Romancieri, dramaturgu, eseisti dhe poeti Jon Fosse, 64 vjeç, është fituesi i këtij viti i çmimit Nobel në Letërsi.
“Për prozën e tij novatore, që u dha zë atyre që nuk e kishin”, thuhet në motivacion.
Fosse ka shkruar romane, tregime, poezi, libra për fëmijë e shumë pjesë teatrale. Veprat e tij janë përkthyer në më shumë se 40 gjuhë, ndërsa në shqip nuk ka asnjë vepër të tij të përkthyer.
64-vjeçari tregoi se ka 10 vite që përgatitet për atë çmim, por nuk e priste pikërisht sot. Sidoqoftë ai shtoi se është mirënjohës.
Fosse lindi më 1959, autor i romaneve, veprave teatrale, jofiction, librave për fëmijë, Jon Fosse njihet dhe vlerësohet, mbi të gjitha, si dramaturg.
Në fakt, sipas tij, të gjitha tekstet e tij flasin me njëri-tjetrin përtej zhanreve, përshtaten me njëri-tjetrin, zhvillohen në njëri-tjetrin, duke shkëmbyer tema dhe duke formuar një vepër të vetme madhështore.
Në shkrimet jo-fiction, Fosse njeh ndikimin themelor të Heidegger-it, filozofia e të cilit synonte të përshkruante “ekzistencën”, ashtu si Fosse kërkon të kuptojë strukturën themeluese të jetës.
Ai bëri debutimin e tij me shkrim në vitin 1983 dhe konsiderohet si një nga autorët më të rëndësishëm të teatrit bashkëkohor. Ai ka eksperimentuar me zhanre të ndryshme, nga tregimet te poezia, nga ato jofiction e deri te librat për fëmijë, shkruan KultPlus.
Në një peizazh letrar si ai norvegjez, mjaft i dominuar nga një realizëm i caktuar i fokusuar shpesh në marrëdhëniet familjare, shkrimi i Fosse mbetet mjaft unik, në mos edhe i izoluar. Kërkimi i tij për atë që është e vështirë të shprehet, për melodinë me fjalë, është thellësisht poetike. Ata që e krahasojnë atë me Ibsenin kufizohen në krahasime thjesht gjeografike dhe kombëtare, frymëzimi letrar më i dukshëm – madje i deklaruar – është ai i Beckett: ndoshta më shumë në veprat e kaluara, megjithatë, ndërsa kohët e fundit pozicioni i tij është bërë më i fortë në lidhje me traditën përmes përfshirjes së elementeve formale dhe tematike të letërsisë klasike në tekste.
Tashmë në fillim të viteve nëntëdhjetë Jon Fosse mori vlerësimin e tij të parë, veçanërisht për tregimet e tij për fëmijërinë; në vitin 1996, përveç disa çmimeve për veprat e tij në prozë, ai fitoi për herë të parë çmimin prestigjioz ndërkombëtar Henrik Ibsen (do ta fitojë sërish në vitin 2010); qysh atëherë, veprimtaria e tij artistike është shoqëruar vazhdimisht me një sërë çmimesh. Ai ka rrëmbyer Çmimin e Letërsisë Nynorsk, Nordista Pris të Akademisë Suedeze, Çmimin Ubu, Çmimin Evropian për Letërsinë. Në vitin 2005 u emërua Komandant i Urdhrit Mbretëror Norvegjez të Shën Olav dhe në vitin 2007 Franca i dha Urdhrin Kombëtar të Meritës.
Në vitin 2015, Universiteti i Bergenit, në të cilin u diplomua në vitin 1987, i dha një doktoratë nderi dhe në të njëjtin vit ai fitoi Çmimin e Letërsisë së Këshillit Nordik. Në vitin 2016 ai u nderua me çmimin Ëilly Brandt, i cili sanksionoi suksesin e Fosse në Gjermani, ku përkthehet gjerësisht dhe ku regjisorë kryesorë, si Thomas Ostermeier, e kanë sjellë vazhdimisht në skenë me ndjeshmëri dhe sukses të madh.
Në prill 2022, romani i tij “A Neë Name: Septology VI-VII”, i përkthyer në anglisht nga Damion Searls, u përfshi në listën e ngushtë për Çmimin Ndërkombëtar Booker.
Tekstet e tij teatrale janë vënë në skenë në të gjithë botën, duke u cilësuar si autor i veprave me strukturë të kursyer, të cilat i japin zë, me analizë të kthjellët, shqetësimit që lind nga barrierat e komunikimit të vendosura midis burrave dhe grave të epokës sonë, midis figurave të moshave të ndryshme, mes njerëzve të ndarë nga lidhjet familjare, mes subjekteve të gjalla dhe hijeve.
Në karrierën e tij si dramaturg, Fosse është përshëndetur si “Ibsen-i i ri” – i shoqëruar nga fakti se dramat e tij janë më të interpretuara në Norvegji pas veprave të Ibsenit. Megjithatë, pavarësisht viteve të vlerësimit ndërkombëtar, vetëm relativisht kohët e fundit librat e Fosse kanë filluar të arrijnë rrjedhën kryesore të botimit të përkthimit në anglisht – kështu që ja ku duhet të fillohet. /Katror.info
Përgatiti:
