Pati përparime mjekësore befasuese, specie që u shpëtuan nga zhdukja, energji të ripërtërishme që sfiduan ndyshimet, qytete që u bënë më të jetueshme, dhe shkencëtarët që zbuluan mënyra për të ngadalësuar kohën, si dhe shumë lajme të tjera pozitive.
Ndotësit në BE shënuan rënie, ndërsa Kina mund të ketë arritur kulmin e ndotjes
Ndërsa kriza klimatike u bë më e theksuar në vitin 2024, ndotja vazhdoi të rritej por jo kudo. Të dhënat e publikuara në tetor treguan se ndotja e gazrave serë në Bashkimin Europian (BE) ra me 8% në vitin 2023, duke e ulur ndotjen në nivelin 37% më të ulët se vitet 1990. Mbyllja e centraleve me naftë dhe qymyri, si dhe shpërndarja e shpejtë e energjisë së rinovueshme, e udhëhoqën këtë rënie. Shtetet e BE-së kanë angazhuar për të ulur ndotjen me 55% deri në fund të këtij dekadi, por politika aktuale do të sjellin një ulje vetëm me 43%, shkruan Positive News, përcjell Katror.info.
Mundesh me e lexu edhe…
Rritja e përdorimit të energjisë së rinovueshme
Revolucioni i energjisë së rinovueshme në 2024, udhëhequr nga Kina, vazhdoi pavarësisht kundërshtimeve. Kina po ndërton dy herë më shumë energji diellore sesa pjesa tjetër e botës, ndërsa vendet e Jugut Global përfitojnë nga ulja e çmimeve për të nxitur një ‘revolucion’ të teknologjisë së pastër. Rrjeti elektrik i Evropës u dekabonizua me ritme rekord, dhe Mbretëria e Bashkuar u bë ekonomia e parë e zhvilluar që hoqi qymyrin në tetor dhe synon të dekabonizojë rrjetin deri në 2030. Sipas Frankie Mayo, energjitë e rinovueshme janë më të lira se qymyri dhe gazi.
Ekonomia e gjelbër sfidoi skepticizmin
Skeptikët që kundërshtojnë zero-në-neto pretendojnë se kalimi në energjinë e gjelbër dëmton ekonominë, por kjo teori u dëshmua më e dobët se kurrë në 2024. Në shkurt, një studim i Carbon Brief zbuloi se sektori i energjisë me karbon të ulët i Kinës, duke përfshirë rinovueshmet, ruajtjen e energjisë dhe automjetet elektrike, ishte motor i rritjes ekonomike të vendit, duke kontribuar në 40% të rritjes së PBB-së së Kinës në 2023. Po ashtu, një raport tjetër tregoi se ndërsa ekonomia e MB rritet vetëm 0.1%, ekonomia e saj “net zero” u rrit me 9%.
Disa shtete ndërmorrën hapa për të adresuar humbjen e biodiversitetit
Një ligj i rëndësishëm për të ndaluar humbjen e biodiversitetit në BE hyri në fuqi në gusht. Ligji i restaurimit të natyrës kërkon që të gjitha shtetet anëtare të BE-së të rikthejnë dhe mbrojnë habitatet e egra në një të pestën e tokës dhe deteve të tyre deri në vitin 2030.
Politikanët populistë nxorën protesta nga disa fermerë, të cilët pretenduan se ligji do të shtonte burokracinë dhe do të dëmtonte fitimet, duke nxitur kompromise nga parlamenti evropian.
Megjithatë, koalicioni #RestoreNature, i përbërë nga organizata mjedisore, e mirëpriti ligjin. “Jemi të lehtësuar që eurodeputetët i dhanë rëndësi fakteve dhe shkencës dhe nuk u dorëzuan ndaj populizmit dhe frikës,” tha ai.
Në të njëjtën kohë, Anglia mori hapa të parë duke futur një ligj që kërkon që të gjitha zhvillimet e reja të përmirësojnë natyrën, duke krijuar habitate të reja me një fitim prej 10% në biodiversitet.
