Në SHBA dhe shumë vende të tjera, orari klasik i punës është tetë orë në ditë, pesë ditë në javë. Për shumicën prej nesh, kjo duket si një rregull që ka ekzistuar gjithmonë. Në fakt, ky model u vendos vetëm në shekullin e kaluar dhe është rezultat i një historie të gjatë betejash të punëtorëve, vendimeve të punëdhënësve dhe ndërhyrjeve ligjore.
Nga 70 orë në javë te kërkesa për ndryshim
Në mesin e viteve 1800, njerëzit punonin mbi 70 orë në javë – zakonisht gjashtë ditë nga mëngjesi deri në mbrëmje, rreth 12 orë në ditë. Në disa industri, si ajo e çelikut, orët ishin edhe më të gjata. Pas Luftës së Parë Botërore, punëtorët në fabrikat e shkrirjes punonin deri në 84 orë në javë.
Mundesh me e lexu edhe…
Këto orare ekstreme u bënë shkak për protesta dhe greva. Një nga më të njohurat ishte greva e çelikut e vitit 1919. Edhe pse greva dështoi, katër vjet më vonë US Steel uli ditën e punës nga 12 orë në 8, duke shënuar një fitore të madhe për punëtorët.
Henry Ford dhe java 5-ditore
Një kthesë e madhe ndodhi në vitin 1926, kur Henry Ford vendosi për punonjësit e kompanisë së tij javën pesë-ditore me tetë orë pune në ditë. Vendimi i Ford nuk ishte vetëm humanitar; ai besonte se punëtorët e pushuar ishin më produktivë dhe kishin më shumë kohë për të shpenzuar paratë e tyre – gjë që i ndihmonte edhe kompanitë të rrisnin shitjet. Ky model u përhap shpejt dhe u bë standard i pashkruar.
Eksperimenti i Kellogg me ditën 6-orëshe
Gjatë Depresionit të Madh, për shkak të papunësisë së lartë, disa kompani provuan ditë pune më të shkurtra për të punësuar më shumë njerëz. Një shembull i famshëm ishte kompania Kellogg, e cila në vitin 1930 uli orarin nga 8 në 6 orë.
Ky ndryshim u mirëprit nga punëtorët. Edhe pse fituan pak më pak, ata kishin më shumë kohë të lirë. Brenda dy vitesh, produktiviteti u rrit aq shumë sa punëtorët po fitonin pothuajse të njëjtën pagë si më parë. Shembulli i Kellogg mori vëmendje kombëtare dhe pati përpjekje që dita 6-orëshe të bëhej ligj, por projektligji për një javë pune 30-orëshe nuk u miratua.
Ligji që standardizoi 8 orët
Në vitin 1933, Presidenti Franklin Delano Roosevelt nënshkroi Aktin Kombëtar të Rimëkëmbjes Industriale, i cili vendosi marrëveshje vullnetare për javë pune 35-40 orëshe dhe pagë minimale. Dy vjet më vonë, Gjykata Supreme e shpalli jokushtetues, por ideja e rregullimit të orarit mbeti gjallë.
Në vitin 1938, Roosevelt nënshkroi Aktin e Standardeve të Drejta të Punës, që vendosi javën 40-orëshe, pagesën për orë shtesë dhe ndalimin e punës së fëmijëve. Kështu, orari 9–5 u bë standard kombëtar.
Kompromisi mes kohës dhe parave
Megjithëse dita 6-orëshe e punës ishte shumë e pëlqyer në fillim, ajo nuk mbijetoi. Deri në fund të viteve 1950, shumica e punëtorëve te Kellogg zgjodhën të ktheheshin në 8 orë për shkak të pagës më të lartë. Vetëm një grup i vogël, kryesisht gra, vazhdoi të punonte 6 orë deri në mesin e viteve 1980.
Historiani Benjamin Hunnicutt shpjegon se me kalimin e kohës, punëtorët nisën të vlerësonin më shumë pagën sesa kohën e lirë. “Nevoja për më shumë para u bë absolute,” tha ai.
Punësimi sot dhe e ardhmja
Pas pandemisë, shumë punonjës po rishqyrtojnë se sa kohë duan të kalojnë në punë dhe po kërkojnë balancë më të mirë mes jetës personale dhe asaj profesionale. Gjenerata Z dhe Mijëvjeçarët po kërkojnë orare më fleksibile dhe mënyra të reja pune që nuk i konsumojnë aq shumë. Siç thotë Hunnicutt, ideja për të jetuar një jetë më të plotë ndërsa punon është sërish në diskutim./AP/Katror.info
