Një nga artistët më inovativë dhe më me ndikim në muzikë në tri dekadat e fundit të shekullit të kaluar, Lou Reed ka ofruar gjithmonë këndvështrimme të thella dhe të mprehta të jetës urbane në qytetin e madh, duke përfshirë të gjitha ngjyrat e saj.
Nuk është çudi, pra, që ai e konsideron Edgar Allan Poe një paraardhës shpirtëror. Në albumin “Raven” (Korbi), Reed zhytet në botën enigmatike të Edgar Alan Poe-s dhe fillon të riimagjinojë veprën e tij në një efekt mahnitës.
“Korbi” është një poezi narrative e shkrimtarit amerikan Edgar Allan Poe e botuar për herë të parë më 1845. Ajo shpesh shquhet për muzikalitetin, gjuhën e stilizuar dhe atmosferën e mbinatyrshme.
Poema tregon për një dashnor të shqetësuar, që po vajtonte për humbjen e dashurisë së tij të cilit i bëhet një vizitë misterioze nga një korb që flet.
Në tregim korbi duket se e antagonizon më tej protagonistin me përsëritjen e vazhdueshme të fjalës “Nevermore” (Kurrë më). Poema përdor referenca popullore, mitologjike, fetare dhe klasike.
Gjithçka filloi në vitin 2001, kur Lou Reed dhe regjisori i teatrit Robert Wilson dhe një kastë e gjerë e yjeve prezantuan muzikalin “POEtry” në Akademinë e Muzikës në Brooklyn.
Me adaptimin e mëvonshëm në 2003 në studio, albumi “The Raven”, është vlerësuar si një nga albumet më të guximshme dhe sfiduese në karrierën e Lou Reed.
Albumi i shoqëruar me fotografi të artistit dhe regjisorit të mirënjohur Julian Schnabel, është vulë përfundimtare e një vepre të jashtëzakonshme konceptuale liriko muzikore.
“The Raven” përfshin pamjet dalluese të Lou Reed për veprat më të njohura të Edgar Alan Poe, si dhe tekstet e këngëve të shkruara për muzikalin. Albumi “Raven” (Korbi) është një takim magjepsës mes një kronisti të errët të shekullit XX dhe homologut të tij të shekullit të XIX.
Duke u rikthyer në ditët e tij të hershme si forca kryesore krijuese pas grupit “The Velvet Underground”, Lou Reed është futur gjithmonë në botën e letërsisë. Ai studioi me poetin Delmore Schwartz dhe idealizoi shkrimtarët e kundërkulturës si Hubert Selby, Jr. dhe William S. Burroughs.
Këngë të tilla si “The Gift” (Dhurata), eksperimenti Burroughsian “The Murder Mystery” (Misteri i vrasjes) dhe “Venus in Furs” (Venera në gëzof) e përshtatur nga romani kult i shkrimtarit Austrian, Leopold von Sacher-Masoch jan dëshmi se Lou Reed botën e letërsisë e ka mbajtur afër botës së muzikës.
Gjitha këto vepra treguan se Reed ishte më shumë se thjeshtë Rock’n’Roll. Lou Reed pat përfunduar kapërcimin drejt fjalës së shtypur, duke publikuar tekstet e tij në një libër, madje i ka promovuar personalisht nëpër librari. Nuk ishte fare befasi që ai vendosi të merret me krijuesin e vërtetë të të gjithë letërsisë së errët dhe rrëqethëse amerikane, Edgar Allan Poe.
Albumi “Raven”, rezulton më shumë si fjalë e folur sesa Rock’n’Roll album dhe fansat e vjetër të Reed mund të kenë qenë pak të zhgënjyer kur zbuluan se Lou Reed këndon vetëm në 13 nga 46 këngët e albumit.
Ndërsa aktorë të ndryshëm lexojnë interpretime të poezisë së Edgar Alan Poe-s dhe interpretojnë historitë e tij. Reed dhe grupi i tij i përbërë nga kitaristi Mike Rathke, basisti Fernando Saunders dhe bateristi Tony Smith paraqiten, duke vepruar si grupi që del herë pas here në skenë për të na mbushur atmosferën mes skenave.
Gjithsesi, rezultatet janë pak të çuditshme, duke filluar me këngën “Edgar Allan Poe”, e cila, megjithëse duket se është shkruar për 5 minuta ajo ka performancën e zjarrtë nga Reed dhe grupi i tij: “Ai do t’ju tregojë përralla tmerri/Më pas do të luajë me mendjen tuaj/Nëse nuk keni dëgjuar për të/Duhet të jeni të shurdhër ose të verbër”, fillon albumi me një mini prezantim për Edgar Allan Poe.
“Guilty” (Faji) është një pjesë e mrekullueshme edhe si fjalë e folur edhe si këndim e përcjellur me Ornette Coleman, mjeshtër në alto saks, ndërsa instrumentalja “A Thousand Departed Friends” (Një mijë miq të larguar) krenohet me një riff të rëndë dhe kërcënues.
“Call on Me”(Më thirr) një duet me Laurie Anderson, është një baladë e mirë, e përzemërt, me zërin e plakur të Reed që dridhet nga emocionet, ndërsa “Change”, (Ndryshimi) është në ton më filozofik “E vetmja gjë që ndryshon vazhdimisht është ndryshimi/Dhe ndryshimi është gjithmonë për keq/Krimbi në grep hahet gjithmonë nga një peshk/Peshku nga një zog ose njeriu.”
Zëri i Reed merr kërcitje të frymëzuara nga tregimi i shkurtër i Edgar Alan Poe-s “The Tell-Tale Heart” (Zemra që tregon përralla) “Blind Rage” (Inati i verbër) me zë të lartë, paranojak, si dhe në brohoritjen “Burning Embers” (Djegja e prushit).
Nga ana tjetër, në “I Wanna Know (The Pit and the Pendulum)”, (Unë dua të di (Gropa dhe lavjerrësi), rënkimi i rreptë i Reed, i shoqëruar nga tendosjet shpirtërore vokale të korit gospel The Blind Boys of Alabama, edhe me “Hop Frog”, (Bretkoca kërcyese) me David Bowie, që ishte bashkëpunimi i parë Reed-Bowie në 30 vjet.
Këngët më të mira të Reed shfaqen vonë në album: “Vanishing Act” (Akti i zhdukjes) etetikisht e bukur duke kënduar ashpër, në atë gamë të kufizuar të vokaleve të tij të famshme, mbi një shoqërim po aq të rrallë të pianos me vargjet: “Sa bukur është të zhdukesh/Të notosh në mjegull me një zonjë të re në krahun tënd/Duke kërkuar një puthje”, përpara se të arrini kulmin me valë të mrekullueshme vargjesh.
“Who Am I” (Triptena Song)” (Kush jam unë, (Kënga e Tripitenës) bazuar në një personazh nga tregimi i shkurtër “Hop Frog or the Chained Ourang-Outans” nga Edgar Alan Poe lë të nënkuptojë një thellësi më personale sesa thjesht të qenit zëri i një personazhi nga poema. “Ndonjëherë pyes veten se kush jam unë/Bota duket se më kalon pranë/Një burrë më i ri tani po plaket/Më duhet të pyes veten se çfarë do të sjellë pjesa tjetër e jetës”.
Edhe pse është albumi i Lou Reed, ylli i vërtetë i albumit është producenti Hal Willner. Ndoshta producenti më i mirë i fjalës së folur deri atëherë, Willner ka qenë në krye të disa prej publikimeve më të dukshme në këtë zhanër, bashkëpunimet e tij me tre nga përfaqësuesit kryesorë të Beat Gjeneratës, Allen Ginsberg, William Burroughs dhe Gregory Corso.
Në fakt, “The Raven” nuk është projekti i parë i Willner-it i lidhur me Edgar Alan Poe, ai gjithashtu prodhoi “Closed on Account of Rabies”, (Mbyllur për shkak të tërbimit) një album me lexime të Poe-s nga rock performues dhe aktorë të ndryshëm, mes tjerash Iggy Pop, Deborah Harry, Christopher Walken etj.
Ajo që bën Willner në këtë album është krijimi i një përvoje vërtet shqetësuese, ndonjëherë të frikshme për dëgjuesin, duke nënvizuar leximet me muzikë minimale dhe efekte zanore befasuese, gjatë gjithë kohës duke e trajtuar dëgjuesin me një përvojë të modës së vjetër të dramës në radio. Ai di si ta tërheqë dëgjuesin me letërsinë, duke e bërë atë një përjetim më të thellë sesa një libër thjeshtë i incizuar.
