Ndërtesa e Empire State është afërsisht 15 inç e lartë, ndërsa Statuja e Lirisë është pak më pak se dy inç pa bazën e saj. Në këtë shkallë, edhe milingonat do të ishin shumë të mëdha për të përfaqësuar njerëzit në rrugët poshtë.
Këto miniatura të gjalla të monumenteve ikonike mund të gjenden në Panorama e cila, me 9,335 metra katrorë, është modeli më i madh i qytetit të New York-ut, e ndërtuar me kujdes me dorë në një shkallë prej 1:1,200, shkruan CNN, transmeton Katror.info.
Modeli i shtrirë qëndron në dhomën e vet në Muzeun Queens, ku u instalua për herë të parë në vitet 1960, duke u rrotulluar butësisht midis ndriçimit të ditës dhe natës, pasi vizitorëve në shëtitoret prej xhami u jepet një pamje e shpendëve në të pesë lagjet e qytetit.
Mundesh me e lexu edhe…
Për të shënuar 60-vjetorin e modelit, i cili u festua vitin e kaluar, muzeu ka botuar një libër të ri që ofron një vështrim nga prapaskenat se si është bërë Panorama. Pamjet origjinale të përditësimit të fundit të madh të modelit, të përfunduar në vitin 1992, janë shfaqur gjithashtu në muze si pjesë e një videoje 12-minutëshe që përmban intervista me disa nga rinovuesit.
Lynn Maliszewski, asistent drejtoresha e arkivave dhe koleksioneve të Muzeut të Queens e cila e prezantoi Panoramën për CNN në fillim të marsit, shpreson që libri dhe videoja të tërheqin më shumë vizitorë dhe të tregojnë punën e jashtëzakonshme që u desh për ta ndërtuar këtë model mbi 100 punëtorë me kohë të plotë nga korriku i vitit 1961 deri në prill të vitit 1964.
“Ndonjëherë kur hyj këtu, më zë një ndjesi e veçantë, sepse kjo është shumë përfaqësuese e ëndrrave, shpresave, familjes, luftës, dëshpërimit dhe entuziazmi, çdo pjesë e spektrit të emocioneve njerëzore është këtu (në New York) duke ndodhur në të njëjtën kohë,” tha Maliszewski.
Qëllimi original
Panorama u ndërtua fillimisht për Panairin Botëror të New York-ut të vitit 1964, atëherë ekspozita më e madhe ndërkombëtare në SHBA, që synonte të vinte në pah inovacionin e qytetit. Organizatori i saj, Robert Moses, një nga urbanistët më me ndikim dhe njëkohësisht më të diskutueshëm në historinë e New York-ut , e përdori modelin edhe si një mjet për planifikimin urban.
Kur Moses porositi Panorama, e cila kishte pjesë që mund të hiqeshin dhe ridizajnoheshin për të përcaktuar modele të reja trafiku dhe modele lagjesh, ai pa një mundësi për ta përdorur atë si një mjet planifikimi të qytetit.
Fillimisht i ndërtuar dhe i rishikuar me një diferencë gabimi nën 1%, modeli u përditësua disa herë përpara viteve 1990, megjithëse tani është i ngrirë në kohë. Sipas Maliszewski, ai kushtoi mbi 672,000 dollarë për t’u bërë në 1964 (6.8 milion dollarë në paratë e sotme) dhe gati 2 milion dollarë (rreth 4.5 milion dollarë sot) u shpenzuan kur u rishikua për herë të fundit në 1992.
Sa i përket arsyes pse Panorama nuk ka pasur një përditësim tjetër që nga ajo kohë, Maliszewski beson se burimet e punës dhe financiare të kërkuara për të kapur tre dekada të ndërtesave të reja do të ishin “të pashembullta”. Për më tepër, natyra unike e modelimit kërkon specialistë që janë të vështirë për t ‘u gjetur. Ndërsa zanati dikur përdorej nga shumë arkitektë, planifikues të qytetit dhe projektues, ai është zëvendësuar kryesisht nga modelimi dixhital, shpjegoi Maliszewski.
Megjithatë, saktësia historike e modelit shton hijeshinë e saj. “Ajo që po shohim është 1 janari 1992, i cili është i çuditshëm, për sa i përket të menduarit se sa ka ndryshuar (dhe) sa lagje të tëra nuk do të njiheshin nëse do të tkurreshit dhe do të ishit në këtë model,” tha Maliszewski. “Bota vazhdon të evoluojë kaq shpejt, apo jo? Por në qytetin e (New York), nga ana infrastrukturore, është një klip edhe më i shpejtë.”
Monumente të reja dhe të vjetra
Sipas librit, Panorama mbështetet nga 497 këmbë çeliku, me shtresa druri dhe shkumë, të cilat u skalitën për t’i ngjasuar topografisë së qytetit të New York. Ura të vogla prej bronzi dhe disa makina akrilike, autobusë, trena dhe vagonë metroje zbukurojnë modelin, i cili fillimisht ishte projektuar për t’u kaluar nga vizitorët – të paktën për zonat me ndërtesa më të sheshta dhe më të vogla dhe rrugë ujore dhe parqe të mëdha.
Modeli përmban rreth 895,000 ndërtesa kopje, duke përfshirë gurë kafe dhe shtëpi private, të bëra përmes derdhjes me injeksion akrilik dhe struktura të dallueshme, të tilla si rrokaqiejt, muzetë dhe kishat, të bëra nga druri dhe letra e pikturuar me dorë.
Nga pesë përditësimet që ndodhën midis ndërtimit të tij origjinal dhe rinovimit të fundit, shtesat më të spikatura përfshijnë kompleksin gjigant të Qendrës Botërore të Tregtisë – kullat binjake janë ende të përfaqësuara në model – si dhe Battery Park City, një ish-deponi që u rizhvillua në vitet 1970 dhe Qendra Lincoln, gurthemeli i kulturës së qytetit për artet dhe artet.
Megjithatë, ndër pikat e reja që mungojnë dukshëm, është lagjja Hudson Yards (gjithashtu shtëpia e një prej selive qendrore të CNN), High Line, një vendkalim 1,45 milje i gjatë i konvertuar nga një hekurudhë mallrash në fund të viteve 2000 dhe pjesët e shumta “super të dobëta” të rrokaqiellave të qytetit që tani gërvishten.
‘Gjithçka e bërë me dorë’
Një nga anëtarët e ekuipazhit të përfshirë në rishikimin e vitit 1992, Tom Jarrow, kujton se e pa modelin gjatë Panairit Botëror 1964-1965, kur ishte rreth shtatë vjeç. Në atë kohë, kishte një udhëtim me makinë “helikopter” të gjurmuar nga plastika që sillej rreth perimetrit të saj, duke i lejuar kalorësit të shihnin qytetin model në një lartësi të simuluar prej 20,000 këmbësh.
“Duke parë (modelin), është e frikshme të mendosh se çdo grup qeniesh njerëzore mund të krijojë diçka kaq masive dhe të madhe (me) kaq shumë detaje”, tha Jarrow për CNN në një telefonatë.
Jarrow, i cili kishte punuar për Lester & Associates, krijuesit e modeleve arkitekturore të origjinës së Panorama, për 15 vjet përpara se të fillonte kompaninë e tij të specializuar të ekspozitës, S-Tech Associates, kujtoi disa nga detyrat e përpikta të kryera gjatë rinovimit, që shënoi të vetmen herë që modeli, me peshë rreth 45,000 kilogramë ishte hequr ndonjëherë nga dhoma ku ndodhet aktualisht.
Disa nga puna përfshinin gdhendjen me acid të detajeve më të imta të dritareve dhe portave të dyerve, derdhjen e qindra formave të reja për ndërtesa shtesë dhe prodhimin e pemëve dhe shkurreve të vogla nga sfungjerët e lyer. “Nëse do të kishim printera 3D në atë kohë, do të kishte qenë fantastike – ne mund të kishim printuar 3D gjithçka, por gjithçka bëhej me dorë”, tha Jarrow.
Puna kryesore e Jarrow ishte elektrike — Panorama dikur ndizej nga mbi 3000 llamba të vogla me ngjyra që duhej të zhvidhoseshin manualisht sa herë që duhej zëvendësuar. Si pjesë e rinovimit, Jarrow përditësoi modelin me drita më të ndritshme, megjithëse iu desh të përdorte teknologji që edhe në atë kohë konsiderohej e vjetëruar për shkak të kufizimeve të çmimeve, kujton ai.
“Ka milje e milje tela nën atë model, dhe është e gjitha ndriçimi i tensionit të ulët, tha ai. Shumica e llambave, të cilat fillimisht shërbenin për kodimin e ngjyrave të objekteve të ndryshme komunale nëpër qytet, nuk funksionojnë më sot.
Të dy Jarrow dhe Maliszewski pajtohen se modeli aktual do të përfitonte nga një sistem ndriçimi më i modernizuar që do të ishte më i lehtë për t’u menaxhuar, dhe gjithashtu do të ishte më interaktiv për mysafirët, të cilin muzeu po punon për ta arritur deri në vitin 2027 përmes një granti të financuar nga Instituti i Shërbimeve të Muzeut dhe Bibliotekës. Për më tepër, muzeu dëshiron të shtojë në mënyrë dixhitale linjat e metrosë, të cilat aktualisht nuk përfshihen në model, por luajnë një rol kyç në përvojën e një banori mesatar të New York-ut, tha Maliszewski.
Për të ruajtur pamjen e modelit, muzeu e pastron atë tërësisht të paktën dy herë në vit. Nga fshirja e detajeve të tij të ndërlikuara me furça të madhësive të ndryshme deri te përdorimi i një fshese me korrent me intensitet të ulët për të thithur me kujdes pluhurin, është një proces që mund të zgjasë deri në dy javë, tha Maliszewski.
Për të financuar përpjekjet e muzeut, një program i gjatë lejon vizitorët të “adoptojnë” një pjesë të modelit, qoftë kjo ndërtesa e tyre e apartamentit, një restorant, një park apo ndonjë element tjetër që u flet atyre. Duke paguar një “qera” ose një donacion vjetor për muzeun, ata mund të marrin një akt për pronësinë e një pasurie në model.
“Ky model ngjall shumë ndjenja tek njerëzit, si në aspektin e historisë, nostalgjisë dhe kujtimeve të tyre,” tha Maliszewski, duke shtuar se ai tregon që “në të vërtetë nuk jemi aq larg nga njëri-tjetri, edhe nëse nuk e lë kurrë lagjen tënde apo nuk del nga lagjja jote, gjithsesi ka miliona njerëz vetëm disa milje larg teje.” /Katror.info
Burimi: CNN
Perktheu: Leonitë Berisha
Përgatiti:
