Pas kryengritjes Jakobite në Angli në vitin 1716, dritat e çuditshme që shfaqeshin në qiell përshkruheshin si “flakë e pastër”, “diçka si tubat e një organi” dhe “shpërthim gjaku”. Njerëzit interpretonin ato sipas bindjeve të tyre politike dhe fetare – disa shihnin gjigantë me shpata flakë, të tjerë ushtri që luftonin në qiell.
Në Laplandën finlandeze, Dritat e Veriut shpjegoheshin si lëvizja e bishtit të një dhelpre arktike përmes dëborës, një histori që ruhet edhe në emrin finlandez revontulet (“zjarri i dhelprës”).
Sot dimë se shfaqjet e gjalla të aurorës shkaktohen nga aktiviteti i Diellit, por regjistrimet historike tregojnë se njerëzit i kanë parë këto ngjyra që nga antikiteti, duke zhvilluar teori nga shenjat hyjnore te paralajmërimet politike.
Mundesh me e lexu edhe...
Referenca më e hershme e aurorës besohej të vinte nga Kina në 193 p.e.s., kur një perandor i dinastisë Western Jin shkroi se “qielli u hap në veri-lindje”. Megjithatë, studiuesit po gjejnë referenca edhe më të vjetra. Tekste greke antike si Meteorologica e Aristotelit rreth 330 p.e.s. përshkruajnë shfaqje nate me pamje “flakë djegëse” ose “torrë dhe yje në lëvizje”.
Gjithashtu, regjistrime nga Babilonia në 567 p.e.s. përmendin një “ylbër të kuq të shtrirë në lindje”, ndërsa shkrime asiriane përmendin “shkëlqim të kuq” dhe “re të kuqe” si shenja për ngjarje historike. Referenca më e vjetër e njohur mund të jetë një tekst 3 mijë vjeçar në shkopinj bambuje nga Kina, që përshkruan një ngjarje me pesë ngjyra gjatë natës, një mundësi për një ngjarje ekstreme të motit hapësinor në shekullin e 10 p.e.s.
Shkencëtarët mund të identifikojnë këto përshkrime poetike si aurorë duke krahasuar llogaritjet historike me aktivitetin diellor të kaluar dhe pozicionin e fushës magnetike të Tokës, duke përjashtuar fenomenet e tjera qiellore.
Emri modern “aurora borealis” u krijua në shekullin e 17-të nga Galileo Galilei, duke iu referuar perëndeshës së agimit Aurora dhe zotit të erës veriore Boreas. Aurora australis lidhet me Auster, zotin romak të erës së jugut.
Në vendet ku dritat shfaqen rrallë, njerëzit u japin kuptime të ndryshme, shpesh politike ose fetare. Për shembull, gjatë luftës amerikane për pavarësi, poeti uellsian Hugh Jones i interpretoi shfaqjet si shenjë për Mbretërinë e Bashkuar të ruante fenë protestante dhe të bëjë paqe me Amerikën.
Pas shfaqjeve të vitit 1716 gjatë kryengritjes Jakobite, astronomi Edmund Halley përshkroi “shfaqjen e habitshme” të dritave dhe përpiqej t’i shpjegonte shkencërisht. Por kur dritat u shfaqën sërish në vitin 1745, interpretime të tjera fetare e lidhën fenomemin me shenja hyjnore.
Këto shembuj tregojnë se njerëzit shpesh projektonin kuptime shpirtërore ose politike mbi fenomene natyrore gjatë periudhave të pasigurisë.
Këto histori tregojnë qëndrimet kulturore ndaj fenomeneve natyrore dhe ndihmojnë shkencëtarët të kuptojnë ciklin diellor dhe stuhi gjeo magnetike që mund të ndërpresin komunikimet dhe navigacionin modern. /AP/Katror.info