Ruajtja e kafshëve po jep rezultate, tregon një studim
Intervenimet e konservimit po arrijnë të shpëtojnë specie në mbarë botën, sipas një studimi të publikuar në maj. Hulumtuesit analizuan qindra projekte konservimi dhe gjetën se ndërhyrjet përfshirë krijimin e zonave të mbrojtura dhe eliminimin e specieve invazive rritën biodiversitetin ose ngadalësuan rënien e tij në shumicën e rasteve (66%) krahasuar me mosmarrjen e masave.
“Nëse shihni vetëm tendencën e rënies së specieve, do të ishte e lehtë të mendoni se po dështojmë në mbrojtjen e biodiversitetit, por nuk do të shihni pamjen e plotë,” tha Penny Langhammer, autore kryesore e studimit.
Një studim tjetër tregoi se ruajtja e pikave të nxehta të biodiversitetit, të cilat janë aktualisht të paprotektuara një sipërfaqe që përbën 1.2% të tokës së Tokës do të parandalonte zhdukjen e specieve më të rrezikuara në botë. Kjo u mbështet edhe nga një kërkim shtesë në shtator, i cili tha se konservimi i drejtuar i 0.7% të planetit do të shpëtonte speciet më të rralla.
Disa specie u rikthyen nga pragu i zhdukjes
LLista e specieve të rrezikuara vazhdoi të rritej në vitin 2024, por disa krijesa u rikthyen nga prag i zhdukjes. Linsi Iberik, për shembull, u largua nga lista e specieve të rrezikuara falë një përpjekje konservimi disa dekadash në Spanjë dhe Portugali.
Historia të tjera suksesesh përfshijnë: shqiponja që u rikthye në qendër të Torontos, një flutur e rrallë që u ringjall në Uells, një merimangë që konsumon peshqit që pati një rikthim të jashtëzakonshëm në Angli, dhe mbushja e plazheve me këmishë breshke në Greqi.
Këto tregojnë se përpjekjet e konservimit funksionojnë, megjithatë duhet të intensifikohen për shkak të rënies së biodiversitetit.
Qytetarët i çuan në gjyq ata që vonuan përpjekjet për klimën dhe fituan
Aktivizmi përmes gjykatave u intensifikua në vitin 2024, me fitore ‘të jashtëzakonshme’ të aktivistëve kundër ndotësve dhe atyre që vonuan masat për klimën.
Në prill, gjykata e Lartë e Britanisë e përsëriti vendimin se plani klimatik i qeverisë ishte i pamjaftueshëm, duke hapur mundësinë për një rishikim. Po ashtu, planet për hapjen e minierës së parë të thellë të qymyrit në më shumë se 30 vjet u anuluan nga gjykata e lartë. Qeveria u mund përsëri në nëntor, kur një gjykatë vendosi se administrata e mëparshme kishte vepruar në mënyrë të paligjshme duke hequr politikat e gjelbra.
Po ashtu, qeveria zvicerane u ndëshkua nga Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut. Në një rast historik, gjykata vendosi se dështimi i qeverisë për të kufizuar ndotjen shkelte të drejtat e njeriut.
Në Korenë e Jugut, mungesa e një plani klimatik u konsiderua si shkelje e të drejtave kushtetuese të qytetarëve. Dhe për herë të parë në BE, një gjykatë vendosi se politikat e qeverisë gjermane për të luftuar ndotjen e ajrit ishin të paligjshme dhe duhej përmirësuar.
Po ashtu, u rritën edhe paditë për ndotjen ndaj kompanive, sipas një raporti të Shkollës Londineze të Ekonomisë në qershor.
Përkundër kundërshtimeve, makinat elektrike morën hov
Shitjet e ngadalta të automjeteve elektrike (EV) dukeshin si një pengesë për përpjekjet për dekarbonizimin e rrugëve tona. Por pas një fillimi të ngadalshëm të vitit, makinat elektrike fitojnë terren, duke shënuar një rekord shitjesh globale në nëntor.
Në garën për të eliminuar motorët me djegie, Norvegjia po fiton. Të dhënat e publikuara në shtator treguan se, për herë të parë, automjetet elektrike e kaluan numrin e makinave me naftë në këtë vend nordik. Asnjë vend tjetër nuk mund të bëjë një deklaratë të tillë.
Megjithatë, Kina po i afrohet me shpejtësi, duke përbërë shumicën e shitjeve globale të EV-ve në vitin 2024. Ndërkohë, në Britaninë e Madhe, një rritje e regjistrimeve të automjeteve elektrike bëri që analistët të shpallnin se vendi kishte arritur ndoshta ‘kulmin e naftës’.
Pavarësisht se EV-të nuk kanë ndotje nga shkarkimi, ato kanë sfidat e veta mjedisore. Aktivistët paralajmërojnë se, përfundimisht, shoqëria duhet të reduktojë varësinë nga automjetet.
Modeli i pronësisë nga komuniteti mori mbështetje më të gjerë
Në një moment historik për lëvizjen kooperative, një linjë hekurudhore e drejtuar nga komuniteti mori lejen për të funksionuar në Angli në nëntor.
Duke synuar lidhjen e komuniteteve rurale që ishin braktisur nga rrjeti ekzistues i hekurudhave, Go-op po përpiqet të mbledhë 2.85 milionë funte për të blerë mjete hekurudhore, stafin e trenave dhe për të paguar rrogat.
“Është një hap i madh për lëvizjen kooperative,” tha Alex Lawrie, kryetar i Go-op për Positive News. “Ne e shohim këtë si një model për projekte të tjera, të zhvilluara nga ne dhe nga kooperativa të tjera në vend.”
Sektori kooperativ i MB ka regjistruar vitin e tij më të madh të rritjes që nga pandemia, sipas raportit Better Business 2024. Shifra të tjera treguan se numri i pub-ëve të pronësisë komunitare në MB është rritur me 62.6% në pesë vitet e fundit.
Ndërkohë, në Skoci, një fermë e erës me pronësi komunitare shpalli në shtator se do të përdorë fitimet e saj për riforestimin e Outer Hebrides.
Qeveria britanike pritet të prezantojë legjislacionin ‘Community Right to Buy’ që do t’u japë komuniteteve të drejtat e para të refuzimit kur asetet e vlerësuara komunitare janë të disponueshme. Skocia tashmë ka një legjislacion të tillë.
Filloi përdorimi i kontrolluar i telefonëve inteligjentë dhe mediave sociale
Një lëvizje globale për të mbrojtur fëmijërinë nga telefonët e mençur dhe mediat sociale mori hov në vitin 2024, përballë dëshmive në rritje që lidhin këto teknologji me shëndetin mendor të dobët.
Australia dhe Florida, SHBA, udhëhoqën duke ndaluar fëmijët të kenë llogari në media sociale. Ende nuk është e qartë se si do të zbatohet legjislacioni, por Norvegjia ka premtuar të ndjekë këtë shembull.
Në vende të tjera, Franca ka nisur një provë të quajtur ‘pauza digjitale’ në qindra shkolla, ku fëmijët duhet t’i mbyllin telefonët gjatë ditës. Holandës ka shkuar edhe më tej, duke ndaluar pajisjet në të gjitha shkollat. Politika të tilla janë zbatuar edhe në shkolla në Angli dhe Irlandë.
Ndërkohë, një numër në rritje i klubeve të natës në MB kanë ndaluar kamerat e telefonëve në pistën e vallëzimit për të promovuar artin e humbur të jetesës në moment.
Shkencëtarët zbuluan se si të ‘ngadalësohet’ koha
Nëse po e lexoni këtë dhe po pyesni se ku kaloi viti i fundit, nuk jeni të vetmuar. Po, sikur të mund ta ngadalësonim kohën? Sipas një studimi të shkencëtarëve të Universitetit George Mason në SHBA, përvoja e emocioneve të mëdha (siç është madhështia) mund të ngadalësojë perceptimin e kohës. Ata treguan pjesëmarrësve pamje të skenave të gjera dhe hapësirave të vogla, dhe ata mendonin se kishin parë skena më të vogla për një periudhë më të shkurtër. Ky studim mbështet teorinë se ndjesia e madhështisë është lidhur me ngadalësimin e perceptimit të kohës.
Inteligjenca artificiale u përdor për dobi
Në vitin 2024, inteligjenca artificiale (IA) dha disa përfitime për shoqërinë. Një mjet AI që skanonte regjistrat mjekësorë për shenja të fshehura të kancerit ndihmoi mjekët britanikë të zbulojnë më shumë raste. Po ashtu, një test i përmirësuar i AI për Parkinsonin ndihmoi në parashikimin e sëmundjes disa vite përpara simptomave. Megjithatë, BE miratoi Aktin e Inteligjencës Artificiale në gusht, për të vendosur disa kufizime për teknologjinë që po zhvillohej me shpejtësi. Disa ekspertë e mirëpritën këtë ligj, ndërsa të tjerë e kritikuan si të pamjaftueshëm.
Qytetet u bënë ‘më të jetueshme’
Sipas Indeksit Global të Jetueshmërisë 2024, jetesa në qytete u përmirësua ndjeshëm, me fituesin më të madh në Lindjen e Mesme dhe Europën Lindore. Vjena mbeti qyteti më i jetueshëm për vitin e tretë radhazi. Një përmirësim i dukshëm u vu re në Paris, ku numri i përdoruesve të biçikletave u rrit ndjeshëm, duke tejkaluar përdorimin e makinave.
Edukimi medial mori më shumë vëmendje
Në vitin 2024, aftësia për të dalluar informacionin e saktë nga ai i rremë u bë më e rëndësishme për të mbrojtur demokracinë. Spanja miratoi një ligj për të luftuar dezinformimin në platformat digjitale, dhe në Britani, fëmijët do të mësojnë të dallojnë dezinformimin në shkolla.
Më shumë shtete të SHBA-së u shlyen borxhet mjekësore
Në vitin 2024, disa shtete të SHBA-së filluan të blinin borxhe mjekësore dhe t’i fshinin ato për mijëra individë. Ky program, i drejtuar nga organizata jofitimprurëse Undue Medical Debt, ka shpëtuar miliarda dollarë borxhe për qytetarët amerikanë.
Përparimi i zgjidhjeve inteligjente në fushën e energjisë dhe mjedisit
Qeveritë mund të shkaktojnë një “kaskadë globale të pikave pozitive” që do të zvogëlonin emisionet dhe do të ulni faturat e energjisë dhe gjithçka që duhet të bëjnë është të kopjojnë legjislacionin ekzistues.
Kjo ishte ideja kryesore në një raport të publikuar në shtator, i cili identifikoi zgjidhjet e provuara për klimën që ka më shumë mundësi të kenë ndikimin më të madh në nivel global.
Ndikimi ishte gjithashtu tema e çmimit Earthshot, i cili në nëntor shpërbleu me nga 1 milion paund secilën nga pesë iniciativat ‘game-changing’ që po shpëtojnë specie, mbrojnë habitatet dhe reduktojnë mbeturinat. Ky konkurs nuk duhet të ngatërrohet me çmimin Earth, i cili në prill shpërbleu me 100,000 dollarë (78,000 paund) ekipin që zhvilloi një aplikacion për parashikimin e përmbytjeve.
Një zgjidhje tjetër inteligjente që zgjidh dy probleme njëkohësisht u provua në Devon, Angli, ku nxehtësia e tepërt nga qendrat e të dhënave, që është e vështirë të mbahet e ftohtë, u përdor për të ngrohur një pishinë publike, duke kursyer kështu para për ngrohjen. /Katror.info
Përgatiti:
