Një mbishkrim në gur – një faqe e re e historisë. Zbulimi i jashtëzakonshëm u bë në Parkun Arkeologjik të Ulpianës nga Misioni Evropian Arkeologjik në Kosovë: nga Ulpiana te Iustiniana Secunda, financuar nga Bashkimi Evropian. Profesori që drejton ekipin e arkeologëve, Christophe Goddard, thotë se ky është më shumë sesa vetëm një mbishkrim, meqë hedh dritë të re mbi historinë.
“Kemi një mbishkrim, pikërisht nga ana ime e majtë, i cili përmend dhe i referohet vendimit të Justinianit për të ndërtuar një qytet të ri, pasi qyteti i mëparshëm, Ulpiana, ishte shkatërruar thuajse plotësisht pas tërmetit të vitit 518, dhe ai vendosi ta rindërtonte dhe t’i jepte emrin e tij, që ishte një nder, duke e quajtur Justiniana II.”
“Ky mbishkrim ka tërhequr tashmë shumë vëmendje për këtë hapësirë, sepse deri atëherë ishte i vetmi dedikim i Justinianit që kemi, jo vetëm në Kosovë, por në të gjithë ish-Perandorinë Romake. Dhe duhet të përmendet se është në latinisht, pasi disa të tjera janë në greqisht. Ne kemi shumë ndërtesa të ndërtuara në emër të Justinianit ose për ta nderuar atë, por kjo është bërë nga vetë ai. Kjo e bën atë tashmë shumë, shumë të jashtëzakonshme,” shprehet profesori Goddard.
Mundesh me e lexu edhe…
Mbishkrimi i dytë, i dedikuar Perandorit Justinian dhe Perandoreshës Theodora, shënon ndërtimin e bazilikës episkopale. Së bashku me mbishkrimin e parë, i cili njoftonte themelimin e Iustiniana Secunda si Qyteti i Dardanisë, këto janë të vetmet dedikime të njohura nga Justiniani, perandorit me prejardhje nga ky rajon.
“Është shkruar se kjo kishë, kisha e qytetit të Justiniana II, u ndërtua nga Justiniani dhe Teodora në vitin e 18-të të mbretërimit të tij. Dhe data përsëritet tri herë. Kjo na ndihmon ta ngushtojmë këtë datë sepse është shkruar ‘në vitin e nëntë fiskal. Është një cikël prej 15 vitesh. Është një mënyrë tjetër për të numëruar vitet. Ky cikël fillon më 1 shtator. Pra, ne e dimë që kjo kishë është ndërtuar midis 1 shtatorit dhe 31 dhjetorit të vitit 545. Kjo është shumë e rrallë, të mund të reduktohet ky hark kohor kronologjik në vetëm disa muaj,” thotë Goddard.
Që nga viti 2017, këtu punon një ekip francezo-kosovar nga Shkolla e Lartë Normale në Paris, Universiteti i Prishtinës, Ministria e Kulturës dhe Instituti Arkeologjik i Kosovës. Partnerë të shumtë kanë kontribuar në zbulimin e Iustiniana Secunda, ndërsa Bashkimi Evropian, që nga 2019 dhe veçanërisht nga 2022, ka dhënë mbështetje vendimtare me një grant kërkimor, duke i mundësuar ekipit përdorimin e radarëve për gjurmimin e nëntokës, punën me një grup më të madh arkeologësh dhe forcimin e bashkëpunimeve ndërkombëtare. Falë kësaj, janë realizuar gërmimet dhe studimi i bazilikës, duke hapur një faqe të re në historinë e Ulpianës.
“Deri në fund të shtatorit, siç kemi premtuar, kjo kishë do të zbulohet plotësisht dhe do të kemi një ide të qartë për formën dhe organizimin e saj. Ne tashmë mund të fillojmë të shohim Shtëpinë e Ipeshkvit, që është nga ana ime e majtë, në veri, me përmasa 40 metra me 40 metra. Këtë e pamë falë kontratës tonë të parë me Bashkimin Evropian, kur bëmë gjeofizikën; kështu arritëm të shikonim nëntokën pa bërë gërmime,“ shpjegon profesori Goddard, për gërmimet, që hap pas hapi synojnë të zbulojnë qytetin e tërë antik.”
Për studenten që në kuadër të këtij projekti, po kryen specializimet në Francë, Tringa Bërbatovcin, pajisjet, si radari gjeofizik i siguruar nga fondet e Bashkimit Evropian, kanë lehtësuar punën e arkeologëve.
“Aktualisht është e vetmja që ne e posedojmë në Kosovë, nuk ka të tillë dhe nuk ka pasur më herët, është teknologjia e fundit edhe më e avancuar, falë rrezeve elektromagnetike që funksionon kjo, lëshon rrezet në tokë dhe na jep sinjali, na sinjalizon për strukturat e nëntokës që janë.”
Në këtë pjesë janë gjetur edhe monedha që lidhen me kohën kur është ndërtuar kisha, në periudhën 539-545.
“Monedha tjetër është monedhë që u gjet para tri dite. Është një monedhë folis, e cila është shtyp në kohën e Perandorit Justinian, të cilën kam arritë me detektu mes viteve 539 – 545. Pjesën e përparme këtu, mirëpo për shkak të korrizionit të madh nuk është pastru mirë, pjesën e përparme këtu e shohim portretin e Justinianit,” shpjegon studenti Nuran Gjumshiti.
Qyteti antik i Ulpianës ofron një lidhje të drejtpërdrejtë midis Dardanisë së lashtë, Perandorisë Bizantine dhe Kosovës, duke theksuar trashëgiminë e përbashkët evropiane.
“Tregon se ne, qytetarët evropianë, të gjithë e ndajmë këtë të kaluar të përbashkët. Cilido qoftë identiteti ynë sot, ne jemi evropianë. Kjo na e kujton këtë fakt. Dhe mendoj se ky është mësimi i vërtetë. Gjithashtu, na tregon se kur të gjithë bashkëpunojnë me njëri-tjetrin, gjithçka funksionon. Kur nuk bashkëpunojmë, nuk funksionon, “ thotë Goddard.
E sot, Bashkimi Evropian shpreh kënaqësinë që mbështet Kosovën në mbrojtjen dhe studimin e trashëgimisë së saj kulturore./Katror.info
Përgatiti:
