Peizazhi pas Mona Lisas së Leonardo da Vincit ka ngjallur debate të pafundme, me disa historianë arti që sugjerojnë se pamja ishte imagjinare dhe e idealizuar, dhe të tjerë që pretendojnë lidhje të ndryshme me vendndodhje specifike italiane.
Tani një gjeologe dhe historiane e artit dhe Rilindjes beson se më në fund ka zgjidhur misterin në një nga pikturat më të famshme në botë. Ann Pizzorusso ka kombinuar dy fushat e saj të ekspertizës për të sugjeruar që Leonardo pikturoi disa tipare të dallueshme të Lecco-s, në brigjet e liqenit Como në rajonin e Lombardisë në Italinë veriore.
Pizzorusso ka krahasuar urën e Leonardo-s, vargmalin malor dhe liqenin në Mona Lisa me urën Azzone Visconti të Lecco-s të shekullit të XIV-të, Alpet jugperëndimore me pamje nga zona dhe liqenin Garlate, të cilin Leonardo dihet se e ka vizituar 500 vjet më parë.
Mundesh me e lexu edhe…
Ngjashmëritë janë të pamohueshme, tha ajo. “Jam shumë e emocionuar për këtë. Unë me të vërtetë e ndjej se është një vrapim drejt të vërtetës”.
Teoritë e mëparshme kanë përfshirë një pretendim të vitit 2011 se një urë dhe një rrugë në Mona Lisa i përkasin Bobbio-s, një qytet i vogël në Italinë veriore, dhe një gjetje të vitit 2023 se Leonardo kishte pikturuar një urë në provincën e Arezzo.
Por fokusimi në urë, tha ajo, nuk ishte i mjaftueshëm. “Ura me hark ishte e përhapur në të gjithë Italinë dhe Evropën dhe shumë prej tyre dukeshin shumë të ngjashme. Është e pamundur të identifikohet një vendndodhje e saktë vetëm nga një urë. Të gjithë flasin për urën dhe askush nuk flet për gjeologjinë.
“Gjeologët nuk shikojnë pikturat dhe historianët e artit nuk shikojnë gjeologjinë,” shtoi ajo. “Historianët e artit thanë se Leonardo përdorte gjithmonë imagjinatën e tij, por ju mund t’ia jepni këtë fotografi çdo gjeologu në botë dhe ata do të thonë atë që po them unë për Lecco-n. Edhe një jo gjeolog tani mund të shohë ngjashmëritë”.
Ajo vuri në dukje se shkëmbinjtë në Lecco janë gurë gëlqerorë dhe se Leonardo i përshkroi shkëmbinjtë e tij në një ngjyrë gri-të bardhë – “që është e përsosur, sepse ky është lloji i shkëmbit që është atje”. Ajo shtoi se, ndryshe nga Lecco, as Bobbio dhe as Arezzo nuk kanë një liqen: “Pra, ne kemi prova vërtet të përsosura në Lecco”.
Hulumtimi i saj i mëparshëm për Leonardo ka përfshirë studimin e të dy versioneve të Virgjëreshës së Shkëmbinjve – atë në Louvre në Paris dhe kopjen në Galerinë Kombëtare në Londër. Deri në vitin 2010, Galeria Kombëtare besonte se ajo që kishte ishte kryesisht punë e asistentëve, por, pasi e restauroi, deklaroi të mundur që Leonardo ta pikturonte vetë të gjithë pikturën.
Analiza e Pizzorusso-s për vegjetacionin dhe gjeologjinë në peizazhin rreth figurave qendrore ringjalli debatin. Ajo përfundoi: “Botanika në versionin e Louvre është perfekte, duke treguar bimë që do të kishin lulëzuar në një shpellë të lagësht dhe të errët. Por bimët në versionin e Londrës janë të pasakta. Disa nuk ekzistojnë në natyrë.”
Ajo vuri në dukje se Leonardo gjithmonë u kishte lënë përshtypje studentëve të tij rëndësinë e përshkrimit të saktë të natyrës. Për kërkimin e saj të fundit në Mona Lisa, ajo vizitoi Lecco-n, duke gjurmuar gjurmët e Leonardos: “Ne e dimë nga fletoret e tij se ai kaloi shumë kohë duke eksploruar zonën e Lecco-s dhe territorin më në veri.”
Michael Daley, drejtor i vëzhguesit ArtWatch UK, tha për gjetjet e Pizzorusso: “Për shkak se ajo ka njohuri shkencore të sinqerta, kur vëren gjëra te Leonardo – artisti më shkencor ndonjëherë – ato janë të rëndësishme.
“Të gjithë historianët e artit spekulojnë se ku është pikturuar Mona Lisa. Kushdo që sheh një urë mendon se ishte aty. Por Pizzorusso e ka përcaktuar me forcë vendndodhjen me prova të pranisë së Leonardos në zonë, gjeologjinë e tij dhe, natyrisht, një urë.
Jacques Franck, një ish-konsulent i Leonardo-s në Louvre, tha: “Nuk dyshoj për asnjë sekondë se Pizzorusso ka të drejtë në teorinë e saj, duke pasur parasysh njohuritë e saj të përsosura për gjeologjinë e vendit italian – dhe më saktë për vendet ku Leonardo udhëtoi gjatë jetës së tij, gjë që mund të korrespondonte me peizazhin malor në Mona Lisa”.
Këtë fundjavë Pizzorusso do të prezantojë provat e saj në një konferencë gjeologjie në Lecco.
“Unë jam në fakt euforike për këto gjetje – dhe ekziston një mundësi pothuajse e sigurt që Leonardo të pikturoi [peizazhin] nga vendi i saktë ku po mbajmë konferencën tonë,” tha ajo./Katror.info
Përgatiti:
