Gara për t’u rikthyer në Hënë po nxit investimet amerikane në firmat hapësinore të sektorit privat.
Shtetet e Bashkuara të Amerikës janë “në një garë hapësinore me Kinën për t’u rikthyer në Hënë”, pohon kreu i agjencisë amerikane të hapësirës (NASA) Bill Nelson.
Në një intervistë me BBC-në, Nelson thotë se dëshiron të sigurohet se “ne do të arrijmë atje të parët”.
Komentet e tij sjellin kujtime të viteve 1960 dhe 1970, kur NASA ishte në një garë hapësinore me Bashkimin Sovjetik.
Por gjysmë shekulli më vonë, NASA punëson kompani private për të bërë shumë më tepër punë.
Nelson thotë se ato janë vendimtare sepse lejojnë ndarjen e kostove të mëdha dhe që NASA të shfrytëzojë “kreativitetin e sipërmarrësve të sektorit privat”.
Ai veçon SpaceX të Elon Musk, i cili në vitin 2021 fitoi një kontratë prej tre miliardë dollarësh për të ndërtuar një tokëzues hënor dhe zhvilloi raketën më të fuqishme të të gjitha kohërave.
Nga gara hapësinore po përfitojnë edhe firma të tjera private.
Në fillim të këtij viti, agjencia nënshkroi një marrëveshje prej 3.4 miliardë dollarësh me Blue Origin të Jeff Bezos – gjithashtu për të ndërtuar tokëzuesin, por për uljet e mëvonshme në Hënë.
Janë paratë që shpenzohen, të paktën pjesërisht, për të mbajtur një përparësi ndaj Kinës mes tensioneve në rritje midis dy ekonomive më të mëdha në botë.
Në fund të gushtit, India u bë vendi i katërt që arriti një ulje të butë në Hënë dhe i pari që arriti në rajonin e polit jugor hënor.
Pavarësisht këtij suksesi, programi hapësinor i Kinës ka mbetur nën syrin më vigjilent të NASA-s.
Kina është i vetmi vend me stacionin e vet hapësinor dhe tashmë ka kthyer mostrat hënore në Tokë dhe ka plane për të arritur në rajonet polare të sipërfaqes hënore.
Kjo e shqetëson Nelson.
“Unë jam më i shqetësuar se ne do të gjejmë ujë në polin jugor të Hënës, se Kina do të arrijë atje më shpejt dhe do të thotë: “Kjo zonë është e jona tani. Ju nuk mund të vini këtu, është e jona”.
Ai pretendon se veprimet e Kinës në ndërtimin e ishujve artificialë në mënyrë që të mund të pretendojë sovranitetin në pjesë të Detit të Kinës Jugore përforcojnë shqetësimet e tij.
Nelson thekson se Kina nuk ka rënë dakord me Marrëveshjen Artemis të iniciuar dhe të mbë shtetur nga Amerika, e cila supozohet të përdoret si një kornizë për sjelljen e praktikave më të mira në hapësirë dhe në Hënë.
Kina thotë se është e përkushtuar ndaj eksplorimit paqësor të hapësirës dhe më parë ka hedhur poshtë shqetësimet e SHBA-së për programin e saj hapësinor si një “fushatë shpifëse kundër përpjekjeve normale dhe të arsyeshme të Kinës në hapësirën e thellë”.
Ky rivalitet po nxit investime masive nga NASA.
Brenda një viti, deri në shtator 2021, agjencia thotë se investimi i saj në ekonominë amerikane ishte 71.2 miliardë dollarë – një rritje prej 10.7 përqind krahasuar me vitin e kaluar.
Ndërsa emra të mëdhenj si SpaceX mund të rrëmbejnë më së shumti titujt në media, shpenzimet e NASA-s shkojnë shumë më thellë në ekonomi.
“Një e katërta e të gjitha investimeve tona shkojnë për kompanitë e vogla”, thotë Nelson.
Ato para mund të përshpejtojnë zhvillimin e firmave të vogla, thotë Sinead O’Sullivan, një ish inxhiniere e NASA-s dhe tani një ekonomiste hapësinore në Shkollën e Biznesit të Harvardit.
Qeveria shpesh vepron si klienti i parë për firmat fillestare dhe këto marrëveshje mund t’i lejojnë ato të kenë qasje tek investitorët privatë dhe të mbledhin edhe më shumë para, thotë ajo.
“Më shpesh ne flasim për kapitalin sipërmarrës dhe kapitalin privat, por qeveritë janë po aq të rëndësishme, nëse jo edhe më të rëndësishme,” thotë Sullivan.
Gara për t’u kthyer në Hënë mund të jetë e profilit të lartë, por ndihmoi në ndezjen e një shpërthimi të aktiviteteve të tjera hapësinore që mund të ishin shumë më fitimprurëse.
Në vitin 1957, Rusia u bë vendi i parë që vendosi një satelit në orbitë ndërsa merrte pjesë në garën origjinale të hapësirës me SHBA-në.
Aktualisht ka pak më shumë se 10,500 satelitë që rrotullohen rreth Tokës, sipas Agjencisë Evropiane të Hapësirës.
Gjatë dekadës së fundit, Chad Andersen, themeluesi i firmës së investimeve Space Capital, vlerëson se SpaceX është më meritori për rritjen e industrisë.
“E vetmja arsye që ne po flasim edhe për hapësirën si një kategori investimi tani është për shkak të SpaceX,” thotë ai.
“Pak më shumë se 10 vjet më parë, përpara fluturimit të tyre të parë komercial, i gjithë tregu dominohej nga qeveria”.
Rreth gjysma e satelitëve tani në orbitë u lëshuan në tre vitet e fundit, sipas firmës analitike BryceTech.
Kjo kryesisht falë dy kompanive – Van Webb dhe Starlink të Elon Musk.
“Ekonomia e hapësirës është shumë më e madhe se thjesht raketa dhe pajisje satelitore. Është shtylla kurrizore e padukshme që drejton ekonominë tonë globale,” shpjegon Anderson.
Me më shumë satelitë në orbitë, ai thotë se gjithnjë e më shumë kompani po gjejnë mënyra të reja për të përdorur të dhënat që ofrojnë, duke përfshirë në bujqësi, sigurime dhe industrinë detare.
RocketLab i Zelandës së Re është një tjetër lojtar i madh në ekonominë hapësinore.
Si rival i SpaceX, ajo ka kryer tashmë 40 lëshime për klientët, duke përfshirë NASA-n dhe agjencitë e tjera qeveritare të SHBA.
Themeluesi i saj, Peter Beck, kaloi nga inxhinieri i makinave për larjen e pjatave në lëshimin e raketave në hapësirë dhe thotë se kjo është vetëm maja e ajsbergut kur bëhet fjalë për potencialin e financimit që shtrihet përtej Tokës.
“Lancimi ka një potencial prej 10 miliardë dollarësh. Pastaj është infrastruktura, si ndërtimi i satelitëve, i cili ka një potencial prej 30 miliardë dollarësh. Dhe së fundi ka aplikime, të cilat kanë një potencial prej 830 miliardë dollarësh.”
Banka amerikane e investimeve Morgan Stanley ka vlerësuar se industria globale e hapësirës mund të arrijë një vlerë prej një trilion dollarësh në vit deri në vitin 2040.
Beck është i kujdesshëm kur bëhet fjalë për potencialet në Hënë, veçanërisht minierat.
“Në këtë pikë nuk është ekonomikisht e arsyeshme të shkosh në Hënë, të gërmosh atje dhe të kthesh xehet në Tokë.”
Bill Nelson i NASA-s sheh një mundësi në kërkimin mjekësor.
Ai tregon për hulumtimin e dobishëm të rritjes së kristalit të kryer nga kompania farmaceutike Merck në Stacionin Ndërkombëtar të Hapësirës në vitin 2019, i cili ndihmoi në zhvillimin e trajtimit të kancerit.
Ai gjithashtu thotë se fibrat optike mund të bëhen shumë më efikase në mungesë të peshës.
“Përfundimisht do të shihni shumë aktivitete biznesi në orbitën e ulët të Tokës.”/Katror.info
Përgatiti:
