“Përmes artit, gjithmonë e kam shpëtuar jetën time”, thotë Petrit Halilaj, “Ka qenë gjithmonë si rrugëdalje dhe dritare drejt imagjinatës, ëndrrave dhe tregimeve”.
I lindur në vitin 1986, në atë që ishte Jugosllavi e atëhershme dhe tani është Kosovë, Halilaj ishte 13 vjeç kur shtëpia e familjes së tij u dogj; ai dhe familja e tij – prej katër vëllezër e motra më të vegjël – u vendosën më vonë në një kamp refugjatësh shqiptarë. Pikërisht këtu një psikolog italian, Giacomo “Angelo” Poli, u dha letër vizatimi dhe ngjyra një grupi fëmijësh dhe u tha të vizatonin frikën dhe ëndrrat e tyre.
38 vizatimet që Halilaj bëri si përgjigje – gjysma prej tyre me zogj në peizazhe idilike, gjysma tjetër me shtëpi të djegura, tanke dhe ushtarë serbë – përfundimisht nxitën njërin nga artistët më elektrizues dhe më human në artin bashkëkohor.
Mundesh me e lexu edhe…
Halilaj është tani artist konceptual, me skulpturat, vizatimet, instalimet dhe performancat tërheqëse dhe shpesh fëmijërore që tregojnë histori shumë personale për një botë në të cilën krizat e refugjatëve, të pastrehët dhe luftërat janë dukuri të zakonshme.
Prej kur puna e tij u shfaq në Bienalen e Berlinit në vitin 2010, Halilaj ka përfaqësuar Kosovën në Bienalen e Venecias dhe ka pasur shfaqje solo në Muzeun e Ri në New York, Muzeun Hammer në Los Anxhelos, Tate St. Ives në Angli, dhe shumë të tjerë nëpër botë.
Këtë muaj, po krijon një projekt të madh në kopshtin e çatisë së Muzeut Metropolitan të Artit.
Ai gjithashtu herë pas here jeton dhe punon në Prishtinë, kryeqytetin e Kosovës, dhe në Itali. Një pamje bionde, i hollë, flet shpejt dhe buzëqesh shpesh.
“Edhe nëse nuk mund t’ju them saktësisht se çfarë do të sjell,” thotë ai, me anglishten e tij të rrjedhshme, “ajo që po sjell është më shumë ndjenjë e ndërtimit të një harte personale dhe trajektore të jetës, ëndrrave dhe imagjinatës sime me realitetin. Në fakt vjen nga përvoja ime e dy viteve të fundit, duke udhëtuar jo vetëm në Kosovë, por në Shqipëri, Mal të Zi, Slloveni, Kroaci, Bosnje, Serbi, të gjitha këto vende nga të cilat kisha shumë frikë më parë.”
Ai e filloi këtë rrugëtim në Shqipëri, ku kishte qenë kampi i tij i refugjatëve dhe vazhdoi me shumë vizita në shkolla të qyteteve të vogla. “Mendova se njohja e më shumë njerëzve dhe më shumë vendeve në rajon do të më ndihmojë të shërohem dhe të shoh një bashkim të mundshëm. Luftërat treguan se sa të neglizhuar ishin shumë komunitete të ndjeshme. Dhe unë mendoj se, përmes kulturës, ne mund t’i sjellim njerëzit për të nisur një bisedë të re.”
Ai tregoi se po mbledh “një ansambël skulpturash që do të vijnë nga prejardhje shumë të ndryshme”
për kopshtin e çatisë së Met. “Ato do të mbështesin njëri-tjetrin në mënyrë skulpturore, do të përzihen së bashku në llojin e një kori që krijon një këngë të re.”
Ekspozita, të cilën ai e ftoi ta merrte nga Sheena Wagstaff, drejtuese e artit modern dhe bashkëkohor në The Met deri një vit më parë, hapet më 30 prill dhe do të jetë e hapur për pjesën më të madhe të vitit.
“Historia që tregon Petriti është gjithmonë historia e tij, por është edhe historia e shoqërisë sonë,” thotë Max Hollein, drejtori i The Met. “Ta jep një përvojë shumë emocionale dhe individuale dhe, përmes artit të tij, e bën atë diçka me të cilën mund të lidhet një brez i tërë. Dhe kjo e bën jashtëzakonisht të fuqishëm”.
I rritur në fshatin e vogël Runik në veri të Kosovës, Halilaj vizatonte para se të fliste. Ai kishte aftësinë t’i skiconte dy imazhe në të njëjtën kohë, duke përdorur të dyja duart.
Kur mbaroi lufta, Halilaj dhe familja e tij u kthyen në Kosovë dhe u përpoqën ta rifillonin jetën e tyre. Halilaj ndoqi shkollën e artit në Pejë, qytet më i madh, ku ra në dashuri me pikturën, skulpturën dhe historinë e artit. Dëshironte të studionte në Itali dhe për këtë fliste në letrat që i shkruante ende Angelos. Kur Halilaj ishte 17 vjeç, Angelo dhe gruaja e tij e ftuan të vinte të jetonte me ta dhe vajzën e tyre 20-vjeçare. Për katër vitet e ardhshme, Halilaj ndoqi Akademinë e Arteve të Bukura Brera në Milano dhe qëndroi me Angelo-n dhe familjen e tij në fundjavë.
Ai doli hapur edhe si homoseksual. “E dija që isha homoseksual,” thotë ai, “por s’mund t’i tregoja askujt në Kosovë. S’kisha parë kurrë bashkë dy homoseksualë në Kosovë. Por në Milano, kishte një komunitet të tërë.” Bota e kulturës bashkëkohore iu hap atij në Itali, jo vetëm arti pamor, por letërsia dhe kinemaja, veçanërisht Pasolini dhe Fellini. Ai shkoi në Torino dhe zbuloi arte povera përmes punës së Alighiero Boetti, Mario Merz dhe Marisa Merz.
Në vitin 2010, pasi u diplomua në Akademinë Brera dhe u transferua në Berlin, Halilaj mori pjesë në Bienalen e Berlinit. Ishte shfaqja e tij debutuese në skenën globale. Kur mësoi se do t’i jepej një buxhet prej rreth 30,000 euro për kontributin e tij në Bienale, ai kuptoi se mund të përdorte një pjesë të parave për të ndihmuar në ndërtimin e shtëpisë që prindërit e tij ëndërronin ta kishin në Prishtinë, për t’u dhënë fëmijëve të tyre më të vegjël. mundësi më të mira arsimore.
Shtëpia aktuale në Prishtinë përfundimisht u ndërtua nga prindërit e tij. “Prindërit e mi jetojnë aktualisht në të,” thotë ai, “dhe katër vëllezërit e motrat e mi jetuan aty derisa u shpërngulën. Elena Filipoviç, e cila kuroi një shfaqje të Halilajt në Qendrën e Artit Bashkëkohor Wiels në Bruksel në vitin 2013, e përshkruan ekspozitën e tij në Berlin si “jo art që imiton jetën apo e kundërta, por jetë reale e shndërruar në një formë arti”.
Në vitin 2011, artisti Álvaro Urbano kërceu bashkë me Halilajt në një klub dhe i tha: “A je ti pulë?” Nëntë vjet më vonë, u martuan në një festë të gëzueshme në studion dhe shtëpinë e tyre.
“Ishte dita më emocionuese dhe më e bukur e jetës sime”, thotë Halilaj.
Pulat kanë luajtur rol të madh në artin dhe jetën e Halilajt. “Kam folur me pulat si pulë, në gjuhën e tyre, kur isha fëmijë”, thotë ai. Për një shfaqje grupore në Stamboll në vitin 2008, jetoi me pula në një shtëpi që kishte ndërtuar në një kënd lojërash për fëmijë. (Shfaqja titullohet “Janë me fat që janë pula borgjeze”.)
Dhe kësisoj filloi serinë e tij të vazhdueshme të vizatimeve të Pulave Borgjeze—skica me laps të shpendëve me një mënyrë mbretërore—në 2009. Mantra e Halilajt është bashkëjetesa.
“Është e rrallë të gjesh art (dhe një artist) që të jetë në të njëjtën kohë shumë kritik dhe shpresëmbushur,” thotë kuratorja Elena Filipovic.
Nëntë muaj më vonë, instalimi i tyre i përbashkët “Forget Me Not”, një spektakël me lule gjigante prej pëlhure të varura nga një tavan kube xhami, u hap në Bibliotekën Kombëtare të Kosovës në Prishtinë.
Ishte pikërisht në kohën që përkonte me Javën e pestë vjetore të Paradës së Krenarisë së Prishtinës. Të gjitha lulet kishin njëfarë lidhje me jetën e artistëve, duke përfshirë një kopje të saktë të zambakut që ishte në buqetën e tyre të fejesës.
Filipoviç, e cila së shpejti do të jetë drejtore e Muzeut Kunst në Bazel, ka qenë dhe mbetet një nga avokatët më intuitive të Halilajt. “Ai ruan një kuriozitet fëmijëror pa u treguar për asnjë moment naiv për forcat politike që nxisin luftën, që ndajnë etnitë dhe që në fund të fundit ushqehen nga interesat e pushtetit.”
Në mënyrë skulpturore, metaforike, këto vepra që përfaqësojnë prejardhje etnike shumë të ndryshme, do të përkulen së bashku, duke mbështetur njëra-tjetrën, për t’i mbijetuar një stuhie./Katror.info
Përgatiti:
