Ligji i Punës parashikon 12 muaj pushim për nënat e punësuara, por modeli aktual po ndikon në mënyrën si punësohen dhe trajtohen gratë në tregun e punës, thonë ekspertët.
Sipas Ligjit të Punës në Kosovë gruaja e punësuar ka të drejtë në 12 muaj pushim lehonie. Ajo mund ta fillojë pushimin deri në 45 ditë para lindjes, shkruan Katror.info.
Gjashtë muajt e parë paguhen nga punëdhënësi me 70 për qind të pagës bazë. Tre muajt në vijim që nga qershori i këtij viti paguhen nga Qeveria e Kosovës në shumën prej 325.9 euro. Tre muajt e fundit mund të shfrytëzohen pa pagesë.
Mundesh me e lexu edhe...
Në rast se nëna vdes ose e braktis fëmijën, babai mund t’i marrë të drejtat e saj. Po ashtu, prindërit mund të ndajnë pushimin me marrëveshje. Në rast të humbjes së fëmijës, gruaja ka të drejtë në të paktën 45 ditë pushim me pagesë, sipas rekomandimit mjekësor.
Gjatë shtatzënisë dhe pushimit të lehonisë, punëdhënësi nuk mund ta shkëpusë kontratën e punës, ndërsa kthimi në punë pas pushimit nuk konsiderohet ndërprerje e marrëdhënies së punës. Babai ka të drejtë në dy ditë pushim me pagesë me rastin e lindjes së fëmijës, dhe dy javë pushim të papaguar brenda tre viteve të para të jetës së fëmijës.
Por, edhe pse dispozitat për lejen e lehonisë në Ligjin e Punës ekzistojnë, praktika shpesh tregon tjetër histori. Në sektorin privat, shumë gra përballen me diskriminim gjatë shtatzënisë apo pas kthimit nga pushimi i lehonisë. Ekspertët theksojnë se është koha që ligji të ndryshohet, në mënyrë që të barazohet pushimi prindëror dhe të lehtësohet barra financiare mbi punëdhënësit, duke parandaluar kështu penalizimin e grave për ushtrimin e një të drejte themelore.
Sipas Saxhide Mustafës, zëvendësdrejtoreshë në Institutin Riinvest dhe koordinatore e Forumit Ekonomik të Grave, Ligji aktual i Punës që mbulon pushimin e lehonisë ka prodhuar efekte negative për gratë në tregun e punës.
“Fatkeqësisht kjo është e vërtetë prej vitit 2010, kur Ligji i Punës Ligji Nr. 03/L-212 edhe pse mund të ketë pasur qëllim mbrojtjen e grave në tregun e gjatë lejes së lehonisë, kjo në praktikë ka krijuar efekte të kundërta. Arsyeja kryesore është pasi që barra financiare e lejes së lehonisë i ka rënë pothuajse tërësisht punëdhënësit privat. Kjo ka ndikuar që shumë biznese private të hezitojnë të punësojnë gra në moshë të re, apo moshën reproduktive sepse mbase ato edhe planifikonin familje, duke e parë këtë si kosto shtesë në afarizmin e tyre”.
“Hulumtimet tregojnë se gratë përballen me diskriminim edhe në ditët e sotme me pyetje të ndryshme rreth planifikimit familjar gjatë procesit të rekrutimit. Po ashtu, gratë të cilat janë bërë nëna vështirë se mund të avancohen në pozita, duke i parë si jo të denja pas procesit të mëmësisë. Ky është një shembull i keq se si ka ndikuar ky ligj të krijojë një problem në shoqëri, një disbalancë në tregun e punës mes burrave dhe grave, ku vetëm rreth 25% e grave janë aktive në tregun e punës dhe joaktiviteti i grave është i lartë pra rreth 75%. Ky nuk është modeli i shoqërive demokratike, prandaj ne fuqishëm kemi kërkuar dhe vazhdojmë të kërkojmë ndryshimin e këtij ligji”, tha ajo për Katror Media.
Në vitin 2021, Rrjeti i Grave të Kosovës (RrGK) me mbështetje të UNFPA-së në projektin “Më shumë zgjedhje përmes politikave miqësore për familjen”, ka propozuar modelin e ri për pagesën e pushimit të lehonisë: gjashtë muajt e parë të mbulohen nga qeveria, muajt 7–9 nga sektori privat, dhe muajt 10–12 të mbeten pa pagesë, si deri më tani
“Ky model në fillim është pranuar nga sektori privat, mirëpo meqenëse që nga viti 2022 pas pandemisë Covid-19 kostot e operimit të bizneseve janë shtuar, sektori privat kërkon mbulim nga qeveria 100% dhe sigurisht edhe ne po e përkrahim kërkesën e tyre”, u shpreh ajo.
“Aktualisht vetëm 3 ditë pushim janë për baballarët – leje e atësisë – kur lind fëmiu dhe kjo është shumë pak dhe e padenjë për një familje. Prindërit duhet të jenë kontribues në rritjen dhe edukimin e fëmijëve. Shëndeti i nënës kërkon rikuperim pas lindjes, andaj pushimi i atësisë duhet patjetër të jetë më i gjatë dhe propozimi i Forumit Ekonomik të Grave është 1 muaj leje të atësisë”, shtoi tutje.
Mustafa thekson gjithashtu rëndësinë e përafrimit të legjislacionit vendor me direktivat e Bashkimit Evropian, si Direktiva për Ekuilibrin Punë–Jetë, që kërkon pushim të barabartë për të dy prindërit dhe fleksibilitet në punë, dhe Direktiva për Barazi Gjinore në Punësim, që ndalon çdo formë diskriminimi në punësim dhe pagesë.
“Zbatimi i këtyre direktivave nuk është vetëm kërkesë për procesin e integrimit në BE, por edhe mënyra më e mirë për të siguruar që gratë të mos humbin vendin e punës për shkak të amësisë, dhe që burrat të inkurajohen të marrin rol aktiv në kujdesin familjar”, tha ajo.
Një ndër sfidat kryesore, sipas saj, mbetet ndërtimi i një kulture më të drejtë ndaj prindërve punëtorë. Kjo po tentohet përmes projektit “Më shumë zgjedhje”, faza e dytë e mbështetur nga UNFPA dhe ADA, që po zbatohet nga Instituti Riinvest dhe CSR Network Kosova.
“Qeveria e re duhet të krijojë politika të qëndrueshme që mbështesin barazinë gjinore në tregun e punës, duke përfshirë masa afirmative si subvencione për bizneset që mbulojnë lejet prindërore, si dhe krijimin e shërbimeve publike të kujdesit për fëmijët. Sektori privat, nga ana tjetër, duhet të ndryshojë mënyrën dhe kulturën organizative. Leja e lehonisë nuk duhet të shihet si humbje, por si investim në një forcë punëtore të qëndrueshme dhe të motivuar. Sektori privat duhet të bëhet pjesë e iniciativave për politika miqësore në vendin e punës të cilat i mundësojnë sektorit privat krijimin e një ambienti të barabartë dhe zhvillimit të qëndrueshëm”, thekson koordinatorja e Forumit Ekonomik të Grave, Saxhide Mustafa.
Leja e lehonisë është një e drejtë ligjore, jo privilegj, një e drejtë që mbron gruan, fëmijën dhe barazinë në punë./Katror.info
