Beteja për mbrojtjen e Lumbardhit

Saga e çështjes së tri hidrocentraleve të Deçanit nuk po merr ende epilog. Organizatat për mbrojtjen e mjedisit ka vite me radhë që kanë ngre zërin kundër dëmtimit të mjedisit nga hidrocentralet në Deçan, meqë sipas tyre lumi Lumbardh është shterur si pasojë e tyre, ndërsa mjedisi përreth është dëmtuar rëndë.

E tashmë, çështja e operimit të hidrocentraleve në rrjedhën e Lumëbardhit në komunën e Deçanit, ka shkuar në Gjykatën Kushtetuese të Kosovës.

Organizatat Grupi për Studime Juridike dhe Politike, Pishtarët dhe disa qytetarë të Deçanit kanë dërguar në Kushtetuese kërkesë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së një aktgjykimi të Gjykatës Supreme të datës 5 mars 2024.

Përmes këtij aktgjykimi ishin vlerësuar si të ligjshme procedurat dhe vendimet për dhënien e lejeve ujore dhe mjedisore për Hidrocentralet “Belaja”, “Deçani” dhe “Lumbardhi 2”.

Liridon Salihi nga Qendra për Raste Gjyqësore Strategjike ka thënë se i janë drejtuar Gjykatës Kushtetuese pas shterimit të të gjitha mjeteve tjera juridike.

“Kundërshtimi i lejeve përkatëse ujore dhe mjedisore në rastin e njohur si “Rasti i hidrocentraleve të Deçanit, nuk motivohet nga pikëpamje ideologjike dhe nuk shpërfaqë qëndrim kundër ndërtimit të hidrocentraleve nga kompani private, të huaja apo vendore, por qëndrimi ynë është që të gjitha hidrocentralet të veprojnë në kuadër të legjislacionit në fuqi. Por, si OJQ që angazhohemi për mbrojtjen e interesit publik dhe mbto, nuk mund të qëndrojmë indiferent ndaj betejës ligjore të inicuar nga disa banorë të Komunës së Deçanit, për të mos lejuar dëmet mjedisore nga ndërtimi dhe funksionimi i hidrocentraleve që operojnë me leje të marra në kundërshtim me ligjin. Pra, kundërshtimi ynë mbështetet në faktin se lejet ujore dhe mjedisore janë lëshuar në kundërshtim me ligjin dhe se është shpërfillur tërësisht dëmi i pariparueshëm mjedisor,” tha Salihi.

Shpresa Loshaj, aktivistja për mbrojtjen e mjedisit, më saktësisht të lumit Lumbardh të Deçanit, që vitin e kaluar u shpërblye në Paris me Çmimin për të drejtat e njeriut të Republikës Franceze, shpjegon për Katror Media se dëmet në Lumbardh janë tejet të mëdha.

“Siç shihet në video dhe foto, dëmet janë të pariparueshme, janë tharë disa kilometra të Lumbardhit, janë tharë dhe shkatërruar tërësisht lëndinat ku dikur kanë jetuar dhjetëra familje dhe që i kanë përdorur për kullota. Çdo ditë e më shumë po thahen burimet ujore të Lumbardhit pasi shtrati i lumit mbetet i thatë ose nuk ka ujë të mjaftueshëm. Po të respektohej ligji, Ministria e Mjedisit dhe operatorët do të instalonin ujëmatësit në lumë që do të regjistronin non-stop në kohë reale se sa ka ujë në lumë. Këtë refuzon ta bëjë KelKos-i dhe e lëshon apo ndal ujin e lumit si t’ua dojë qejfi pa asnjë monitorim.”

Në rrjedhën Lumëbardhit në Deçan janë tri hidrocentrale në pronësi të kompanisë austriake, Kelkos. Dëmet mjedisore të shkaktuara nga ndërtimi i këtyre hidrocentraleve në rrjedhën e Lumëbardhit ishin konstatuar edhe nga Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor e Kosovës (MMPH).

Operimi i këtyre hidrocentraleve ishte pezulluar në disa raste – herë më vendim të Ministrisë së Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor e herëve tjera me vendim të gjykatave. Në vendimin e fundit të Gjykatës Supreme, u tha se kjo gjykatë nuk ka kompetencë të veprojë kundrejt mosveprimit të MMPH-së për t’i ndaluar dëmet mjedisore.

Në vitin 2021, Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, kishte publikuar një koncept për rehabilitim e dëmeve mjedisore të shkaktuara në grykën e Deçanit. Por, mënyra se si ishte paraparë të bëhej rehabilitimi ishte kundërshtuar nga aktivistë mjedisorë dhe nga një prej organizatave më të mëdha në Evropë që lufton për mbrojtjen e lumenjve nga shkatërrimi, “Riverwatch”.

Liridon Salihi thotë se janë këto arsyet që i kanë detyruar t’i drejtohen Gjykatës Kushtetuese:

“Në kërkesë kemi paraqitur fakte dhe argumente bindëse se Aktgjykimi i Gjykatës Supreme është marrë me shkelje të neneve kushtetuese në vijim: Neni 31:  E drejta për gjykim të drejtë dhe të paanshëm; Neni 32 i ndërlidhur me nenin 54:  E drejta për mjete juridike në ndërllidhje me  mbrojtjen gjyqësore të të drejtave dhe Neni 52: Përgjegjësia për mjedisin jetësor. Jemi me shpresë se Gjykata Kushtetuese do t’i trajtojë me seriozitet dhe profesionalizëm argumentet tona që shpërfaqin shkeljet kushtetuese në Aktgjykimin e Gjykatës Supreme, ARJ. Nr. 212/2023, të datës 5 mars 2024, të kthejë çështjen në rivendosje në Gjykatën e Apelit dhe të urdhërojë këtë gjykatë që të vendosë rastin në pajtim me këtë Aktgjykim të Gjykatës Kushtetuese.”

Që nga fillimi i ndërtimit të hidrocentraleve, në vitin 2014, aktivistët dhe banorët lokalë kanë ngritur zërin për dëmet që i janë shkaktuar lumit dhe zonës përreth. Ata thonë se Kelkos-i, gjatë punimeve, ka dëmtuar shtratin e lumit dhe pjesët atraktive për turizëm.

Kelkos, po ashtu, u akuzua se shfrytëzon sasi më të madhe të ujit për prodhim të energjisë elektrike, sesa sasia që e ka të lejuar, duke e lënë lumin pa ujë në pjesën më të madhe të vitit.

Shpresa Loshaj thotë se duhet të ndalet eksploatimi i ujërave për përfitime private.

“Nuk ka nevojë të shpikim asnjë politikë apo iniciativë të re për mbrojtje të lumenjve, vetëm të zbatojmë ligjet në fuqi. Fatkeqësisht, Ministria e Mjedisit janë mbështetësit më të fortë të abuzuesve të ujërave duke injoruar ligjin dhe duke lejuar operatoret e hidrocentraleve që të lënë shtretërit e lumenjve tërësisht të thatë. Çdo pikë uji në lumenjtë tanë është më pak euro në xhepat e abuzuesve të ujit prandaj edhe ekziston ligji për parandalim të këtyre abuzimeve, por që në këto raste ligji nuk merret parasysh. Për këtë kemi kërkuar ndërhyrjen e gjykatave,” thotë Shpresa Loshaj.

Përkundër investimeve të shumta në hidrocentrale, rreth 95 për qind energjisë elektrike në Kosovë prodhohet nga thëngjilli, ndërsa vetëm 2.7 për qind nga hidrocentralet./Katror.info