Vetë leximet janë të bujshme, të udhëhequra nga aktorët e famshëm Willem Dafoe, Steve Buscemi, Fisher Stevens, Amanda Plummer dhe Elizabeth Ashley. Asnjë nga aktorët nuk luan role të veçanta në album, shpesh duke alternuar interpretimin e transmetuesve në çdo lexim. Albumi arrin një kulm spektakolar në shtatë këngët e fundit, të cilat janë të përqendruara rreth tregimit “Hop Frog Or the Chained Ourang-Outans”.
Është e habitshme se si Reed i bën homazh një shkrimtari të madh nga dashuria për veprën e tij, por në të njëjtën kohë, edhe të largohet nga kornizat origjinale të saj.
Në momente të caktuara Reed shton disa rreshta të tjerë në tregimin mbi “Tripitena’s Speech” (Fjalimi i Trptenës) dhe të funksionojë në mënyrë të përsosur, pasi Tripitena e interpretuar nga Amanda Plummer (e ndryshuar nga “Trippetta” në tregimin origjinal) pëshpërit në mënyrë të frikshme vargje që mund të zbatohen lehtësisht deri në ditët e sotme në çfarëdo forme të artit.
Të habitshme janë ribërjet e dy prej këngëve të mëparshme solo të Lou Reed, rileximi i tij i “The Bed”, (Shtrati) nga albumi i tij “Berlin” funksionon mjaft mirë, por versioni i “Perfect Day”, (Një ditë e përsosur) nga albumi “Transformer”, me një këngëtar të panjohur të quajtur Antony Warbling, përpunimi i të cilit është goxha shqetësues dhe e dëmton paksa versionin origjinal, por ky dëmtim si paradoks e bën këngën të përshtatet në këtë album.
Ajo që e bën të funksionojë këtë projekt përrallor në një album muzikor është pasioni i performancës së Reed. Pak artistë të moshës së tij guxojnë ende sot të provojnë diçka të guximshme dhe të ndryshme, se që bëjnë zakonisht, të largohen nga zona e komfortit, Reed atëbotë me këtë projekt u largua nga ajo zonë. Tema qendrore e albumit është, se çfarë është e drejtë dhe çfarë e gabuar.
Megjithëse albumi nuk ishte tipik për dëgjuesit e asaj kohe, ishte një sukses, sukses ndoshta i metë por i guximshëm, i çuditshëm e para se gjithash i çmendur për të gjithë që e pëlqejnë muzikën e guximshme dhe pasionante.
Lou Reed, kompozitor, këngëtar, kitarist dhe aktor, vdes më 2013 në moshën 71 vjeçare. Para se të bënte karrierë solo ai ishte themelues i grupit Velvet Underground më 1964, grup që konsiderohet më me ndikim në historinë e muzikës rock underground dhe alternative nga dalin zhanret si Art Rock, Proto Punk dhe Experimental Rock.
Gjithsej Lou Reed ka realizuar 26 albume, katër me Velvet Underground, 20 solo albume dhe dy bashkëpunime. “The Raven” mbetet albumi i fundit i tij solo, dhe një vepër shumë e pazakontë, por unikate për profilin e tij.
“Korbi” është njëra ndër veprat kryesore të literaturës dhe kulturës amerikane në përgjithësi. Kjo vepër ka ndikuar në shumë vepra moderne, përfshirë “Lolita” të Vladimir Nabokov, “The Jewbird” (Zogëza hebreje) të Bernard Malamud dhe “The Parrot Who Met Papa” (Papagalli që takoi babin) të Ray Bradbury, por edhe te shkrimtari gjerman Patrick Suskund te vepra e tij “Die Taube” (Pëllumbi).
Procesi me të cilin Poe shkroi “Korbin” ndikoi te një numër autorësh dhe kompozitorë francezë, si Charles Baudelaire dhe Maurice Ravel dhe konsiderohet se komponimi “Bolero” nga Raveli mund të jetë ndikuar thellë nga filozofia e kompozimit të vargjeve të Korbit.
Emri i Baltimore Ravens, ekip i futbollit amerikan, u frymëzua nga poema. Klubi nderon Poe, i cili kaloi pjesën e hershme të karrierës së tij në Baltimore dhe u varros atje. Poema që nga viti 1915 deri sot është filmuar 6 herë, Tim Burton ka realizuar filmin e animuar “Vincet” inspiruar nga korbi. Poema ishte motiv për së paku tri albume muzikore dhe për një numër të madh të librave të ilustruara me motive nga Korbi. Gjithashtu është përdorur në shumë seriale përfshirë edhe në “The Simpsons”./Katror.info
Përgatiti:
