Prej njërës dritare të shkollës e nëpër rrugët e shtruara me kalldrëm të Prizrenit, atëkohë pesëvjeçarja Gynesh Veshall kishte ikur nga një orë mësimore në një ditë të vitit 2005.
“Ajo [një nxënëse tjetër] më ngacmonte vazhdimisht. Mua më dukej se ma bënte veç pse jam e komunitetit rom”, kujton Gyneshi.
Cak e kishte zyrën e dajës së saj, të cilin e përshkruan si aktivist për të drejtat e komunitetit rom në Kosovë.
Mundesh me e lexu edhe...
“Kam shkuar edhe i kam thënë dajës ‘hajde përlaju me të, sepse ajo nuk po i do romët’”, thotë ajo.
Në atë kohë, Gyneshi thotë se përshkruhej si një vajzë e imtë dhe e vogël në trup. Por, imtësia në pamjen e jashtme nuk reflektonte atë që ajo kishte brenda vetes.
E njohur me nofkën “sakicë”, atë e karakterizon edhe tani, si 23-vjeçare, shpirti luftarak.
“Jam lodhur nga ajo që gratë e vajzat rome po etiketohen me fenomene negative, si martesat e hershme apo braktisja e shkollave. Ia kam vendosur vetes një qëllim: do t’i promovoj gratë rome, kontributin e tyre dhe do të bëhem zë për to”, thotë Gyneshi për Radion Evropa e Lirë.
Prizrenasja kishte filluar të punonte për realizmin e këtij qëllimi rreth gjashtë vjet më parë, me idenë e saj për t’i dokumentuar kontributet e grave rome në fushën e kulturës dhe artit.
Si aktore në Teatrin “Nexhip Menekshe” në Prizren që nga mosha tetëvjeçare, Gyneshin e kishin nxitur dy mendime: që një ditë edhe kontributi i saj mund të harrohet dhe nga inati se, edhe kur flitet për arritjet e komunitetit rom, fokusi është te burrat.
Kështu, në nëntor të vitit 2023, Gyneshi nisi të intervistonte gra rome që kishin kontribuar në fushën e kulturës e artit që nga viti 1970 në Kosovë. Ajo arriti t’i dokumente sukseset e gjithsej 48 grave, ndërsa u fokusua në jetët e dhjetë prej tyre.
“Mesazhi kryesor që kam dashur ta përçoj, është të tregoj që edhe gratë rome kanë dhënë kontribut në kulturën kosovare. Kam dashur ta jap mesazhin që edhe ne bëjmë gjëra të mira, që edhe ne kemi vlerat tona dhe jemi histori suksesi”, tregon ajo.
Sipas regjistrimit të popullsisë të vitit 2011, në Kosovë jetojnë gati nëntë mijë romë. Numri i vërtetë besohet se është më i madh, por regjistrimi në atë kohë ishte bojkotuar pjesërisht nga pjesëtarët e këtij komuniteti.
Fenomenet negative, për të cilat flet Gyneshi, janë dukuri të cilat i vënë në dukje edhe organizata ndërkombëtare dhe shtetet perëndimore: jetesën e shumë pjesëtarëve të këtij komuniteti në kushte të vështira financiare, me shkallë të ulët punësimi, që ka çuar edhe në fenomene si martesat e hershme, braktisja e shkollave dhe dalja në rrugë për të kërkuar lëmoshë.
Sipas të dhënave nga regjistrimi i popullsisë në vitin 2011, në Kosovë jetojnë 8.824 romë, 15.436 ashkalinj dhe 11.524 egjiptianë.
Libri i Gyneshit, i titulluar “Meloditë e Rezistencës”, u publikua më 6 mars, rreth një muaj para Ditës Ndërkombëtare të Romëve që shënohet çdo vit më 8 prill.
Gyneshi kishte menduar e stërmenduar çdo detaj të librit.
Në kopertinën e librit janë ilustruar dhjetë fustane për të simbolizuar dhjetë gratë e intervistuara më detajisht në libër. Fustanet janë të rreshtuara në formë rrethi, në shenjë të rrotës që është simbol i komunitetit rom. Fustanet në fund janë të ngjyrosura me të verdhë e të kaltër, si ngjyrat në flamurin e Kosovës. Artikullin e plotë mund ta lexoni këtu.
Përgatiti:
