Poli jugor i Hënës ishte i mbuluar dikur nga një “oqean” i magmës së lëngshme, thonë shkencëtarët pas studimit të mostrave nga misioni i Indisë Chandrayaan-3 që u ul në polin jugor gushtin e kaluar.
Kjo do të thotë se konfirmohet teoria se magma formoi sipërfaqen e Hënës rreth 4.5 miliardë vjet më parë.
Misioni indian në fjalë është cilësuar nga shumë njerëz si “historik” pasi arriti të eksploronte anën jugore të Hënës, gjë që ishte një mister për komunitetin shkencor, pasi ishte një ndërmarrje që askush nuk e kishte tentuar më parë.
Mundesh me e lexu edhe…
Si kontribuoi magma në krijimin e sipërfaqes hënore?
Këto gjetje ndihmojnë për të konfirmuar një teori, e cila thotë se sipërfaqja e Hënës është formuar nga magma rreth 4.5 miliardë vjet më parë.
Më konkretisht, shkencëtarët besojnë se kur u formua Hëna, ajo filloi të ftohet dhe një mineral më i lehtë i quajtur ferroanorthit doli në sipërfaqe. Ky gabim hekuri – ose shkëmb i shkrirë – formoi sipërfaqen e Hënës.
Ekipi që qëndron pas gjetjeve të reja zbuloi prova të anortozitit të hekurit në Polin e Jugut.
“Teoria e evolucionit të hershëm të Hënës bëhet shumë më e fortë në dritën e vëzhgimeve tona,” i tha BBC-së Dr Santosh Vadawale i Laboratorit të Kërkimeve Fizike, i cili ësht bashkëautor i punimit të botuar në Nature të mërkurën 21 gusht.
Përpara misionit të Indisë, provat kryesore për ekzistencën e të ashtuquajturve “oqeanet” e magmës ishin gjetur në gjerësinë e mesme të Hënës, si pjesë e programit Apollo.
Ulja “historike” e anijes kozmike Vikram ndryshon shumë të dhënat shkencore
Misioni i Indisë zbarkoi anijen Vikram në gusht 2023, e cila përmbante një rover të quajtur Pragyaan, i cili endej në sipërfaqen hënore për 10 ditë, me ekipin që e udhëzoi atë se si të mblidhte të dhëna gjatë 24 orëve në 70 gradë gjerësi jugore.
Roboti u ndërtua për të përballuar luhatjet e temperaturës midis 70 dhe -10 gradë Celsius dhe mund të merrte vendime vetë se si të lundronte në sipërfaqen hënore me gunga dhe pluhur. Ai bëri 23 matje me një instrument të quajtur spektrograf me rreze X me grimca alfa, i cili në thelb ngacmon atomet dhe analizon energjinë e prodhuar për të identifikuar mineralet në tokën e Hënës.
Meteori i madh që “minoi” Hënën
Përveç provave se sipërfaqja e Hënës dikur ishte e mbuluar me magmë, ekipi i shkencëtarëve gjeti edhe prova të një meteori të madh që u përplas në zonë katër miliardë vjet më parë.
Përplasja besohet të ketë krijuar pellgun e Polit të Jugut-Aitken, i cili është një nga krateret më të mëdhenj në sistemin diellor, me një diametër prej 2500 kilometrash.
Ky krater është rreth 350 kilometra nga zona e eksploruar nga roveri Praygam i Indisë. Por shkencëtarët kanë zbuluar magnez, i cili sipas asaj që shkencëtaret besojne, vjen nga brendësia e thellë e Hënës, i nxjerrë nga përplasja dhe i shtyrë në sipërfaqe.
Gjetjet janë vetëm disa nga të dhënat shkencore nga misioni Chandrayaan-3, i cili shpreson të zbulojë përfundimisht ujin e ngrirë në Polin e Jugut.
Lëvizja e radhës e Indisë do të jetë nisja e një misioni tjetër në Hënë në vitin 2025 ose 2026, për të sjellë përsëri mostra nga sipërfaqja hënore për analizë./Katror.info
Përgatiti:
