Ditaret e ilustruar të laureatit të Nobelit turk ofrojnë një pasqyrë të gjallë në procesin e tij krijues, shkruan Elçin Poyrazlar për The Guardian.
Në moshën 22 vjeçare, Orhan Pamuk e braktisi shkollën e arkitekturës për t’u bërë shkrimtar. Nëna e tij kishte zakon të hapte derën e tij natën vonë për ta kontrolluar, dhe shpesh e gjeti duke pirë dhe punuar. “A po shkruan?” e pyeste ajo. “Të paktën mos pi kaq shumë.”
Kjo anekdotë, e cila shfaqet në Other Colours, një koleksion të mëparshëm të eseve, e tregon atë si një djalë të ri aspirues, i cili ende nuk kishte siguruar vendin e tij si një nga autorët më të shquar të kohës sonë.
Mundesh me e lexu edhe…
Në Memories of Distant Mountains, një përzgjedhje nga ditarët e ilustruar që ai mbajti midis 2009 dhe 2022, na mundëson të zhytemi thellë në mendjen e një shkrimtari të pjekur, një fituesi të Çmimit Nobel.
Megjithatë, ky libër tregon atë që ai mund ta përshkruante si një pasion të naiv dhe sentimental për shkrimin dhe pikturën.
Faqet e këtij libri të bukur, i cili përmban shënime ditari përkrah përkthimeve dhe disa komentimeve, përfshijnë vizatimet e Pamukut të peizazheve, shtëpive, pemëve, deteve, anijeve, shesheve, maleve, rrugëve, kopshteve, monumenteve, qiellit, qyteteve, njerëzve, dëshirave dhe ëndrrave të tij.
Disa herë ai shkruan i pari dhe vizaton në të njëjtat faqe më vonë; disa herë e kundërta. Shënimet nuk janë kronologjike, por siç thotë ai, janë në “rend emocional”.
“Gjithçka fillon me peizazhin,” shkruan Pamuk.
“Peizazhi” këtu do të thotë mendimi i shkrimtarit-piktor, por gjithashtu përfshin shtëpinë e tij, marrëdhënien e tij, vendin e tij, udhëtimet e tij dhe demonët e tij.
“Më pëlqen të tregoj anën më të errët të njerëzve dhe të qytetit,” shkruan ai mbi një vizatim të një deti blu me ishuj. Qyteti është Stambolli, ankorimi në imagjinatën e tij të gjerë dhe një protagonist i pazëvendësueshëm në veprat e tij. Dhe megjithëse ai udhëton në Goa, Granada, Nju Jork dhe përtej, shpesh është më i lumtur në tavolinën e tij të punës.
Pamuk, i cili identifikohet me William Blake, zhvillon biseda mes piktorit dhe shkrimtarit brenda tij. Përfundimisht, ai favorizon shkrimin sepse “të shkruash do të thotë të mundësh të ndjesh botën në një mënyrë më të thellë sesa mund ta paraqesë piktura”.
Ditarët e tij gjithashtu reflektojnë një frustrim me klimën politike gjithnjë e më autokratike të Turqisë. Në një diskutim mbi mënyrën se si Edward Said perceptohet në botën në zhvillim, Pamuk shkruan se “shkrimtarët e botës së tretë që jetojnë në perëndim duhet të kritikojnë, duhet të jenë në gjendje të kritikojnë vendet e tyre, popujt e tyre, kulturën e tyre të përditshme”.
Ai ka pasur nevojë për një roje trupi për vite me radhë për shkak të reagimeve ndaj komenteve që ai bëri në vitin 2005, kur tha: “Një milion armenë dhe 30,000 kurdë janë vrarë në këtë vend dhe unë jam i vetmi që guxoj të flas për këtë”.
Pas këtyre deklaratave, ai u akuzua për “fyerje publike të turqizmit” sipas Nenit 301 të Kodit Penal të Turqisë, në një çështje që u hodh vetëm pas zemërimit ndërkombëtar. Rojet e tij shfaqen disa herë në këta ditarë, duke e shoqëruar Pamukun kur ai del jashtë.
Në një nga vizatimet e tij, ai shkruan: “Këtu është gjykata ku kam qëndruar në gjyq në vitin 2005 për të folur për gjenocidin armen. Njerëzit na hodhën gurë në rrugën e daljes.”
Përpjekjet e tij për të ngritur një Muze të pafajësisë në jetën reale, bazuar në romanin e tij të njëjtë, zënë shumë nga këto faqe. Muzeu vetë është si një metaforë dhe diçka më substanciale.
“E kuptoj që pas interesit tim për të ndërtuar një muze – për të ngritur një besim bamirësie etj – qëndron një dëshirë për të mbajtur një këmbëngulje në Turqi, për të rezistuar ndaj shkatërrimit të shtëpisë time, për të kaluar kohën dhe për të ndjerë sikur jam me të vërtetë pjesë e Turqisë,” shkruan ai.
Në mënyrën e tij, Memories of Distant Mountains është gjithashtu një muze i Pamukut, një koleksion i fjalëve dhe imazheve të tij, mendimeve dhe përshtypjeve. Më pëlqeu veçanërisht të shihja vizatimet e dhomave të tij dhe tavolinat ku ai shkruan si ajo në Nju Jork, ku ai po jepte mësim, në Columbia, është magnetike: “llampa ime e shëmtuar”, ditarët e tij në raftet e bibliotekës, karrigia e tij, “radiatori i vjetër që bënte zhurmë”, pamja e lumit Hudson – këto menjëherë më tërhoqën në botën e tij private të shkrimit.
Në atë faqe, ndjeva një ndjesi afiniteti me Pamukun, jo sepse jemi të dy nga Turqia, por sepse të dy jemi shkrimtarë që mbajmë romane si vende të çuditshme brenda nesh, shkruan Elçin Poyrazlar.
Ndoshta ky është vendi ku i përkasin të gjithë shkrimtarët, një hapësirë ëndrrash, imazhesh dhe fjalësh, ku ndjehemi të patrembur dhe sentimentalë; vetëm kur shkruajmë, mund të ndiejmë se jemi në shtëpinë tonë. /Katror.info
Përgatiti:
