Në një botë që përballet me sfidat mjedisore, ekziston një kërcënim i heshtur por i fuqishëm që fshihet në kuzhinat tona: vaji i përdorur për gatim. Kjo mbeturinë e thjeshtë, shpesh e anashkaluar, është një nga katër ndotësit më të mëdhenj në botë të tokës dhe ujit. Një litër vaj i përdorur i gatimit mund të ndotë një milion litra ujë.
Edona Demaj nga Prishtina, i ka vënë vetes një sfidë për të zbutur këtë problem. Ajo qe gjashtë vjet udhëheq një biznes për përpunimin e vajrave të përdorur ushqimorë. Me qëllim mbrojtjen e ambientit, biznesi i Edonës i mbledh ato nga gastronomia dhe i eksporton jashtë vendit, ku kthehen në bionaftë dhe gjejnë përdorim tjetër në shoqëri.
“Në Kosovë në fakt ka munguar një operator, një kompani, e cila bën grumbullimin e vajit të përdorur dhe e gjithësasia e cila deri në atë kohë është përdorur dhe është shfrytëzu, është grumbullu, është trajtu në mënyra jo adekuate në liqej, në lumenj dhe më së shumti nëpër kanalizime. Si rrjedhojë ka lindë nevoja për krijimin e një kompanie, të cilën në fakt kur më është prezantu mu fillimisht ideja, unë më tepër e kam pa si projekt ambientalist.”
Mundesh me e lexu edhe…
Nga një fushë krejt tjetër profesionale, por me qëndrime kritike ndaj ndotësve të ambientit, Edona, mori përsipër një sfidë krejtësisht të re, por dobiprurëse.
“Duke ardhur edhe nga fusha e gazetarisë e kemi pa si të nevojshme ruajtjen e ambientit për ta kriju më tutje si një biznes, i cili tash e gjashtë vite ka operu me mjaft sukses.”
Ani pse në një vend si Kosova, ku suksesi me punë ekologjike nuk është i garantuar, Edona ju përkushtua kësaj nisme duke filluar me pak biznese bashkëpunuese për të shtrirë punën në tërë territorin e Kosovës sa e ka tani.
“Në fillim në fakt, për rrethin edhe për familjen ka qenë ndoshta pak çudi, për shkak se siç e ceka, unë me background jam gazetare edhe prej një fushës ndoshta të medias pa një përvojë në ambient, po edhe pa një përvojë në biznes, nuk e kam ditë nëse ne do t’ia dalim ose jo, mirëpo përkrahjen më të madhe e kam pasur prej bashkëshortit, ne të dytë jemi gazetarë, mirëpo të dytë jemi ndoshta persona që kemi dashtë me u sfidu. Kështu që kemi fillu fillimisht punën në terren, terreni edhe ka qenë pjesë e jetës tonë nga gazetaria. Kemi dalë dhe kemi bërë hulumtime, kemi pa që në terrenin tonë ka nevojë që të ketë një kompani e cila bën trajtimin e vajit të përdorur ushqimor. Duke kalkulu domethënë edhe sasinë e madhe të vajit në atë kohë dhe mostrajtimin adekuat, atëherë ne veç kemi fillu domethënë punën.”
Se ky vaj i cili hidhej çdo ditë jashtë në ambient, mund të përpunohet dhe të gjejë përdorim të ri në sferat e jetës, nuk ishte një koncept i njohur për bizneset e Kosovës, dhe u desh kohë që të bindeshin për bashkëpunim.
“Fillimisht ndoshta kemi pasë hezitime në terren, për shkak se nuk kanë pasë idenë që vaji i përdorur ushqimor mund të ripërdoret madje ka pasë edhe dyshime që ne po e marrim vajin edhe po e ripërpunojmë dhe po e shndërrojmë sërish në vaj. Mirëpo, me kalimin e kohës, me bindjen e klientëve, me kontratat edhe me të gjitha domethënë që ne i kemi ofru si dëshmi ligjore, për shkak se jemi kompani e licencume nga Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, e po ashtu kemi edhe licencë ndërkombëtare ICC, që është për minimizim të dioksidit të karbonit si dhe me ofrimin e shërbimit korrekt me kohë, domethënë ne kemi arritë me i bindë edhe klientët. Sot, ne numërojmë mbi dy mijë klientë të cilët po besoj edhe ne si rezultat i bashkëpunimit që kemi thuajse tash e gjashtë vite, janë të kënaqur me ofrimin e shërbimeve tona, po edhe ne jemi të kënaqur me mënyrën se si ata e kanë pranu ruajtjen e vajit po edhe ashtu trajtimin, për shkak se duhet që edhe ata fillimisht të bëjnë një ruajtje, sigurisht është një kohë për ta.’’
Edona, një menaxhere e suksesshme, është një model inspirues për shumë gra tjera që pëveçse hezitojnë të marrin përsipër biznese, gjithashtu përforcojnë edhe shumë stereotipe tjera gjinore ku shumë punë konsiderohen për burra.
“Unë disa herë ndoshta e kam potencu, gratë përderisa udhëheqin familje, mund të udhëheqin edhe biznese edhe të gjitha veprimtaritë e tjera, bizneset edhe profesionet nuk janë të ndara në baza gjinore, domethënë unë të paktën nuk e shoh kështu. Edhe ne kemi dëshmu në Eco Kos që punët nuk ndahen në baza gjinore, nuk ka punë për burra edhe punë për gra. Edhe punët në shtëpi janë për burra, edhe punët në terren janë për gra. Ne në Eco Kosnumërojmë nëntë punëtorë për momentin. Ka katër nga to jemi gra, të cilat mund t’i shihni domethënë edhe nga pamjet, janë edhe në procesim punojnë gra në procesim. Ndoshta është pa pak e çuditshme, mirëpo unë mund të them që pasi që kemi punësu gratë në procesim, ne kemi arritur rezultatet më të mëdha sesa kanë qenë burrat,ndoshta pse jemi më të përpikta në punë, jemi më detajiste.’’
Sipas Edonës, vetëdijësimi për ruajtjen e mjedisit, duhet të filloj qysh në shkollat fillore, ndërsa minimizimin e konsumit ajo e konsideron si kyç për zvogëlimin e ndotjes.
“Mendoj që ndërgjegjësimi duhet të fillojë qysh në moshat e reja, qysh në shkollat fillore, mendoj që duhet të kemi lëndë speciale të cilat merren me ekonominë qarkore, me ruajtjen e mjedisit. Unë jam edhe personalisht e angazhume në projekte të ndryshme me të cilat synoj që të ndërgjegjësojë gjeneratat e reja, qoftë të shkollave fillore, qoftë të shkollave të mesme. E para, për minimizimin e konsumit, për shkak se me konsum të tepërt ne krijojmë mbeturinë. Gjithsesi, mbeturinat janë edhe potencial për krijimin e energjisë së ripërtëritshme, mirëpo nëse arrijmë që të krijojmë mbeturina pa i shndërruar ato në hedhurina, do të thotë pa i dërguar ato nëpër deponi… Minimizimi i konsumit mendoj që ndikon në ruajtjen e mjedisit.”
Kjo punë për ruajtjen e mjedisit nga lëndët ndotëse zhvillohet në mënyrë zingjirore si dhe ky proces, që nga mbledhja, përpunimi, deri tek ripërdorimi i vajit është krejtësisht i sigurt dhe ekologjik.
“Ne kryesisht funksionojmë me thirrje dhe me vizita të rregulla të klientëve tanë. Klientët, varësisht nga ndërrimi i vajit që bëjnë në frytezat e tyre, për shkak se ne grumbullojmë vetëm vajin me origjinë bimore nga frytezat, nga domethënë nga fërgesat që bëhen pasi që të grumbullojmë në terren, ju ku edhe mujtët me e pa domethënë këtu, ne e sjellim në depo, ku fillimisht e kemi dhomën e ngrohjes, për shkak se vaji ka nevojë që të arrijë një pikë të ngrohjes që të jetë më likuid, pastaj bëhet procesimi i vajit edhe domethënë bëhet eksporti që dërgesa finale bëhet në Austri ku edhe shndërrohet në bionaftë. Ndoshta vlen të ceket si bionaftë, përdoret kryesisht në agrokulturë, domethënë në kombanja, nëpër traktorë, për shkak se ky vaj, kjo naftë domethënë që është bio, është ekologjike, nuk i dëmton produktet e edhe të të mirat materiale që vijnë nga agrokultura.”
Një litër vaj i përdorur kushton 50 cent, ndërsa përgjatë një muaji, Eco Kos grumbullon dhjetëra tonë vaj të tillë. Në një kohë të krizës mjedisore, projektet e tilla ambientaliste shërbejnë si një kujtesë se me përkushtim dhe vizion, mund të bëhen ndryshime të mira në shoqëri. /Katror.info
Edicionin #42 të plotë e gjeni KËTU 🙂
Kliko këtu dhe bëje Follow/pëlqeje Katror.info për me pa veç Lajme të Mira 🙂
Përgatiti:
