Përmes tetë shteteve të Ballkanit, shtegu i ri i biçikletës Trans Dinarica përshkon disa nga peizazhet më të bukura dhe më pak të vizituara të kontinentit.
Asfalti u zhduk ndërsa rruga ngjitej butësisht përmes livadheve. Dy qentë e vegjël vrapuan drejt meje
nga një kasolle druri e bariut malazez, duke tundur me gëzim bishtat, shkruan Joanna Chmara
për BBC.
Pata dëshirë të luaja me ta, por më priste një ngjitje e gjatë me zhavorr dhe doja të isha në anën tjetër
të malit Sinjajevina para se të binte stuhia. “Kthehuni në shtëpi!”, u thashë qenve, duke u shqetësuar se
mund të humbnin nëse më ndiqnin, por ata nuk më dëgjuan, me shpejtësi, duke lëvizur këmbët e tyre të vogla, ata më qëndruan pas, derisa arrita në kalim.
Mundesh me e lexu edhe…
Bora e parë më kaploi në Tusinja, një fshat i vogël malazez me vetëm disa shtëpi dhe një kishë ortodokse në një kodër. Nuk kisha më forcë për të ngjitur një tjetër pjerrësi, kështu që zbrita nga biçikleta dhe fillova ta shtyja kur dëgjova një burrë që më thërriste dhe më valëviste nga kopshti i tij.
Kafe? Raki?, më pyeti, ndërsa mbështesja biçikletën time mbi një pemë molle dhe e ndjekja brenda për në shtëpinë e tij. Ai mbuloi tavolinën e kuzhinës me domate, bukë dhe djathë për mua dhe dy punëtorët e tij që ishin duke vënë pllaka në dhomën tjetër.
Përmes mjegullës së krijuar nga tymi i cigareve, mikpritësi im dhe ekipi i tij ballkanik më shikuan me kuriozitet, një pamje e rrallë në këtë fshat: një turiste.
Unë isha duke ngarë biçikletën nga Podgorica, Mali i Zi në Sarajevë, Bosnjë dhe Hercegovinë, në Trans Dinarica,një rrugë e re çiklizmi me distancë të gjatë që u lansua zyrtarisht në korrik 2024 dhe lidh tetë vende të Ballkanit. Ajo shtrihet 5,500 km nga Sllovenia në veri deri në Shqipëri në pjesën jugore, duke ngjitur, përkulur dhe lëvizur nëpër parqe kombëtare, monumente të UNESCO-s si dhe fshatra të largët, ndërsa kalon përmes Alpeve Dinarike, sheh një nga peizazhet më të paprekura dhe më pak të vizituara të Evropës.
Ky shteg është frymëzuar nga Via Dinarica, një shteg i njohur për ecje me distancë të gjatë prej 2,000 km që u hap për herë të parë në vitin 2010 me qëllimin e rikthimit të lidhjeve ndërmjet njerëzve përtej
kufijve të këtij rajoni që ka kaluar nëpër luftë dhe tërheqjes së më shumë turistëve në këndet më pak të njohura të Ballkanit. Ndërsa turma turistësh mbushin vendet bregdetare të Kroacisë dhe Malit të Zi, malet e thyer, lumenjtë e papërpunuar dhe kanionet e Ballkanit Perëndimor mbeten të
panjohura për shumicën e udhëtarëve.
Natyra e paprekur nuk është e vetmja tërheqje e Alpeve Dinarike. Më shumë se 30 vjet pas shpërbërjes
së Jugosllavisë në gjashtë shtete të veçanta – dhe një serie konflikti etnikisht të motivuar që ndodhi në
vitet 1990 – rajoni tani është një mozaik kulturash, me katolikë, muslimanë, serbë, kroatë, shqiptarë,
sllovenë dhe popuj të tjerë që tani jetojnë së bashku si fqinjë.
Shembuj të këtij multikulturalizmi ballkanik janë kudo në Trans Dinarica, si në Theth, një fshat i izoluar
në veri të Shqipërisë. Pas shekujsh sundimi osman, Shqipëria është tani një komb kryesisht mysliman,
megjithatë ky vendbanim i largët ka ruajtur identitetin e saj katolik. Ndërsa pedalova drejt kullës së
kishës së Thethit të rrethuar nga maja madhështore e Bjeshkëve të Nemuna, nuk mund të ndihesha
ndryshe veçse si po arrija në një fshat tipik alpin në Zvicër.
Përveç kësaj, rrënojat e lashta helenistike, manastiret ortodokse dhe qytetet osmane dëshmojnë
historinë e ndërlikuar të Ballkanit, ndërsa mrekullitë natyrore si Kanioni i Lumit Tara në Malin e Zi
[kanioni më i thellë në Evropë] dhe Liqeni i Ohrit [liqeni më i vjetër në Evropë] mund të gjenden
përgjatë rrugës.
“Unë isha gjenerata e fundit e fëmijëve që u rritën në Jugosllavi, duke mësuar serbo-kroatisht me
fotografinë e [presidentit jugosllav Josip Broz] Tito në murin e klasës,” tha Jan Klavora, CEO i agjencisë
sllovene të aventurave në natyrë Visit Good Place dhe një nga krijuesit e Trans Dinarica, për BBC-në.
“Shpresojë që Trans Dinarica mund të lidhë rajonin në një mënyrë të re,” tha ajo.
Derisa më parë, të bësh çiklizëm në distanca të gjata në Ballkan ishte mjaft e komplikuar, gjatë turit tim të parë me biçikletë nëpër Slloveni, Kroaci dhe Bosnjë në vitin 2018, gjetja e informacionit për rrugë panoramike dhe të sigurta ishte pothuajse e pamundur. Si rezultat, shumë çiklistë që takova gjatë udhëtimeve të mia qëndronin në rrugët bregdetare, duke humbur qetësinë dhe përvojat kulturore që mund të përjetoheshin duke udhëtuar ngadalë nëpër male.
Por, rruga Trans Dinarica e hap praktikisht për herë të parë një nga zonat më të largëta të Evropës për çiklistët.
“Prej një baze të dhënash që përmban 27,000 km rrugë dhe shtigje për çiklizëm, ne zgjodhëm 5,500 km më të mira dhe i venndosēm në hartë, duke shtuar pika interesi përgjatë rrugës,” thotë Klavora.
Megjithatë, qëllimi i Trans Dinarica nuk është vetëm të inkurajojë çiklistët të vizitojnë; krijuesit e saj
shpresojnë gjithashtu të ringjallin zonat e pabanuara ku banorët janë larguar në kërkim të mundësive
më të mira pune.
“Ne besojmë se Trans Dinarica mund të ketë një efekt rigjenerues në këto rajone. Me zhvillimin e
turizmit dhe shërbimeve, njerëzit do të kenë mundësinë të qëndrojnë,” thotë Jana Apih, themeluesja
dhe eksperte e turizmit të qëndrueshëm të GoodPlace.
Klavora beson se projekte të tilla si Via Dinarica dhe Trans Dinarica e re mund të ndihmojnë Ballkanin të zhvillohet në mënyrë të qëndrueshme dhe të përmirësojë turizmin bazuar në komunitet.
“Ne, çiklistët, jemi të ngadalshëm dhe të uritur. Vizitojmë vende që të tjerët nuk i vizitojnë, jemi klientë të mirë,” tha ai.
“Falë [Trans Dinarica], njerëzit kuptojnë se turistët vijnë në Ballkan për shkak të kësaj natyre të
pacenuar. Ne duam të tregojmë se turizmi dhe investimet nuk duhet të shkatërrojnë veçantinë e
rajonit,” thotë Apih.
Duke kaluar me biçikletë nëpër Parkun Kombëtar Durmitor, i cili është i regjistruar si Trashëgimi
Botërore nga UNESCO, një nga vargjet malore më të egra dhe më pak të vizituara të Europës, e kuptova atë që ajo do të thoshte. Këto rrugë malore që mbështillen rivalizojnë kalimet më piktoreske në Alpet e Zvicrës, Francës apo Italisë, por pa asnjë nga turmat. Megjithatë, mund ta imagjinoja lehtësisht se si, me zhvillime të mëdha, resorte skish dhe hotele të mëdha, ky vend mund të humbte sensin e tij të veçantë të paqes.
Pas disa ditëve shteruese në Malin e Zi, duke ngjitur disa nga kalimet më të larta të gjithë Trans
Dinaricës, më në fund kalova kufirin në Bosnjë dhe Hercegovinë dhe ngadalësova. Në fshatin e vogël
Tusila, kalova dy net në një shtëpi malore të quajtur Dom Vrela. E njoftova Dinon, kujdestarin e strehës,
që isha vegetarian, dhe kur mbërrita ai më befasoi me një listë të shkruar me dorë të pjatave perimesh
që ishin të disponueshme për darkë versioni i tij i çorbës pa mish [një çorbë fasulesh] ishte ushqimi perfekt për një ditë shiu.
“Kemi shumë çiklistë këtu,” më tha ai, dhe disa orë më vonë, dy çifte nga Amerika hynë në strehë duke
kërkuar nëse mund të mbushnin biçikletat e tyre elektrike.
Pas këtij pushimi dy ditor, nisa fazën e fundit të aventurës sime, përmes sheshit të gjerë të Bjelašnicës
që ishte mbuluar me borën e parë të sezonit në shtator. Barinjtë kanë sjellë kafshët e tyre në këtë
kullotë të gjelbër dhe të hapur për shekuj me radhë. Reja e ulët mbulonte fshatrat e Umoljanit dhe
Lukomirit, me shtëpi prej guri dhe stećci [varre antike të gravuara] që prehnin në skajin e një shpate.
Pavarësisht motit të mjegullt dhe të papritur, Lukomiri ishte i mbushur me biseda të gëzuara. Çorapet e ngjyrosura, kapelat dhe sandalet e leshta që ishin varur mbi gardhe druri i jepnin ngjyrë peizazhit të
shndritshëm dhe të mjegullt. E ftuar nga buzëqeshja e ngrohtë e një gruaje të moshuar, u afrova për të blerë një palë çorape.
“I bëjmë gjithçka me dorë, 100% lesh,” tha ajo. “Ndjeni sa të trasha dhe të ngrohta janë!”
Këto çorape ishin shumë të dobishme gjatë uljes së fundit të gjatë të udhëtimit tim. Pashë kodrat ku
skifterët kishin garuar gjatë Lojërave Olimpike Dimërore 1984 në Sarajevë dhe një pyll të dendur me
pisha në shpatet e platonit të malit Igman. Panorama e qytetit u shpalos para syve të mi një mozaik
çatitë, xhami, kisha dhe kullat e larta; përfaqësimi perfekt i diversitetit të Ballkanit.
“Ne, biçiklistët, nuk na interesojnë kufijtë,” thotë Klavora.
“Nuk na intereson kush është boshnjak, kroat apo serb; nuk na intereson etnia apo feja. Ne thjesht duam të eksplorojmë.” /Katror.info
Përgatiti:
