Pjesa më e madhe e botës e gjeti veten të mbyllur në shtëpi në mars 2020, ndërsa Covid-19 përhapej me shpejtësi të jashtëzakonshme. Disa shtete nuk vendosën asnjë kufizim për mbylljen – a ishte ky vendim i drejtë?
Në mars 2020, miliarda njerëz shikonin përmes dritareve në një botë që nuk e njihnin më. Papritmas të mbyllur në shtëpitë e tyre, jetët e tyre u zvogëluan menjëherë në katër mure dhe ekrane kompjuterësh, shkruan BBC, transmeton Katror.info.
Në të gjithë botën, liderët kombëtarë shfaqeshin në televizor, duke u thënë atyre të qëndronin në shtëpi dilni vetëm për të blerë furnizime thelbësore ose për ushtrimin e një aktiviteti ditor, ndoshta.
Mundesh me e lexu edhe…
Ishte një përpjekje e fundit për të frenuar përhapjen e një virusi të frikshëm që kishte vrarë tashmë mijëra njerëz në mbarë botën.
Në Londër, punonjësi i teatrit Tony Beckingham dhe partneri i tij vendosën ta përdorin ushtrimin e përditshëm për të kaluar me biçikletë në qendër të qytetit një mbrëmje.
“E menduam se do të ishte shumë argëtuese të shihnim askënd rreth,” thotë ai.
”Nuk ishte. Vendet që ata i njihnin mirë, si Piccadilly Circus dhe Leicester Square, që ishin gjithmonë të mbushura me njerëz, ishin shokueshëm të qeta, ishte shumë shqetësuese menjëherë,” thotë Beckingham.
Kjo zhdukje e publikut nga rrugët e qytetit, vendet dhe bizneset filloi së pari në Kinë, ku doli Covid-19. Urdhrat për karantinë u pasuan shpejt nga vendet e tjera pasi Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) shpalli pandeminë më 11 mars 2020. Asnjëherë më parë në historinë e njerëzimit nuk janë vendosur kufizime të tilla në një shkallë kaq të gjerë.
Por disa shtete bënë gjëra ndryshe. Suedia, Tajvani, Uruguai, Islanda dhe disa të tjera nuk zbatuan kurrë një bllokim që përfshinte kufizime të rrepta mbi lëvizjen e njerëzve, si urdhrat ligjorë për qëndrimin në shtëpi që zbatoheshin në masë të gjerë të popullsisë. Këto shtete zgjodhën masa të tjera, si kufizime në grumbullimet e mëdha të njerëzve, testime të gjera dhe karantinimin e personave të infektuar ose kufizime udhëtimi.
Pesë vite më pas, studimet shkencore dhe të dhënat janë mbledhur, duke ofruar një vlerësim të detajuar dhe afatgjatë nëse këto shtete ishin të drejta që hodhën poshtë këtë ndërhyrje kaq drastike për shëndetin publik.
Qyteti suedez i Gothenburg është një parajsë për dashamirët e qenve, thotë administratori i burimeve njerëzore dhe blogerja Anna Mc Manus.
“Kemi një qytet shumë miqësor për qentë këtu, ne madje kemi një kinema miqësore për qentë”, thotë ajo.
Ndërsa shtetet në mbarë botën, përfshirë edhe fqinjët e Suedisë, Norvegjinë, Finlandën dhe Danimarkën, futën bllokime kombëtare në mars të vitit 2020, Mc Manus ishte në dijeni që qeveria e saj kishte vendosur të ndjekë një rrugë tjetër.
Ajo dëgjoi si pronarët e qenve në disa shtete nuk mund të nxirrnin as kafshët e tyre për shëtitje për shkak të rregullave të bllokimit. Afrika e Jugut ishte një nga këto shtete. Kjo e shqetësoi Mc Manus. Në atë kohë, ajo shkroi një postim në blog ku tha: “Jam e bindur se qeveria ime po vepron në një mënyrë të sigurt dhe të drejtë.”
Megjithatë, ajo shprehu edhe shqetësim se qytetarët suedezë nuk po i ndiqnin gjithmonë udhëzimet zyrtare për distancimin social, siç ishte kufizimi i numrit të njerëzve që mund të mblidheshin në një grup.
Mc Manus kujton se bënte shpesh shëtitje në zonat e bukura, por gjithashtu se ajo dhe kolegët e saj mbajnë vazhdimisht maska për të ndihmuar në parandalimin e transmetimit të Covid-19 në spitalin veterinar ku ajo punonte në vitin 2020. Për më tepër, ajo dhe partneri i saj shmangën restorantet dhe takimet me shumë njerëz të tjerë. Edhe tani, Mc Manus thotë se nuk është e sigurt për strategjinë zyrtare të Suedisë.
“Unë dua ta bazoj këtë në fakte si numrin e njerëzve që vdiqën,” thotë ajo. “A mund të kishim shpëtuar shumë më shumë njerëz nëse do kishim pasur një bllokim?”
Shkencëtarët kanë provuar të përgjigjen në këtë pyetje. Ingeborg Forthun nga Instituti Norvegjez i Shëndetit Publik dhe kërkues të tjerë nga shtete të ndryshme, përfshirë Suedinë, publikuan një studim në maj të vitit 2024 që krahasoi vdekjet e tepërta në Suedi, Norvegji, Danimarkë dhe Finlandë gjatë viteve të para të pandemisë.
Ndërsa Suedia shmangu kontrollin e rreptë të qeverisë, duke u mbështetur kryesisht në ndryshime vullnetarizmi nga qytetarët e saj, tri shtetet e tjera zbatuan bllokime të rrepta në fazat e para të pandemisë. Norvegjia, Finlanda dhe Danimarka mbyllën shkollat dhe shumicën e aspekteve të jetës publike, ndërkohë që kërkuan që njerëzit të punonin nga shtëpia, por nuk shkuan deri në kufizimin e njerëzve në shtëpitë e tyre siç ndodhi në shtete të tjera si në Britani.
“Ndoshta mbajtëm disa persona të moshuar dhe të ndjeshëm gjallë për një periudhë më të gjatë,” thotë Ingeborg Forthun.
Ndërkohë që nuk është befasuese, studiuesit gjetën një rritje të dukshme të vdekjeve të tepërta në Suedi gjatë valëve të para të pandemisë në pranverën dhe dimrin e vitit 2020, kur Covid-19 mund të përhapej më lirishëm se në shtetet fqinje. Por, ndërkohë që vdekjet e tepërta ranë në tri vendet e tjera gjatë vitit 2020, ato u rritën krahasuar me Suedinë në vitet 2021 dhe 2022.
“Katër vendet kanë një numër të krahasueshëm të vdekjeve të tepërta nëse e merrni parasysh faktin që madhësitë e popullsisë ndryshojnë,” thotë Forthun.
Ajo që bllokimet ndoshta ndikuan ishte koha kur ndodhi rritja e vdekjeve të tepërta. Përsa i përket qasjes së Norvegjisë, Forthun shton: “Ndoshta kemi mbajtur disa njerëz të moshuar dhe të ndjeshëm gjallë për një periudhë më të gjatë.” Ndërkohë, autoritetet në Suedi u kritikuan në vitin 2020 për numrin e lartë të vdekjeve në shtëpitë e kujdesit.
Disa ekonomistë kanë kombinuar të dhëna të ngjashme me krahasimin e treguesve të performancës ekonomike ndërmjet katër vendeve nordike për të argumentuar se, në përgjithësi, qasja e Suedisë ishte e justifikuar për shkak të kostove të ulëta ekonomike. Por këto argumente janë të diskutueshme dhe mungesa e një bllokimi në Suedi mbetet një fushë debate të ndezur për disa.
Një studim tjetër nga një grup ekonomistësh gjermanë të cilët modeluan si një bllokim mund të kishte ndikuar në rezultatet e pandemisë në Suedi sugjeron që kufizimet vullnetarizmi të vendosura nga njerëzit në vend duket se kanë riprodhuar disa nga efektet e një bllokimi.
Një epidemiologe suedeze, Nele Brusselaers, nga Instituti Karolinska, ka kritikuar strategjinë e Covid-19 të vendit të saj. Ajo u transferua në Belgjikë gjatë pandemisë.
“Jam mjeke, prandaj sigurisht që kujdesem për jetët,” thotë ajo. “Ne duam të shpëtojmë çdo jetë të vetme.” Ajo thotë se shumë nga bashkatdhetarët e saj suedezë janë “ende në mohim” për Covid-19, megjithatë disa kanë filluar të pyetin për mungesën e bllokimeve në vitet e fundit.
Brusselaers, e cila jetoi në Suedi në vitin 2020, vëren se postimet e saj për Covid-19 në mediat sociale shkaktuan kundërshti të forta nga disa që nuk e miratuan qasjen e saj për bllokimin si një strategji të përshtatshme. “Merrni kaq shumë urrejtje,” thotë ajo.
“Kjo nuk është diçka që kam qenë e zakonshme”, thotë ajo.
Edhe sot, disa njerëz e kanë të vështirë të kalojnë përtej armiqësisë që përjetuan mbi temën e bllokimeve. Një hulumtues universiteti i kontaktuar nga BBC për këtë artikull tha se ishin të traumatizuar nga abuzimi që morën online në vitin 2020, dhe nuk kishin ndërmend të komentojnë më publikisht mbi masat e kontrollit të Covid-19 ose bllokimet.
Për më tepër, disa njerëz që jetuan në shtete pa bllokime, dhe që ishin kundër qasjes së qeverisë së tyre, ende po përpiqen të përballojnë përvojën.
Tanzania nuk pati asnjë bllokim të Covid-19. Ish-Presidenti i vendit, John Magufuli, i cili refuzoi bllokimet dhe ndërhyrjet e tjera të shëndetit publik, vdiq në vitin 2021.
Qasja e Magufulit ndaj pandemisë ishte “joshkencore,” thotë ligjëruesi i historisë Fadhili Mtani nga Universiteti Musliman i Morogoros në Tanzani.
“Ai e mbështeti përdorimin e barishteve tradicionale dhe më vonë refuzoi vaksinat”, thotë ai.
Mtani kujton vizitat në spitale ku anëtarë të familjes së tij kishin vdekur nga një sëmundje. “Pashë njerëz që po mbyteshin në spitale,” thotë ai.
“Spitali tha që nuk duhet ta themi se është Covid”, shton ai,
Sipas shifrave zyrtare, rreth 840 persona kanë vdekur nga Covid-19 në Tanzani që nga fillimi i pandemisë.
Megjithatë, Mtani thotë se qeveria nuk ka bërë të disponueshme statistikat e sakta.
Një bashkëpunim ndërkombëtar që ka për qëllim vlerësimin e vdekjeve të tepërta globale gjatë dy viteve të para të pandemisë, e ka vendosur numrin e vdekjeve në Tanzani mes 102,000-188,000.
Mtani argumenton se Tanzania duhej të kishte zbatuar një karantinë, por pa vendosur kufizime të rrepta për lëvizjen e punëtorëve.
“Shumica e njerëzve janë të varfër. Të mohosh lëvizjen për ta është ta mohosh ekzistencën e tyre,” shpjegon Mtani.
Shumë shkencëtarë theksojnë se karantinimi ishte i rëndësishëm për shpëtimin e jetëve në pjesën e parë të pandemisë, para se të ishin në dispozicion vaksinat, dhe gjithashtu për të kufizuar presionin ndaj shërbimeve shëndetësore.
”Deri në mars 2020, ky presion ishte tashmë i rëndë në Britaninë e Madhe”, thotë Adam Kucharski, profesor i epidemiologjisë së sëmundjeve infektive në Shkollën e Higjienës dhe Mjekësisë Tropikale të Londrës.
“Shëndetësia ishte e mbingarkuar,” shpjegon Kucharski, duke iu referuar dëshmive emocionuese të mjekëve që kanë folur për hetimin publik të qeverisë mbi përgjigjen ndaj Covid-19.
“Është qesharake të sugjerosh që [Shëndetësia] nuk ishte nën presion realisht duke arritur kufirin,” shton Kucharski.
Kucharski gjithashtu thotë se, për shkak të lidhjeve globale të Britanisë dhe numrit të madh të të rinjve që jetojnë së bashku ose me prindërit e tyre krahasuar me Suedinë, për shembull, mund të kishte qenë shumë më e vështirë për Britaninë të kontrollonte përhapjen e Covid-19 pa vendosur një karantinë.
Ai gjithashtu thekson një studim të vitit 2021 që ka përpjekur të vlerësojë ndikimin e masave specifike qeveritare mbi përhapjen e Covid-19, duke përdorur të dhëna nga 41 shtete.
Ajo zbulon se disa aspekte të karantinave kombëtare mund të kenë pasur një ndikim më të madh se të tjerat. Hulumtuesit gjetën, për shembull, se ndalimi i grumbullimeve të më shumë se 10 personave ose mbyllja e shkollave dhe universiteteve ishte veçanërisht efektive, duke ulur përhapjen më shumë se 35% mesatarisht. Mbyllja e restoranteve dhe bareve duket se ka bërë pak më shumë ndryshim në përhapje.
Për më tepër, hulumtuesit sugjerojnë se shtimi i një urdhri të rreptë për të qëndruar në shtëpi mbi këto masa “ka pasur një efekt të vogël shtesë” në ngadalësimin e Covid-19 – i vlerësuar nën 17.5% mesatarisht.
Përveç kësaj, disa shtete që nuk e vendosën një karantinë të rreptë mund të kenë pasur më shumë kohë për t’u përgatitur për ardhjen e Covid-19, ose arsye sociale dhe strukturore që bënin që virusi SARS-CoV-2 të kishte më pak mundësi të përhapej shpejt atje krahasuar me shtetet tjera.
Edhe atëherë, ka krahasime befasuese për t’u bërë. Merrni Islandën dhe Zelandën e Re, për shembull. Të dyja janë shtete të pasura ishuj me popullsi relativisht të vogël, por ndërkohë që Zelanda e Re ndërmori një karantinë të rreptë më 25 mars 2020, Islanda nuk e bëri kurrë. /Katror.info
Përgatiti:
