Dimri shpesh perceptohet si i ashpër dhe i pamëshirshëm, por arti na ofron një këndvështrim tjetër. Peizazhet “sublime” të Veriut të ngrirë nga fillimi i shekullit XX jo vetëm që pasqyrojnë bukurinë e tij të egër, por edhe na mësojnë si ta përqafojmë këtë stinë me qëndrueshmëri dhe pranimin e cikleve natyrore të jetës.
Me pemët e tij të zhveshura, netët e gjata dhe temperaturat e akullta, nuk është për t’u habitur që, kulturalisht në hemisferën veriore, duket se jemi të kushtëzuar të ankohemi për dimrin.
Siç thekson autorja Katherine May në librin e saj Wintering (2020), dimri nuk është thjesht një periudhë e ftohtë dhe e vështirë, por edhe një kohë e çmuar për pushim dhe reflektim.
Mundesh me e lexu edhe…
“Dimri na ofron një hapësirë kalimtare për t’u ndalur,” shkruan ajo, duke theksuar se kjo stinë mund të rizgjojë shqisat tona dhe të na zbulojë ngjyra që, në rrethana të tjera, do të mbeteshin të fshehura.
Në këtë frymë, Deborah Nicholls-Lee ka përzgjedhur gjashtë piktura nordike që pasqyrojnë bukurinë dhe thellësinë emocionale të dimrit. Këto vepra artistike, të realizuara në fillim të shekullit XX, nuk janë thjesht peizazhe të ftohta, por përfaqësojnë mënyra të ndryshme të të jetuarit me dimrin dhe të ndërtimit të një marrëdhënieje më të mirë me këtë sezon.
Galeria Kombëtare Finlandeze / Muzeu i Artit Ateneum
View from Pyynikki Ridge (1900) nga Helmi Biese paraqet një pamje nga lart e pyllit boreal finlandez
Për vendet nordike, ku në disa rajone stina mund të zgjasë më shumë se gjashtë muaj, pajtimi me dimrin është i domosdoshëm, me koncepte si friluftsliv norvegjez (përqafimi i natyrës) dhe hygge danez (rehatia me gjëra të thjeshta) që ofrojnë perspektiva të reja për motin e ftohtë.
Në fillim të shekullit XX, Veriu i mbuluar me akull me fjordet madhështore, pyjet mistike boreale dhe dritën e tij magjepsëse – u bë një burim frymëzimi për artistë si Hilma af Klint, Edvard Munch dhe Harald Sohlberg. Të magjepsur nga këto peizazhe të ftohta dhe të egra, ata zhvilluan një stil unik nordik të pikturës, të mbushur me emocione të fuqishme dhe ndjeshmëri të thellë ndaj natyrës. Sot, rreth 70 nga këto vepra atmosferike dhe ekspresioniste nga artistë të Skandinavisë, Finlandës dhe Kanadasë po ekspozohen në ekspozitën e re Northern Lights, një bashkëpunim transatlantik që hapet në Fondation Beyeler në Bazel, Zvicër, përpara se të udhëtojë në Muzeun e Artit Buffalo AKG në Nju Jork këtë gusht.
Kuratori i ekspozitës, Ulf Küster, i tha BBC-së se këta artistë u ndjenë natyrshëm të tërhequr nga peizazhet dimërore, ku bora mbizotëron nga tetori deri në prill.
“Bardhësia, natyra e egër dhe madhështia e këtij peizazhi i frymëzoi ata të krijonin një përgjigje unike artistike,” shpjegon ai.
Ky shpërthim i artit nordik ishte gjithashtu një reagim ndaj urbanizimit dhe industrializimit.
“Në fund të shekullit XIX, njerëzit kërkonin një kthim te natyra dhe jeta e thjeshtë,” thotë Küster, duke theksuar kontrastin mes ndotjes urbane dhe pastërtisë së borës.
Koleksion privat, në Galerinë K, Oslo
Versioni i vitit 1901 i Winter Night in the Mountains nga Harald Sohlberg është ekspozuar në Northern Lights në Fondation Beyeler, Bazel.
Shumë nga këto rajone veriore ishin relativisht të paprekura nga ndryshimet dhe kishin hapësira të mëdha të pabanuara, të cilat ishin natyrshëm piktoreske.
Edhe sot, Norvegjia ka një popullsi prej vetëm 5.5 milionësh, por një gjatësi prej rreth 1,600 km; ndërsa rreth tre të katërtat e Finlandës janë ende të pyllëzuara. Për të përcjellë këtë shkallë të gjerë, këto piktura shpesh adoptojnë kompozime jokonvencionale, ku pamja duket se shtrihet përtej kornizës së pëlhurës.
Lartësia dhe shtrirja e këtyre pamjeve të pabanuara gjithashtu përcjellin një ndjenjë izolimi dhe vetmie. Harald Sohlberg, i cili pikturoi një version lumineshent të Winter Night in the Mountains në vitin 1914 e konsideruar gjerësisht si piktura kombëtare e Norvegjisë, shkroi:
“Sa më gjatë që qëndroja duke parë këtë skenë, aq më shumë ndjeja se sa i vetmuar dhe i vogël isha në një univers të pafund. Ishte sikur të isha zgjuar papritur në një botë të re, të paparashikuar dhe të pashpjegueshme. Mbi konturet e bardha të një dimri verior shtrihej kupola e pafundme e qiellit, që shkëlqente me mijëra yje. Ishte si një shërbim në një katedrale të madhe”, shkroi ai.
Në një skenë madhështore që lidhet me konceptin romantik të “sublimes”, vija prizmati të dritës zbresin nga qielli, duke e bërë të vogël peizazhin e mbuluar nga bora.
Anna Danielsson / Muzeu Kombëtar, Stokholm
Piktorët nordikë nuk u fshehën nga dimri i ashpër; përkundrazi, ata u zhytën në të. Munch kishte studio të hapura dhe i linte pikturat e tij jashtë “vetëm për të lejuar natyrën t’i testonte ato”, ndërsa disa piktorë kanadezë dilnin në liqene me varka lundruese për të pikturuar.
Pikturat nordike na kujtojnë sa shumë ka ndryshuar mjedisi
Duke parë këto peizazhe të mbushura me borë, të kapura mbi 100 vjet më parë, ne e kuptojmë më thellë ndryshimin e klimës dhe ndikimin e tij.
Jakob Kudsk Steensen, një artist danez i lindur në 1987, adreson këtë çështje në Boreal Dreams (2024), një vepër interaktive e bazuar në realitet virtual, e cila eksploron të ardhmen e pyjeve boreale.
Sido që të duket e ardhmja, natyra e paprekur sugjerojnë këto vepra mund të na ofrojë diçka transcendete. Siç shkruan May: “Ne na pëlqen të mendojmë se jeta mund të jetë një verë e përhershme. Por jeta nuk është e tillë.”
E bukur dhe e egër
Në brendësi të rajoneve nordike, pyjet boreale mishëronin dyzimin magjepsës të peizazheve dimërore njëkohësisht të bukura dhe të egra. Pyjet e errëta dhe të lashta u bënë simbol i frikës në folklorin nordik, vende ku mund të humbisje ose të përballeshe me rreziqe të panjohura. Këto peizazhe frymëzuan edhe përrallat e Hans Christian Andersen-it, si në Mbretëresha e Dëborës (1844), ku ai përshkruan një botë të ftohtë dhe të rrezikshme, por me një hënë të ndritshme që ndriçon mbi të.
Kjo cilësi përrallore shfaqet në pikturën Dritë Hënore Dimërore (1895) të Gustaf Fjaestad, ku përdorimi i pointilizmit i jep dëborës një shkëlqim magjik, ndërsa degët e varura të pemëve duken sikur mund të marrin jetë. Po kështu, në Strofka e Rrisë (1908), Akseli Gallen-Kallela na fton të eksplorojmë territore të errëta ku mund të fshihen kafshët e egra, duke ndjekur gjurmët e tyre në borë.
Artistët nordikë, përveçse ndikonin nga mitet dhe legjendat, krijuan edhe mitologji të reja përmes ndjesive të tyre të forta ndaj natyrës. Megjithatë, disa si Edvard Munch aluduan për ndryshimet që kërcënonin këto peizazhe të qeta. Në pikturën e tij Tymi i Trenit (1900), ai paraqet një qiell të mrekullueshëm reflektuar në ujërat e Oslofjord-it, por me një gjurmë të bardhë të trashë që sinjalizon jo dëborën, por ndotjen industriale.
Ndërkohë që këto vepra na sjellin nostalgji dhe melankoli për një natyrë që po ndryshon, artistë si Jakob Kudsk Steensen e lidhin të shkuarën, të tashmen dhe të ardhmen e ekosistemeve boreale përmes realitetit virtual në veprën Ëndrrat Boreale (2024).
Përballë sfidave të klimës, këto piktura na kujtojnë se natyra e egër mbetet një burim fuqizimi dhe frymëzimi. Siç shkruan Katherine May në Wintering, pranimi i dimrit në natyrë dhe në jetën tonë na ndihmon të përballemi me periudhat e errëta dhe të rigjejmë veten. /Katror.info
Përgatiti:
