Që kur u ul për herë të parë në vitin 2018, Chang’e-4 e Kinës, anija e parë kozmike që u ul ndonjëherë në anën e errët të Hënës, ka kapur panorama mahnitëse të kratereve të goditjes dhe ka marrë mostra minerale nga sipërfaqja e Hënës. Tani anija kozmike i ka lejuar shkencëtarët të vizualizojnë shtresat e strukturave që përbëjnë 300 metrat e sipërme të sipërfaqes së Hënës në detaje më të imta se kurrë më parë.
Rezultatet e tyre, të publikuara më 7 gusht në Journal of Geophysical Research: Planets, zbulojnë miliarda vjet të historisë hënore të fshehur më parë. Roveri që udhëtoi në Chang’e-4, i quajtur Yutu-2, është i pajisur me një teknologji të quajtur Radari Depërtues Lunar (LPR). Kjo pajisje lejon roverin të dërgojë sinjale radio thellë në sipërfaqen hënore, tha autori kryesor i studimit Jianqing Feng, një studiues astrogjeologjik në Institutin e Shkencave Planetare në Tucson, Arizona, shkruan Katror.info.
“Pastaj dëgjon për jehona që rikthehen,” tha Feng për Live Science. Shkencëtarët mund t’i përdorin këto “jehona”, ose valë radioje që kërcejnë nga strukturat nëntokësore, për të hartuar sipërfaqen nën Hënë. Në vitin 2020, shkencëtarët përdorën Yutu-2 LPR për të hartuar 130 këmbët (40 m) të sipërme të sipërfaqes së Hënës, por deri më tani ata nuk kanë shkuar më thellë.
Këto të dhëna të reja sugjerojnë se 40 metrat e sipërme të sipërfaqes së Hënës përbëhet nga shtresa të shumta pluhuri, dheu dhe shkëmbinjsh të thyer, tha Feng. I fshehur brenda këtyre materialeve ishte një krater, i krijuar kur një objekt i madh goditi Hënën. Feng dhe kolegët e tij supozuan se mbeturinat që rrethonin këtë formacion u hodhën nga përplasja. Më tej, shkencëtarët zbuluan pesë shtresa të dallueshme të llavës hënore që depërtuan nëpër peisazh miliarda vjet më parë.
Shkencëtarët mendojnë se Hëna jonë u formua 4.51 miliardë vjet më parë, jo shumë kohë pas vetë Sistemit Diellor, kur një objekt me madhësinë e Marsit goditi Tokën dhe shkëputi një pjesë të planetit tonë. Hëna më pas vazhdoi të bombardohej nga objektet nga hapësira për rreth 200 milionë vjet. Disa goditje plasën sipërfaqen e Hënës. Ashtu si Toka, manteli i Hënës në atë kohë përmbante xhepa të materialit të shkrirë të quajtur magmë, i cili depërtoi përmes çarjeve të sapoformuara në një seri shpërthimesh vullkanike, tha Feng.
Të dhënat e reja nga Chang’e-4 tregojnë se ky proces ngadalësohet me kalimin e kohës: Feng dhe kolegët e tij zbuluan se shtresat e shkëmbinjve vullkanikë bëheshin më të holla sa më afër sipërfaqes së Hënës. Kjo sugjeron se më pak lavë ka rrjedhur në shpërthimet e mëvonshme në krahasim me ato të mëparshme.
“Hëna ngadalë u ftoh dhe mbeti pa energji në fazën e mëvonshme vullkanike,” tha Feng. “Energjia e tij është dobësuar me kalimin e kohës”. Aktiviteti vullkanik në Hënë mendohet se ka pushuar afërsisht 1 miliard vjet më parë, megjithëse shkencëtarët kanë zbuluar disa prova të aktivitetit vullkanik më të ri deri në 100 milion vjet më parë. Kjo është arsyeja pse Hëna shpesh konsiderohet “gjeologjikisht e vdekur”. Megjithatë, mund të ketë ende magmë thellë nën sipërfaqen e Hënës, tha Feng. Chang’e-4 nuk e ka përfunduar ende punën e tij në Hënë. Feng shpreson që anija kozmike do të na japë njohuri për formacione të ndryshme gjeologjike, të papritura në të ardhmen./Katror.info
Përgatiti:
