Rastet e autizmit janë në rritje në mbarë botën, por shkaqet e tij mbeten ende të vështira për t’u përcaktuar. Administrata e Trump pritet të shpallë lidhjet mes Tylenol dhe rrezikut për autizëm, ndërsa paralelisht do të promovojë edhe një ilaç më pak të njohur si trajtim të mundshëm.
Çfarë është saktësisht autizmi?
Autizmi, i njohur më zyrtarisht si çrregullimi i spektrit autistik, është një gjendje neuro zhvillimore komplekse që prek aftësitë shoqërore dhe të komunikimit, si dhe manifestohet me sjellje të përsëritura.
Mundesh me e lexu edhe…
Simptomat ndryshojnë nga personi në person: disa kanë vështirësi të mëdha në gjuhë dhe intelekt, duke pasur nevojë për kujdes të përhershëm, ndërsa të tjerë zhvillojnë aftësi të veçanta në fusha si matematika, teknologjia, muzika apo arti.
Pikërisht kjo shumëllojshmëri ka sjellë edhe shprehjen e njohur në komunitetin e autizmit: “Nëse ke takuar një person me autizëm, ke takuar vetëm një person me autizëm”.
Shkencëtarët janë të bindur se nuk ka një shkak të vetëm për autizmin. Studimet kanë treguar se ndryshimet në tru fillojnë para lindjes, në zonat përgjegjëse për ndërveprim shoqëror dhe komunikim, shkruan Washington Post.
Gjenetika luan një rol të madh, me autizmin që vlerësohet të jetë deri në 90 përqind i trashëgueshëm. Faktorët mjedisorë gjithashtu ndikojnë, sidomos gjatë shtatzënisë, kur inflamacioni kronik, obeziteti, diabeti apo infeksione të rënda mund të prekin zhvillimin e trurit të fetusit.
Janë shqyrtuar edhe ndikimet nga pesticidet, ndotja e ajrit apo ujit, por këto mbeten me efekt të vogël dhe pa prova përfundimtare. Çfarë është e qartë, sipas konsensusit shkencor, është se autizmi nuk shkaktohet nga vaksinat, megjithëse ky mit ka qarkulluar prej kohësh.
Diagnostikimi bëhet përmes vëzhgimit të sjelljes dhe nuk ekziston ende test gjaku apo biometrik për të përcaktuar gjendjen. Fëmijët që më vonë diagnostikohen me autizëm shpesh tregojnë më pak interes për fytyrat, shmangin kontaktin me sy dhe belbëzojnë më pak.
Mospranimi i thirrjes së emrit në moshën një vjeçare apo vonesat në gjuhë deri në muajin e 18-të janë gjithashtu tregues të hershëm.
Statistikat tregojnë se përhapja e autizmit është rritur dukshëm. Një analizë e vitit 2022 tregoi se rreth një në 100 fëmijë globalisht kanë autizëm, ndërsa në SHBA përhapja është një në 31 fëmijë tetëvjeçarë. Krahasuar me fillimin e viteve 2000, kjo shifër është shumëfishuar.
Sa i përket trajtimit, nuk ekziston një ilaç specifik për autizmin. Ndërhyrjet më efektive mbeten terapitë e hershme dhe individuale, që synojnë zhvillimin e aftësive shoqërore dhe reduktimin e simptomave.
Modele si terapia e sjelljes ose programi “Early Start Denver” kanë treguar përmirësime të ndjeshme tek fëmijët. Medikamentet përdoren vetëm për menaxhimin e gjendjeve shoqëruese si shpërthimet e zemërimit, ankthi apo epilepsia.
Autizmi mbetet një fushë e mbushur me pyetje të hapura. Shkenca e pranon se është një ndërthurje komplekse midis gjeneve dhe faktorëve të mjedisit, që manifestohet ndryshe në çdo individ. Ajo që është e sigurt është rëndësia e ndërhyrjeve të hershme dhe e mbështetjes së personalizuar, jo për ta “ndryshuar” autizmin, por për të ndihmuar në lehtësimin e vështirësive që e shoqërojnë atë./AP/Katror.info
