Dokumentet e Herculaneumit, të cilat janë djegur dhe janë bërë të brishta nga shpërthimi i Vezuvit në vitin 79 pas Krishtit, ishin pothuajse të paprekshme. Ata janë të karbonizuar dhe çdo përpjekje për t’i hapur do të çonte në shkatërrimin e plotë të tyre. Megjithatë, falë avancimeve të mëdha në teknologjinë e inteligjencës artificiale (AI) dhe përdorimit të X-rrezeve me cilësi të lartë, një grup kërkuesish ka arritur të zbërthejë mbi 2,000 karaktere nga këto shirita të lashtë.
Kjo arritje e jashtëzakonshme ka çuar në zbulimin e pasazheve të plota nga papirusët e mbijetuar të Herculaneumit, të cilat ofrojnë një pamje të rrallë mbi jetën dhe kulturën e Romës dhe Greqisë antike.
Në vitin 2023, kërkuesit nisën iniciativën “Vesuvius Challenge,” një garë ndërkombëtare që kishte për qëllim përshpejtimin e procesit të dekodifikimit të këtyre dokumenteve të lashta. Me ndihmën e AI dhe X-rrezeve të avancuara, ata arritën të zbulojnë me precizitet shkrimin dhe ta bëjnë atë të lexueshëm, edhe pse dokumentet ishin të mbuluara nga karbonizimi dhe dëmtimet e mëdha. Përdorimi i inteligjencës artificiale ka ndihmuar në dallimin e bojës së ngjyrës nga papirusët e djegur dhe ka mundësuar leximin e përmbajtjes për herë të parë pas shumë shekujsh.
Mundesh me e lexu edhe…
Ky është vetëm një shembull i mundësive të pafundme që ofron AI për shkencën dhe kërkimin. Në vitin 2024, inteligjenca artificiale ka marrë një hap të madh përpara, pasi Komiteti Nobel e ka njohur zhvillimin dhe aplikimin e AI në shkencë për herë të parë, duke i ndarë Çmimet Nobel për fizikën John Hopfield dhe Geoffrey Hinton, për zbulimet e tyre themelore në mësimin e makinerive që kanë mundësuar aplikimet e sotme të AI, shkruan CNN, përcjell Katror.info.
Përdorimi i AI ka dhënë rezultate të jashtëzakonshme edhe në kërkimin mbi komunikimin e kafshëve
Shkencëtarët që studiojnë balenat, kanë përdorur AI për të analizuar mbi 9,000 sekonda klikimesh të regjistruara nga këto krijesa masive. Klikimet, të cilat prodhohen nga organet e spermacetit në kokat e tyre të fryra, ndryshojnë në ritëm, tempo dhe gjatësi. Deri tani, kuptimi i mesazheve që ato mund të komunikojnë ka mbetur një mister për njerëzit.
Duke përdorur AI, studiuesit kanë mundur të analizojnë këto klikime dhe të zbulojnë një model të ri të komunikimit që më parë nuk ishte i dukshëm. Ata zbuluan se balenat përdorin ritme të ndryshme dhe elemente të ngjashme me fonetikën që përdorin njerëzit në komunikimin e tyre. Ky hulumtim ka hapur mundësinë që njerëzit të komunikojnë me balenat, një objektiv që ka mbetur një ëndërr për shkencëtarët për dekada.
Megjithatë, përdorimi i AI ka kufizimet e tij, pasi përqendrohet në identifikimin e modeleve dhe jo në kuptimin e plotë të mesazheve. Kështu, hulumtuesit shpresojnë që, në të ardhmen, mund të krijojnë një mundësi për eksperimentime interaktive me balenat dhe vëzhgime të mëtejshme të sjelljes së tyre, që do t’i ndihmojnë ata të kuptojnë më mirë sintaksën e klikimeve të balenave.
Në një tjetër fushë, AI ka mundësuar përparime të jashtëzakonshme në arkeologji
Në Shkretëtirën e Nazkës në Peru, AI është përdorur për të zbuluar simbole të panjohura të gdhendura në tokën e thatë që kanë ngelur të padukshme për shumë vite. Me ndihmën e modeleve të AI, hulumtuesit kanë zbuluar më shumë se 300 simbole figurative që ishin të papërshkrueshme më parë. Ky është një hap i madh përpara, pasi ato mund të ofrojnë informacione të çmuara mbi civilizatat që krijuan këto veprat arti të lashta. Kjo mund të ndihmojë në zgjerimin e njohurive tona për historinë e kësaj zone të botës, dhe të çojë në zbulime të reja dhe më të thella arkeologjike.
Po ashtu, AI po kontribuon në përparimin e njohurive tona për molekulat që formojnë proteinat, blloqet themelore të jetës
Proteinat janë të përbëra nga rreth 20 aminoacide, por ato mund të kombinohen në mënyra të pafundme për të krijuar struktura komplekse në hapësirë tre-dimensionale. Për shumë vite, dekodimi i këtyre strukturave ka qenë një proces i ngadalshëm dhe i vështirë, por tani, falë mjetit të avancuar AI, AlphaFold, mund të parashikohen strukturat e rreth 200 milionë proteina. Ky përparim është një hap i madh përpara në bioteknologji dhe mjekësi, pasi ndihmon në thellimin e kuptimit të jetës dhe mund të përdoret për zhvillimin e ilaçeve të reja për sëmundje të ndryshme.
Edhe pse këto mjete të AI kanë kufizimet e tyre, ato kanë krijuar mundësi të jashtëzakonshme për shkencën dhe kërkimin.
Me përdorimin e AI, shkencëtarët po zgjidhin disa nga sfidat më të mëdha në biologji dhe arkeologji, dhe po hapin mundësi të reja për të kuptuar më mirë natyrën dhe historinë e njerëzimit. /Katror.info
Përgatiti:
