Pavarësisht sfidave me të cilat u përball Kosova gjatë fillimeve të saj si shtet i ri në vitin 2008, ky vend po e shpërfaq veten si ekonomi elastike dhe në lulëzim e sipër. Me përjashtim të vitit 2020 kur u godit nga pandemia, Kosova ka përjetuar rritje të pandërprerë ekonomike, duke tejkaluar shumë nga fqinjët e saj ballkanikë.
Kosovarët kanë përqafuar mundësinë për t’i shprehur talentet e tyre në skenën globale, duke dëshmuar një mentalitet që përqafon inovacionin dhe punën e palodhur që kapërcen pengesat, shkruan Economist Impact.
Kjo frymë inovative ka qenë veçanërisht e dukshme në qasjen kosovare ndaj fatkeqësive. Në vend që thjesht të përballen me vështirësitë, kosovarët kanë dëshmuar aftësi për t’i kthyer këto situata në avantazhin e tyre. Duke përdorur frymën e tyre sipërmarrëse dhe vendosmërinë për të pasur sukses, ky shtet ka qenë në gjendje të krijojë një rrugë drejt një të ardhmeje më të ndritshme, një e ardhme që vlerëson kreativitetin dhe inovacionin si çelësat për të zhbllokuar potencialin e tij të plotë.
Mundesh me e lexu edhe…
Diçka e tillë e karakterizon edhe Agon Avdimetajn, i cili është mësuar t’i bëjë gjërat në formën e vështirë. Edhe pse kompania e tij më e re, kompania e tij e fundit, startup-i i teknologjisë shëndetësore dhe inteligjencës artificiale të sjelljes, “Vianova”, krenohet me klientë globalë si Kaiser Permanente, Lenovo dhe Johnson & Johnson, atë nuk e kanë marrë gjithmonë seriozisht jashtë Kosovës.
Po tërheqim shqiptarët vendas që jetojnë jashtë në vendit të tyre. Mund t’u ofrojmë atyre punë të qëndrueshme.”
Fikret Murati, themelues i Speex
Përpara se të bashkëthemelonte kompaninë “Vianova”, z. Avdimetaj fitoi përvojë në zhvillimin e softuerik për klientët e ndërmarrjeve, përfshirë Siemens dhe qytetin e Nju Jorkut, por shpesh hasi në keqkuptime për vendin e tij.
“Ka qenë vërtet e vështirë,” thotë ai. “Njerëzit hezitonin të na besonin se ne, si kompani nga e re nga Kosova, mund të punonim së bashku në projekte më të mëdha ndërkombëtare”.
Pasi kanë fituar përvojë të vlefshme me klientët ndërkombëtarë, talenti kosovar që më parë kishte lëvizur jashtë vendit, tani po shfrytëzohet nga kompanitë vendase për t’i ndihmuar ata të rriten dhe të futen në tregjet ndërkombëtare. Shkollat private të formësimit profesional në Kosovë janë duke u shumuar teksa punëdhënësit kërkojnë që punëtorët t’i përmirësojnë aftësitë e tyre të punës.
Disponueshmëria pothuajse universale e brezit të gjerë ka mbështetur përqafimin e kanaleve online dhe një ekonomi digjitale të lulëzuar në të cilën normat e përdorimit të përditshëm të internetit, në 93%, janë më të larta se mesatarja e BE-së prej 80%.2
Fryma sipërmarrëse e Kosovës mund të shihet në sektorin privat, i cili është përpjekur të rrisë iniciativat shtetërore në fusha të tilla si arsimi dhe bashkëpunimi ndërkombëtar. Duke iu përgjigjur kërkesës për punëtorë/e të kualifikuar/e, kosovarët/et kanë krijuar shkollat e tyre të trajnimit dhe kanë krijuar forume në të cilat mund t’i ndajnë njohuritë se si, për shembull, të arrihen standardet ndërkombëtare të prodhimit.
Qasja sipërmarrëse
Organizatat e sektorit privat si Shoqata e Përpunuesve të Pemëve dhe Perimeve të Kosovës (PePeKo) po bashkëpunojnë me agrobizneset vendore kosovare për t’i bashkuar blerësit dhe shitësit nga i gjithë rajoni, përmes iniciativave të bërjes së produkteve të ngjashme, siç është Forumi vjetor i Sektorit të Ushqimit.
Një nga këta partnerë është Doni Fruits, eksportuesi më i madh kosovar i frutave dhe perimeve, i cili punon me fermerët për ta përmirësuar cilësinë dhe origjinën, si dhe për t’i ndihmuar ata të fitojnë certifikim në tregjet e eksportit.
“Ne i kemi edukuar fermerët për rëndësinë e certifikimit dhe si ta arrijmë atë [dhe] po mësojmë gjithashtu sipërmarrjen,” thotë Ejup Ahmeti, udhëheqës i Doni Fruits dhe nipi i themeluesit të kompanisë.
“Diaspora është duke investuar para, duke ndihmuar, duke edukuar, duke sjellë rrjetin, duke sjellë burime që të mos filloni nga 0-ja”.
Agon Avdimetaj, bashkëthemelues i Vianova.
Kjo qasje ka pasur sukses. Doni Fruits furnizon ushqimin që rritet në Kosovë, Shqipëri dhe Maqedoninë e Veriut në tregjet në të gjithë Evropën dhe Lindjen e Mesme, duke përfshirë Gjermaninë, Zvicrën, Austrinë dhe Arabinë Saudite, për blerësit që përfshijnë Burger King, Yum Brands (që zotëron KFC) dhe zinxhirët ndërkombëtarë të supermarketeve Aldi. dhe Lidl.
Kompania po kalon në produkte të paketuara, duke synuar klientët në ShBA dhe duke marrë në konsideratë marrjen e investimeve të jashtme për herë të parë.
Sipas të dhënave të doganave të Kosovës. Sektori i përpunimit të ushqimit në Kosovë në tërësi u rrit me një mesatare prej 9.4% në vit në pesë vitet deri në vitin 2019.
Ekonomia e teknologjisë në zhvillim e Kosovës ka përfituar gjithashtu nga një qasje sipërmarrëse në trajnim. Digital School, e bashkë-themeluar në kryeqytetin e Kosovës, Prishtinë, nga sipërmarrësja seriale Hana Qerimi, u mëson kodimin fëmijëve nga mosha shtatë deri në 18 vjeç. Edhe pse ajo filloi si biznes i pavarur përpara se kompania e saj e jashtme e zhvillimit të softuerit StarLabs, Digital School është bërë një furnizuesi i koduesve për StarLabs dhe industrinë më të gjerë, një shembull se si Kosova po korr shpërblimet e një ekosistemi teknologjik në rritje.
Fuqia e diasporës
Diaspora e Kosovës ka luajtur rol të rëndësishëm në suksesin e shumë bizneseve të vendit. Përveç sigurimit të një burimi të gatshëm të kapitalit njerëzor për kompanitë për të punuar, në përgjigje të kërkesës në rritje, diaspora ka ofruar treg për produktet kosovare në rajone të reja, gjë që ka inkurajuar zgjerimin ndërkombëtar të bizneseve kosovare.
Ka edhe kosovarë që po kthehen për të krijuar kompanitë e tyre.
I rritur në Zvicër, Fikret Murati u kthye në Kosovë në vitin 2016 për ta lansuar kompaninë Speeex, e cila është rritur për t’u bërë ofruesi më i madh i jashtëm i proceseve të biznesit në vend. Klienti i parë i Muratit ishte ofruesi i telekomunikacionit Fortune 500 Liberty Global; Speeex trajtonte shitjet për klientët e saj shqipfolës në Zvicër (shqipja dhe serbishtja janë dy gjuhët zyrtare të Kosovës).
Speeex tani ofron një sërë shërbimesh të klientëve dhe mbështetjes teknike për klientët në gjuhët, përfshirë gjermanishten dhe anglishten nga katër vende në mbarë Kosovën. Fuqia e saj punëtore prej 1750 personash përbëhet kryesisht nga kosovarë, shumë prej të cilëve kanë mësuar gjuhë ndërsa jetojnë jashtë vendit.
“Shumë njerëz emigruan në Zvicër, Gjermani dhe Austri në periudhën para pavarësisë dhe gjithashtu para kësaj. Shumë prej tyre vendosën të ktheheshin dhe ata ende flisnin ato gjuhë,” shpjegon zoti Murati. “Ne po i tërheqim shqiptarët vendas që jetojnë jashtë në vendet e tyre. Mund t’u ofrojmë atyre punë të qëndrueshme.”
Kompania “Vianova”, me seli në Prishtinë dhe në shtetin amerikan të Virxhinias, ka përfituar gjithashtu nga rrjeti i diasporës së Kosovës, forcën e të cilit ia atribuon dëshirës kolektive për të ndihmuar njëri-tjetrin dhe për ta çuar vendin përpara.
“Jemi të uritur për sukses, qëndrueshmëri dhe kreativitet. Ka të bëjë më shumë me vizionin sesa thjesht ta bëjmë një kompani të funksionojë. Ky është projekti ynë i jetës.”
Agon Avdimetaj, bashkëthemelues, Vianova.
Ndoshta ambasadorët më të njohur të diasporës kosovare janë yjet e popit si Dua Lipa dhe Rita Ora, të dyja të rritura në Mbretërinë e Bashkuar nga prindër kosovarë. Dua Lipa u emërua ambasadore nderi për Kosovën në vitin 2022 për punën e saj në sensibilizimin e vendit. Ajo u kthye në atdheun e saj në gusht të atij viti për të performuar në Sunny Hill Festival, një festival të cilën ajo e organizon çdo vit në Prishtinë.
Edhe pse yjet ndërkombëtarë si Lipa dhe Ora kanë ndihmuar në forcimin e profilit global të Kosovës, duke ia zbutur rrugën gjeneratës së ardhshme të sipërmarrësve, z. Avdimetaj beson se sfidat me të cilat u përballën ai dhe bashkëkohësit e tij kanë qenë të rëndësishme në suksesin e tyre. /Katror.info
Ky artikull u përkthye dhe u përshtat nga stafi i Katror.info.
Përgatiti:
