A duket sikur gjithçka është bërë më e zbehtë me kalimin e kohës? Shumë njerëz në rrjete sociale po ndajnë nostalgjinë për ngjyrat e forta të së kaluarës – si logot e ndritshme të Toys R Us apo këndet e lojërave të McDonald’s në vitet ’90.
Në Reddit, dikush pyet: “A ishin ngjyrat më të gjalla kur isha i ri?” Ndërkohë që mund të fajësojmë prirjen e sotme për ngjyrat gri dhe “bezh” të mjediseve urbane moderne, shkenca sugjeron se arsyeja mund të jetë shumë më personale: perceptimi ynë për ngjyrën mund të zbehet me kalimin e moshës.
Çfarë ndodh me sytë tanë?
Ndryshimet strukturore në sy janë një nga arsyet kryesore. Një shembull i zakonshëm është katarakti, që i bën ngjyrat të duken më të errëta dhe më të verdha. Dr. Andrew Iwach nga Akademia Amerikane e Oftalmologjisë thotë se një lente me katarakt mund të “heqë të kaltrën dhe të gjelbrën nga bota rreth nesh”. Pas operacionit, pacientët shpesh përjetojnë kthim të gjallërisë së ngjyrave.
Mundesh me e lexu edhe...
Sëmundje si glaukoma dhe degjenerimi makular gjithashtu mund të ndikojnë në perceptimin e ngjyrave. Në fakt, një studim i vitit 2024 sugjeron se deri në 15% të rasteve të dementias në botë mund të lidhen me çrregullime në perceptimin e ngjyrave, raporton The Guardian, përcjell Katror.info.
Gjithashtu, disa ilaçe, si Viagra dhe ilaçet për zemrën apo tuberkulozin, mund të ndikojnë në mënyrën si i perceptojmë ngjyrat – veçanërisht ngjyrat blu.
Është çështje sysh apo truri?
Dr. Janneke van Leeuwen, neuroshkencëtare në University College London, hetoi këtë fenomen përmes një eksperimenti me 26 ngjyra, ku analizoi si reagonin bebet e syve të të rriturve të rinj dhe atyre më të moshuar. U zbulua se sytë e të moshuarve reagojnë më pak ndaj ngjyrave me saturim të lartë — edhe kur llogaritet fakti se bebja zvogëlohet natyrshëm me moshën.
Por ndryshimet nuk lidhen vetëm me syrin, por me mënyrën si truri përpunon informacionin vizual. Kjo përforcohet nga efekti i njohur Helmholtz-Kohlrausch, ku truri percepton ngjyrat më të saturuara si më të ndritshme edhe kur nuk janë.
Van Leeuwen thekson se perceptimi i ngjyrës tek të moshuarit ndikohet veçanërisht në spektrin magenta–jeshile, por më shumë kërkime janë të nevojshme për të kuptuar plotësisht pse ndodh kjo.
A mund të ndalojmë zbehjen e ngjyrave?
Nuk ka prova të mjaftueshme që stiljet e jetesës mund ta ndalojnë këtë ndryshim, por disa prova tregojnë që truri mund të “trajnohet” të perceptojë më mirë ngjyrat. Një studim i vitit 2020 me syze EnChroma tregoi se përdoruesit me daltonizëm që i mbanin ato për një kohë, vazhduan të shohin ngjyrat më të gjalla edhe pasi i hoqën.
Alternativa më e thjeshtë? Rrethojeni veten me më shumë ngjyra të forta! Van Leeuwen thotë: “Të moshuarit i vlerësojnë më shumë ngjyrat e saturuara sesa të rinjtë — ndoshta sepse u nevojitet më shumë stimulim vizual.”/Katror.info
