Në një zbulim novator, teleskopi hapësinor James Webb (JWST) ka zbuluar për herë të parë ujë në pjesën e brendshme të diskut të gazit dhe pluhurit që rrethon një yll në formim.
Ky zbulim është i rëndësishëm sepse uji, së bashku me molekulat e tjera të nevojshme për të formuar planetë të ngjashëm me Tokën, është gjetur pranë disa yjeve masive dhe të rinj që gjenerojnë rrezatim ekstrem ultravjollcë. Mjedise të tilla ekstreme më parë mendohej të ishin të papërshtatshme për formimin e planetëve shkëmborë, por ky zbulim i ri sugjeron se planetë të ngjashëm me Tokën mund të formohen në një gamë më të gjerë mjedisesh kozmike sesa mendohej më parë.
Këto gjetje mund të ndihmojnë gjithashtu shkencëtarët të kuptojnë më mirë se si u formuan planetët në sistemin tonë diellor rreth 4.5 miliardë vjet më parë. Hulumtimi gjithashtu paraqet rezultatet e para nga programi i JWST Extreme Ultraviolet Environments (XUE), i cili synon të karakterizojë mjediset dhe kiminë e vorbullave të mëdha të pluhurit, gazit dhe shkëmbinjve që rrethojnë yjet në rininë e tyre dhe përfundimisht formojnë planetë, asteroide dhe kometa, raporton Live Science.
Mundesh me e lexu edhe…
“JWST është teleskopi i vetëm me rezolucion hapësinor dhe ndjeshmëri për të studiuar disqe planet-formuese në rajone masive të formimit të yjeve,” tha udhëheqësja e ekipit në NASA, María Claudia Ramírez-Tannus, një shkencëtare në Institutin Max Planck për Astronominë në Gjermani.
Zbulimi vjen nga rezultatet e para të fushatës XUE bazuar në vëzhgimet e diskut protoplanetar XUE 1, i vendosur në grupin yjor Pismis 24. XUE 1 është vetëm një nga 15 disqet protoplanetare në NGC 6357, i njohur gjithashtu si “Mjegullnaja e karavidheve”, të vendosura rreth 5500 vite dritë nga Toka, të cilat janë studiuar si pjesë e programit XUE.
Mjegullnaja e karavidheve është një nga rajonet më të reja dhe më të afërta të lindjes së yjeve intensive me Tokën. Ajo gjithashtu pret disa nga yjet më masivë në Rrugën e Qumështit, të cilët janë më të nxehtë se yjet si Dielli dhe për këtë arsye lëshojnë më shumë dritë ultravjollcë. Ky rrezatim ndihmon në pastrimin e gazit dhe pluhurit nga lindën këta yje të rinj masivë, që do të thotë se këto disqe protoplanetare nuk mund të mbijetojnë për një kohë të gjatë rreth këtyre yjeve të dhunshëm; ato zakonisht zgjasin vetëm rreth 1 milion vjet.
Ekipi priste që këto vëzhgime të tregonin se XUE 1 është vazhdimisht i ekspozuar ndaj niveleve të larta të rrezatimit ultravjollcë, por ata u befasuan kur zbuluan se disku protoplanetar është gjithashtu i mbushur me pluhur silikati të vogël, pjesërisht kristalor që mund të shërbenjnë si blloqe ndërtimi për planetët shkëmborë. Përveç këtij pluhuri silikat dhe ujit, studiuesit gjetën gjurmë të molekulave të tilla si monoksidi i karbonit, dioksidi i karbonit, cianidi i hidrogjenit dhe acetilen.
“Ne jemi të befasuar dhe të emocionuar sepse kjo është hera e parë që këto molekula janë zbuluar në këto kushte ekstreme,” tha bashkautori i studimit Lars Cuijpers, një studiues në Universitetin Radboud në Holandë.
Duke pasur parasysh se kushtet e gjetura në diskun protoplanetar XUE 1 janë të afërta me ato në rajonet e tjera të formimit të yjeve afër Tokës, të populluara nga yje me masë të ulët, rezultatet e ekipit mbështesin idenë se është e zakonshme që planetët shkëmborë të formohen rreth yjeve me masa të ndryshme dhe në një gamë më të gjerë mjedisesh nga sa mendonin shkencëtarët më parë./Katror.info
Përgatiti:
