Me aq sa dimë deri më sot, ekziston një pikë e vetme në zgjerim në kohën hapësinore, e populluar nga triliona galaktika. Ky është Universi ynë. Nëse ka të tjerë, ne nuk kemi asnjë provë bindëse për ekzistencën e tyre. Po sikur ato të ekzistojnë?
Çfarë është një Univers?
Mundesh me e lexu edhe…
Kozmologët kuptojnë më të masën totale të objekteve (dhe hapësirën midis tyre) që është zgjeruar ngadalë nga një vëllim shumë i përqendruar gjatë 13.77 miliardë viteve të fundit, duke u bërë gjithnjë e më kaotik me kalimin e kohës.
Tani ai shtrihet 93 miliardë vite dritë nga cepi në cep, të paktën bazuar në të gjitha gjërat e dukshme (dhe të padukshme) që mund të zbulojmë nga këtu në një farë mënyre. Përtej këtij kufiri, ekzistojnë ose gjëra që nuk mund t’i shohim, një hapësirë e pafundme e asgjësë, ose në skenarin e pamundur që e gjithë hapësira kthehet në vetvete, pra një vajtje-ardhje në një univers hipersferik.
Por nëse flasim për fizikën kuantike, një Univers mund t’i referohet të gjitha fushave dhe grimcave të tyre, dhe ndikimeve të tyre të kombinuara mbi njëra-tjetrën. Si rregull i përgjithshëm, një Univers (të paktën si ai i yni) është një sistem i mbyllur, gjë që do të thotë se nuk mund të humbasë ose të fitojë një sasi të konsiderueshme energjie.
Në aspektin filozofik, një Univers mund të jetë një mori ligjesh bazike që rregullojnë sjelljen e gjithçkaje që vëzhgojmë. Një Univers do të përcaktohet nga rregullat e veta që përcaktojnë shpejtësinë e tij unike për dritën, që u tregojnë grimcave se si të shtyhen apo tërhiqen, apo hapësirës se si duhet të zgjerohet.
Çfarë është një Multivers në kozmologji?
Një shekull i vëzhgimeve astronomike na ka treguar shumë rreth moshës, madhësisë dhe evolucionit të galaktikave, yjeve, materies dhe 4 dimensioneve që i përmbledhim si hapësirë kohore. Diçka që e dimë më me shumë besim, është se gjithçka që shohim tani po zgjerohet me një shpejtësi të përshpejtuar.
Logjikisht, kjo nënkupton se Universi, ose të paktën ai në të cilin jetojmë, ishte dikur shumë më i vogël. Ne teorikisht mund ta shtrydhim të gjithë materien e Universit deri në një pikë ku përqendrimi i energjisë i redukton atomet në një lëndë me grimca më të thjeshta dhe ku forcat bashkohen derisa të mos i dallojmë dot nga njëra-tjetra.
Nëse ecim sipas atij që njihet si një model ciklik i kozmologjisë, universi mëmë i parapriu në një farë mënyre universit tonë. Ose nëse bazohemi tek ai që njihet si një model ciklik konformal, universet zgjerohen për triliona e triliona vjet derisa grimcat e tyre të ftohta përhapen kaq shumë, saqë gjithçka duket dhe vepron si një univers krejtësisht i ri.
Nëse nuk ju pëlqejnë këto 2 modele, një teori tjetër supozon se universi ynë ka të ngjarë të jetë një vrimë e bardhë, pra fundi hipotetik i një vrime të zezë nga një tjetër univers.
Çfarë është një Multivers në fizikën kuantike?
Në fillimin e shekullit XX, fizikantët përpunuan disa teori që e përshkruanin materien si objekte të vogla që tregonin vetëm gjysmën e historisë. Gjysma tjetër ishte që materia sillej sikur të kishte tiparet e një vale.
Se çfarëdo të thotë kjo natyrë e dyfishtë e realitetit, kjo është ende një çështje debati, por nga një perspektivë matematikore, ajo valë përshkruan ngritjen dhe rënien e një loje fati. Probabilitetet janë të integruara në vetë makinerinë që përbën ingranazhet e një Universi si i yni.
Në disertacionin e tij të doktoratës në vitin 1957, fizikanti amerikan Hjuxh Everet sugjeroi se një varg mundësish janë të gjitha po aq reale sa njëra-tjetra, duke përfaqësuar realitete aktuale – Universe të ndara – ashtu si aime të cilin jemi njohur që të gjithë.
Ajo që e bën të veçantë çdo univers në këtë interpretim të shumë botëve, është mënyra se si çdo valë ndërlidhet me një matje specifike të marrë nga valët e tjera, një fenomen që ne e quajmë ndërthurje.
Çfarë është një Multivers në filozofi?
Një nga supozimet fillestare më themelore të shkencës, është se pavarësisht nga ato që të thotë nëna jote, ti nuk je i veçantë. Dhe asnjë njeri tjetër në planet, dhe për pasojë as Universi ynë. Ndërsa ngjarje të rralla ndodhin herë pas here, ne nuk u përgjigjemi dot Pyetjeve të Mëdha me termin “kështu ka ndodhur”.
Atëherë, përse Universi ynë duket sikur zotëron vetëm forcën e duhur të tërheqjes që lejon shfaqjen jo vetëm të grimcave, por edhe të bashkimit për periudha mjaft të gjata në atome, që mund t’i nënshtrohen kimisë komplekse për të prodhuar mendje të përpunuara si e jona?
Duke folur në aspektin filozofik, parimi antropik sugjeron që ne mund ta kemi atë prapa.
A do të zbulojmë ndonjëherë Universe të tjerë?
Duke qenë se vetë përkufizimi i një Universi, mbështetet në një lloj rrethimi fizik duke mbajtur larg faktorët ndikues, është e vështirë të imagjinosh mënyra përmes të cilave mund të vëzhgojmë ekzistencën e një “motre apo “vëllai” për Universin tonë. Nëse do ta bënim, gjithsesi mund ta shohim atësi një zgjatim të Universit tonë.
Tani për tani, ne nuk kemi ende ndonjë arsye të fortë për të menduar se Universi ynë është gjithçka tjetër veçse jo unik. Duke qenë se jemi ende duke mësuar se si funksionon Universi ynë, boshllëqet aktuale në fizikë ende mund të mbyllen pa pasur ndonjë nevojë të imagjinojmë një realitet tjetër nga yni. / ScienceAlert – Bota.al
Përgatiti:
