Një studim i ri zbulon se atmosfera hënore që mezi ekziston është produkt i ndikimeve të meteoritëve gjatë miliarda viteve.
Ndërkohë që hënës i mungon ajri i frymëmarrjes, ajo pret një atmosferë mezi. Që nga vitet 1980, astronomët kanë vëzhguar një shtresë shumë të hollë atomesh që kërcejnë mbi sipërfaqen e hënës. Kjo atmosferë delikate – e njohur teknikisht si një “ekzosferë” – ka të ngjarë të jetë një produkt i një lloj moti në hapësirë. Por saktësisht se cilat mund të jenë ato procese, ka qenë e vështirë të përcaktohet me ndonjë siguri, përcjell Katror.info.
Tani, shkencëtarët në Institutitn Teknologjik të Massachusetts (MIT) dhe Universitetin e Çikagos thonë se kanë identifikuar procesin kryesor që formoi atmosferën e Hënës dhe vazhdon ta mbështesë atë edhe sot. Në një studim të publikuar sot në Science Advances, ekipi raporton se atmosfera hënore është kryesisht një produkt i “avullimit të ndikimit”.
Në studimin e tyre, studiuesit analizuan mostrat e tokës hënore të mbledhura nga astronautët gjatë misioneve Apollo të NASA-s. Analiza e tyre sugjeron se gjatë historisë 4.5 miliardë vjeçare të Hënës sipërfaqja e saj është bombarduar vazhdimisht, fillimisht nga meteoritë masivë, më pas së fundmi, nga “mikrometeoroidë” më të vegjël me madhësi pluhuri.
Këto ndikime të vazhdueshme kanë nisur tokën hënore, duke avulluar atome të caktuara në kontakt dhe duke ngritur grimcat në ajër. Disa atome hidhen në hapësirë, ndërsa të tjerët mbeten pezull mbi hënë, duke formuar një atmosferë të dobët që rimbushet vazhdimisht ndërsa meteoritët vazhdojnë të hedhin sipërfaqen.
Studiuesit zbuluan se avullimi i ndikimit është procesi kryesor me të cilin hëna ka krijuar dhe mbajtur atmosferën e saj jashtëzakonisht të hollë gjatë miliarda viteve.
“Ne japim një përgjigje përfundimtare se avullimi i ndikimit të meteorit është procesi dominues që krijon atmosferën hënore”, thotë autorja kryesore e studimit, Nicole Nie, një asistent profesor në Departamentin e Tokës, Atmosferës dhe Shkencave Planetare të MIT. “Hëna është afër 4.5 miliardë vjet e vjetër dhe gjatë kësaj kohe sipërfaqja është bombarduar vazhdimisht nga meteoritët. Ne tregojmë se përfundimisht, një atmosferë e hollë arrin një gjendje të qëndrueshme, sepse ajo është duke u rimbushur vazhdimisht nga ndikime të vogla në të gjithë hënën.
Bashkautorët e Nie janë Nicolas Dauphas, Zhe Zhang dhe Timo Hopp në Universitetin e Çikagos dhe Menelaos Sarantos në Qendrën e Fluturimit Hapësinor të NASA Goddard.
Rolet e motit
Në vitin 2013, NASA dërgoi një orbiter rreth hënës për të bërë një zbulim të detajuar atmosferik. Eksploruesi i Mjedisit të Atmosferës dhe Pluhurit Hënor (LADEE, shqiptuar “zonjë”) kishte për detyrë të mblidhte në distancë informacion rreth atmosferës së hollë të hënës, kushteve të sipërfaqes dhe çdo ndikimi mjedisor në pluhurin hënor.
Misioni i LADEE u krijua për të përcaktuar origjinën e atmosferës së hënës. Shkencëtarët shpresonin që matjet e largëta të sondës të përbërjes së tokës dhe atmosferës mund të lidhen me disa procese të motit të hapësirës që mund të shpjegojnë më pas se si u krijua atmosfera e hënës.
Studiuesit dyshojnë se dy procese të motit të hapësirës luajnë një rol në formësimin e atmosferës hënore: avullimi i ndikimit dhe “spërkatja e joneve” – një fenomen që përfshin erën diellore, e cila bart grimcat e ngarkuara energjike nga dielli në hapësirë. Kur këto grimca godasin sipërfaqen e hënës, ato mund të transferojnë energjinë e tyre tek atomet në tokë dhe t’i dërgojnë ato atome të spërkaten dhe të fluturojnë në ajër.
“Bazuar në të dhënat e LADEE, dukej se të dy proceset po luajnë një rol,” thotë Nie. “Për shembull, tregoi se gjatë shirave të meteoritëve, ju shihni më shumë atome në atmosferë, që do të thotë se ndikimet kanë një efekt. Por tregoi gjithashtu se kur hëna është e mbrojtur nga dielli, si për shembull gjatë një eklipsi, ka edhe ndryshime në atomet e atmosferës, që do të thotë se dielli gjithashtu ka një ndikim. Pra, rezultatet nuk ishin të qarta apo sasiore.”
Përgjigjet në tokë
Për të përcaktuar më saktë origjinën e atmosferës hënore, Nie shikoi mostrat e tokës hënore të mbledhura nga astronautët gjatë misioneve Apollo të NASA-s. Ajo dhe kolegët e saj në Universitetin e Çikagos morën 10 mostra të tokës hënore, secila me masë rreth 100 miligramë – një sasi e vogël që ajo vlerëson se do të përshtatej në një pikë të vetme shiu.
Nie u përpoq që së pari të izolonte dy elementë nga çdo mostër: kaliumin dhe rubidiumin. Të dy elementët janë “të paqëndrueshëm”, që do të thotë se avullohen lehtësisht nga ndikimet dhe spërkatja e joneve. Çdo element ekziston në formën e disa izotopeve.
Një izotop është një variacion i të njëjtit element, që përbëhet nga i njëjti numër protonesh, por një numër paksa i ndryshëm neutronesh. Për shembull, kaliumi mund të ekzistojë si një nga tre izotopet, secili prej tyre ka një neutron më shumë dhe është pak më i rëndë se i fundit. Në mënyrë të ngjashme, ekzistojnë dy izotope të rubidiumit. /Katror.info
Përgatiti:
