Pranimi se nuk janë të prangosur nga e kaluara: Rinia në Kosovë dhe në Irlandën e Veriut

Nga Shpat BLAKÇORI dhe Çolin O’CARROLL

Në Kosovë, kanë kaluar më shumë se 2 dekada që prej përfundimit të luftës; në Irlandën Veriore, 30 vjet që prej armëpushimit paramilitar dhe më shumë se 25 vjet që prej Marrëveshjes të së Premtes së Mirë. Por, për shumë njerëz dhumbja e këtyre konflikteve është shumë e freskët.

Kur lufta përfundoi, në shumë qytete ndër vite situata filloi të normalizohej, por jo edhe në qytetin e Mitrovicës.

Ardita Xhemajli ishte vetëm 2 vjeç gjatë luftës. Duke u rritur ajo filloi ta kuptojë se qyteti i saj ishte jo i zakonshëm. Situata ishte ende e tensionuar në Mitrovicë, dhe ende ekzistonin ndarjet e mëdha ndërmjet shqiptarëve dhe serbëve.

Paqeruajtësit ndërkombëtarë ishin ende prezent për të parandaluar një tjetër konflikt ndërmjet të dyja komuniteteve.

Ardita ende ka kujtime të dhimbshme nga ato ditë të pas-luftës.

“Pas luftës, kam qenë vetëm një fëmijë, dhe nuk e mbaj mend shumë mirë qytetin nga ajo kohë.

“Por, duke u rritur në Mitrovicë, nisa ta shoh dhe ndjej ndarjen.

“Ura kryesore në qytet dukej sikur të jetë e ndaluar, sikur një kufi të cilin nuk mund ta kalonim.

“Shpesh e pyesja veten, pse nuk mund ta shoh pjesën tjetër të qytetit ku kam lindur.

“Kishte vazhdimisht përkujtues të kësaj ndarjeje – sirena policie, helikopterë, alarmë të çuditshëm që vinin nga ana veriore.

“Ishte e çuditshme dhe pikëlluese të rriteshe në një qytet që është i ndarë, edhe pse dikur ishte një vend i bukur.

E njëjta vlen edhe për Irlandën Veriore, me shenja shumë dalluese ndarëse, sikure muret shumë të mëdha, që ironikisht quhen “Muret e Paqes”, që ende ndajnë komunitetin nacionalist/katolik në njërën anë me komunitetin unionist/protestant në anën tjetër.

Këto barriera fizike janë të shumëfishuara me ato sociale, sikurse edhe me traumën me gjenerata të një shoqërie të ndarë.

Që nga arritja e Marrëveshjes të së Premtes së Mirë në vitin 1998, ka pasur më shumë vetëvrasje sesa të vrarë në 30 vitet e konfliktit të Trazirave.

Rreth 200 njerëz bëjnë vetëvrasje çdo vit, shumë prej tyre të rinj, me një faktor kryesor – impakti ndër-gjenertash i Trazirave.

Edhe 25 vjet pas përfundimit të luftës, raportet mes Kosovës dhe Serbisë mbesin pothuajse të ngrira.

Serbia kurrë nuk e ka pranuar pavarësinë e Kosovës, teksa komuniteti serb asnjëherë nuk është integruaar plotësisht në sistemin e Kosovës. Këto raporte të ftohta mes shteteve, rekflektohen edhe në raportet ndërmjet dy etnive që jetojnë në Kosovë.

Shqiptarët dhe serbët mbesin të ndarë. Kjo është më së shumti e qartë në qytetin e Mitrovicës, kur shumica dërmuese e serbëve jetojnë në pjesën veriore, kurse shqiptarët jetojnë në jug.

Ura e Ibrit atje është bërë simbol i ndarjes së dy komuniteteve etnike tash e një kohë të gjatë. Është e dukshme që për gjenerata më të vjetra që e kanë përjetuar luftën është më e vështirë të krijohen raporte miqësore, por ka shpresë për një gjeneratë më të re.

Disa komunitete në Irlandën Veriore gjithashtu jetojnë pak metra nga njëri-tjetri, të ndarë nga mure dhe gardhe, me banorë dhe punëtorë që faktikisht kurrë nuk kanë folur me njëri-tjetrin.

Ardita thotë se gjithçka që di ajo për luftën është nga rrëfimet që i ka dëgjuar nga familja e saj. Përvoja e saj tregon se edhe pse nuk e kanë jetuar vetë luftën, të rinjtë janë të ndikuar nga historia.

“Edhe pse nuk i kujtojmë ngjarjet qartë, plagët janë ende këtu, më së shumti nga rrëfimet që i kemi dëgjuar apo përvojat e familjarëve tanë. Për ata që kanë lindur pas konfliktit, ata janë rritur në një realitet tjetër, i ndërtuar nga ndarjet e së kaluarës.

“Politika ditore shpesh i riforcon këto ndarje, duke ndikuar në perceptimet e njerëzve, dhe duke e bërë bashkëpunimin ndërmjet komuniteteve edhe më të vështirë.

“Nacionalizmi po rritet, dhe shumë të rinj janë ndikuar nga narrativat polarizuese me të cilat janë rritur.

Ajo ka vendosur që t’i thyejë disa prej këtyre barrierave. Ardita po punon si hulumtuese në organizatën multietnike, me seli në Mitrovicë – Iniçiativa e Re Soiale, ose NSI në serbisht.

NSI është një organizatë e shoqërisë civile që punon për të fuqizuar komunitetet joshumicë për të marrë pjesë në jetën sociale dhe institucionale të Kosovës, për të rritur besimin ndërmjet komuniteteve, duke përkrahur procesin e normalizimit ndërmjet Kosovës dhe Serbisë.

Përkundër përpjekjeve për të ndëruar raporte ndërmjet dy komuniteteve, Ardita thotë se është ballafaquar me paragjykime si nga shqiptarët, ashtu edhe nga serbët.

“Ka paragjykime nga të dyja palët, sidomos kur punon në pjesën veriore të Kosovës, ku tensionet janë të larta shpesh.

“Derisa NSI synon të forcojë besimin dhe bashkëpunimin ndërmjet komuniteteve, është e rëndësishme ta pranojmë se këto përpjekje nuk priten mirë gjithmonë, dhe dyshimet mund të jenë barrierë për një bashkëpunim të vërtetë.”

Megjithatë, ajo është optimiste se me kontributin e të rinjëve, e ardhmja do të jetë më e mirë për të dyja komunitetet.

“Ka të bëjë me krijimin e hapësirës ku ky bashkëpunim mund të ndodhë në një mënyrë kuptimplotë, duke njohuar plagët emocionale dhe historike në të dyja anët.

“Progresi është i mundshëm, por do të marrë kohë dhe durim dhe përpjekje e sinqertë nga të gjithë të përfshirët”.

Serbi i ri Miodrag Daniq, ballafaqohet me sfida të ngjashme. Miodragu jeton në pjesën veriore të Mitrovicës dhe është një aktivist për të drejtat e njeriut. Ai është angazhuar me disa organizata joqeveritare, teksa së fundi po punon si praktikant në organizatën e të drejtave të njeriut, YIHR, me seli në Prishtinë.

Miodragu beson se shumë të rinj serbë kanë frikë të kalojnë kohë me shqiptarët, por ai i nxitë serbët që të mos heqin dorë nga kjo:

“Disa serbë nga komuniteti im duan që të kalojnë kohë me shqiptarët, por kanë frikë nga reagimet e shoqërisë dhe familjes. Kanë frikë nga paragjykimet. Unë vazhdimisht i motivoj që të mos heqin dorë nga ajo që besojnë”.

Aktivisti i ri thotë se kalon shumë kohë të mirë me shqiptarët, dhe thotë se edhe ata janë të interesuar të jenë më të afërt me serbët:

“Unë kaloj shumë kohë të mirë me shqiptarët që i takoj. Shumë prej tyre i konsideroj miq. E kam parë vullnetin edhe nga ana e shqiptarëve që të jenë më të afërt me serbët.

“Them se gjuha vazhdon të jetë një barrierë ndërmjet nesh, por provojmë ta tejkalojmë këtë.”

Një rrëfim i ngjashëm tregohet edhe nga të rinjtë e Irlandës Veriore.

Rhiannon MUISE qëndron jashtë portave të Universitetit Queen’s Belfast. Belfast, Irlanda e Veriut. Imazhi i përdorur me leje.

Rhiannon Muise është bebe e pas-Marrëveshjes të së Premtes së Mirë, e lindur pas paktit për paqen.

24-vjeçarja, studente e gazetarisë u rrit në një zonë gjysmë-rurale, kryesisht unioniste, jashtë Belfastit.

Edhe pse ajo nuk është prekur nga “Trazirat”, si të gjithë të rinjtë e gjeneratës së saj, ajo është shumë e vetëdijshme për të kalurën e trazuar dhe efektet e vazhdueshme të saj.

Nga një familje liberale protestante, ajo ende takon njerëz që bartin me vete barrën e të kalurës.

“Edhe pse nuk kam qenë aty, ka kaq shumë rrëfime.

“Më befason fakti që njerëzit e moshës sime ende përdorin një lloj gjuhe që do ta dëgjohej prej njerëzve më në moshë, që e kanë përjetuar konfliktin dhe ende ndihen sikur në atë kohë.

“Kam miq nga të gjitha anët, dhe jam rritur për të pranuar secilin njeri, sidomos për shkak të nënës sime, që është shumë liberale.

“Ajo kërcënoi se do të zhvendoseshim në Australi, nëse babai im nuk do të votonte për Marrëveshjesn e së Premtes së Mirë, duke thënë se nuk donte ta rriste fëmijën e saj në një vend që nuk ka marrëveshje paqeje.

Rhiannon thotë se të rinjtë nga të dyja komunitetet kanë nisur të largohen nga frikërat e vjetra.

“Të rinjtë komunikojnë më shumë mes vete, më shumë sesa e kanë bërë gjeneratat në të kalurën.

“Unë nuk kam vetëm miq nga komuniteti kaltolik apo nacionalist, por kam miq edhe nga prapavija tjera, dhe kjo është një gjë e mirë.

“Ka ende shumë gjëra që ndajnë njerëzit, si edukimi në shkolla të ndryshme, dhe shumë nga politikanët që nuk ndihmojnë aspak me mënyrën se si flasin ,por ngadalë po bëhet më mirë.

Ajo shton se duhet pasur kujdes: “Gjithmonë ka një lloj frike në kokën tënde, që rri aty, e që thotë se gjithçka mund të shkojë keq sërish”.

Danieli është gjithashtu fëmijë i pas-Trazirave, por shumë më i ri, vetëm 17 vjeç , dhe ende në shkollë. Ai shkon në një shkollë të integruar të gramatikës në veriun e Belfastit, një zonë që ka parë ndër dhunën më të madhe gjatë Trazirave.

Ai është më i relaksuar për gjithçka, krahasuar me të rinjë pak më në moshë se ai:

“Unë vij nga një prapavijë nacionaliste/katolike, edhe pse as prindërit e mi as familja ime nuk janë fetarë aspak.

“Ata janë nacionalistë, pasi që besojnë në një republikë dhe në një Irlandë të bashkuar, por gjithmonë kanë avokuar për rrugë paqësore.

“Nuk jam aspak i stresuar për këtë, pasi që besoj se do të vijë koha kur njerëzit do t’i shohin benefitet e paqes, dhe do ta pranojnë këtë.

“Mendoj se kjo po ndodhë tashmë, pasi që shumë prej miqëve të mi që vijnë nga prapavijë unioniste tashmë kanë pasaporta irlandeze.

“Unë dëgjoj histori për Trazirat, dhe e kemi diskutuar edhe në shkollë, por nuk mendoj shumë për këtë. Shumica e nxënësve në shkollën time janë protestantë, por ka njerëz nga shtete të ndryshme. Një nga miqtë e mi më të mirë është nga Filipinet.

“Ne të gjithë kalojmë shumë mirë, dhe nuk merakosemi fort. Bëj shumë gjëra edhe jashtë shkollës, si rugbi dhe të tjera, dhe askush nuk merakoset. Ka të bëjë me atë kush je si person.

“Mendoj se sikur të gjitha shkollat të ishin të përziera nuk do të kishte problem, fëmijët do të kalonin shumë mirë bashkë.

Shkollat e segreguara janë një temë e përbashkët e të rinjëve në Irlandën Veriore, e që shihet si një nag ndarësit më të mëdhenj.

Raportet mes Kosovës dhe Serbisë gjithashtu mbeten të komplikuara dhe tensionet politike ndikojnë negativisht tek qytetarët serbë dhe shqiptarë.

Megjithatë ka shpresë të madhe tek një gjeneratë e re që kanë më pak barrë të së kaluarës.

Ardita dhe Miodragu janë disa shembuj që tregojnë se të rinjtë mund të luajnë rol të rëndësishëm për të krijuar bashkëjetesën mes shqiptarëve dhe serbëve.

E njëjta vlen edhe për Irlandën Veriore, ku të rinjtë nga të gjitha prapavijat po shikojnë se si të largojnë të këqijat e së kaluarës, duke e pranuar atë që ka ndodhur.

Rhiannon dhe Daniel, bëjnë përpjekje që të kaluar këtë ndarje duke bërë miq me “anën tjetër”, nëpërmjet sportit, dramës dhe aktiviteteve sociale.

Të rinjtë nga të dyja shtetet ndjenjë se integrimi i arsimit është një formë e prekshme dhe efektive për të thyer barrierat, bashkë me sportin dhe aktivitetet kulturore si muzika, darma, dhe ndërverpimi i të rinjëve, duke u dhënë mundësinë që të kalojnë kohë bashkë.

Mediat sociale gjithashtu lujanë rol të rëndësishëm për të lidhur të rinjtë, edhe pse jo në aspektin pozitiv gjithmonë, së paku në Irlandën Veriore, ku ato janë pëdorur shpesh për të organziuar përplasje fizike,

Ka ende të tillë që udhëhiqen nga pargjykimet dhe urrejtja për tjetrin.

Derisa të rinjtë nga të dyja vendet besojnë se duhen edhe një apo dy gjenerata për ta lënë traumën pjesë të së kalurës, ka optimizëm në të dyja anët e ndarjes.

—–

Ky artikull është pjesë e serisë në bashkëautorësi nga Kosova e Irlanda Veriore të gazetarëve që ishin pjesë e projektit për gazetarinë e paqes, inicuar dhe organizuar nga Asociaiconi i Gazetarëve të Kosovës, në partneritet me Shard Future News, dhe financimin e Ambasadës Britanike në Prishtinë. Faktet e prezantuara dhe pikëpamjet e shprehura janë të autorëve dhe janë të pavarura nga secili donacion.