bukuri të vërtetë te ‘stimming’-u. Më pëlqyen të gjithë të rinjtë e përfshirë dhe fokusi te arti i tyre. Shpesh, narrativat mbi autizmin fokusohen vetëm te kufizimet dhe vetëm kalimthi përmendin gëzimin e të qenit autist. Të shihja këtë grup duke krijuar diçka të bukur më preku thellë.”
Eastwood shton: “Një nga gjërat për të cilat diskutuam ishte pritshmëria që një film duhet të ketë domosdoshmërisht një kuptim të qartë dhe të ofrojë një zgjidhje. Por të gjithë në grup kemi një dashuri për kinemanë avangarde, për filmat eksperimentalë dhe artistikë.”
Megjithatë, fakti që grupi diskutonte filma të ndërlikuar tregon mungesën e personave autistë joverbalë ose minimalisht verbalë në këtë proces.
Statistikat tregojnë se një në tre persona autistë ka gjithashtu një aftësi të kufizuar intelektuale, ndërsa 25-30% janë minimalisht ose plotësisht joverbalë. Përveç një skene të shkurtër të xhiruar në studiot e Project Artworks në Hastings, ku shihet artistja joverbale Heidi Nice duke pikturuar me ndihmë, The Stimming Pool përfshin vetëm persona autistë që janë të aftë në komunikim dhe të pavarur.
Eastwood është i vetëdijshëm për këtë mungesë. “Kur ky projekt nisi, ishte konceptuar për të përfshirë një grup më të larmishëm, përfshirë edhe persona joverbalë. Por pandemia e shkatërroi këtë mundësi, pasi për një vit të tërë mund të takoheshim vetëm virtualisht. Planifikuam ta zhvillonim si një projekt në Londër dhe Hastings me shumë punë në studio, por gjithçka dështoi. Megjithatë, nuk mendoj se ky film duhet të përfaqësojë domosdoshmërisht të gjitha përvojat e autizmit. E pranojmë që, përveç Heidit, të gjithë pjesëmarrësit janë verbalë.”
Bradburn e sheh filmin si një pikënisje. “Nuk mund të përgjithësosh autizmin për të gjithë,” thotë ai. “Do të ishte e pamundur të bëje një film që përmbledh përvojën e secilit, sepse është kaq e ndryshme.”
Eastwood përmbyll: “Po pyesim: pse filmat mbi autizmin duhet të mbajnë barrën e përgjigjes ndaj të gjitha pyetjeve? Ky nuk është një film për autizmin – është një film mbi bashkëkrijimin autistik.” /Katror.info
Përgatiti:
