Në vitin 2004, katër vjet para se Kosova ta shpallte pavarësinë nga Serbia, 16-vjeçari Patrik Ukiq vendosi të organizojë një festë. I lindur dhe i rritur në kryeqytetin e Prishtinës, ai ishte njohur me house music dhe atë elektronike pasi një kushëri i tij, i cili ishte zhytur në skenën rave në Mbretërinë e Bashkuar, solli disa CD. Ai mori pjesë në forume, ku koka të muzikës techno nga e gjithë bota po shkëmbenin shënime për publikimet e reja dhe fushën DJ, dhe përfundimisht, si ide: Ukiq solli Felipe, një DJ i mirënjohur, nga Vjena për të performuar në Kosovë. — një gjë e rrallë që mund të ndodhë për shkak të burokracisë së pasluftës në kufi; aq më tepër që një adoleshent të jetë ai që e e udhëheqë, shkruan Lale Arikoglu, për Conde Nast Traveler.
“Nuk isha as mjaftueshëm në moshë për atë që kisha rezervuar. Kur e takova në aeroport, ai nuk donte të kishte asgjë me mua”. thotë Ukiq, i cili nuk e kishte treguar moshën e tij kur rezervoi DJ. “Por (u bëra pjesë e klubit) dhe përfundoi duke luajtur deri në orët e para të mëngjesit. Isha kaq i lumtur. Në atë moment mendova, “ky është zëri im”.
Është një natë e nxehtë qershori në Prishtinë kur takohem me Ukiqin, tani 36 vjeç dhe një sharmer i certifikuar, jashtë lokalit të tij Servis Fantazia. Është një vend me ndriçim të butë me një shkëlqim neoni vjollcë dhe kabina e DJ-ve është e mbushur me vinyl. Pikërisht në rrugë, ekranet gjigante që shfaqin ndeshjet e Eurokapionatit të futbollit mbizotërojnë në Bulevardin “Nënë Tereza” – një rrugë e mbuluar me pedonale, e mbushur me kafene që përshkon qendrën e qytetit dhe rreth nesh të rinjtë kosovarë po mblidhen në grupe me pritjen e natës së ardhshme, duke pirë shishet e ftohta të birrës së lirë “Peja” dhe duke ndezur cigaret e njëri-tjetrit. Trance-y, zhurma e rëndë e technos del nga sistemi zanor i Servis. Vetëm pak ditë më parë, qyteti kishte shënuar 25 vjet nga përfundimi i Luftës së Kosovës— dhe ekziston një ndjenjë e lirisë në ajër.
Ka qenë një vit historik për Kosovën. Përveç nderimit të përvjetorit të 25-të, viti 2024 i solli vendit 16-vjeç bashkimin me vendet e Zonës Shengen të Evropës, një moment përcaktues brezash që do të thotë se qytetarët me pasaporta kosovare tani mund të udhëtojnë lirshëm nëpër Bashkimin Evropian pa viza — duke ndryshuar në mënyrë efektive jetën e një brezi që nuk ka qenë në gjendje të lëvizë nëpër kontinentin e vet.
Në aeroportin e Prishtinës, ka po aq kosovarë që po përgatiten për të udhëtuar jashtë vendit, sa po mirëpresin të tjerë, një pamje që do të kishte qenë pothuajse e paimagjinueshme vetëm nëntë muaj më parë.
“Shumë njerëz nuk kanë udhëtuar kurrë më parë përtej Maqedonisë. Të gjithë janë të emocionuar. Në janar të gjithë i kishim rezervuar fluturimet”, thotë Ukiq. “Ne kemi qenë shumë të izoluar.”[…]
Teksa i çoj disa birra me Ukiqin, ai më tregon se si i njëjti kushëriri tekno-adhurues, që i huazoi ato CD, i sugjeroi familjes që të hapte një lokal pas luftës. Pas shumë vite ndalimi të hapësirave kulturore si kinematë dhe teatrot, një vend për të pirë dhe për t’u mbledhur lirisht si shqiptarë etnikë ishte i nevojshëm dhe i mirëpritur – dhe, befas, i mbushur me mundësi.
Njëzet e pesë vjet më vonë, jeta e natës është tani forcë lëvizëse e Prishtinës. Përgjatë rrugës së ngushtë të 2 Korrikut që të çon nga bulevardi në Servis Fantazia, pop-i elektronik dhe ai i zakonshëm shpërthen nga lokalet gjallëruse, të shoqëruara nga stendat e qebapëve.
Në vitet 1990, e njëjta energji mund të gjendej tek “Kurrizi”, një rrjet baresh dhe klubesh nëntokësore që luanin gjithçka, nga techno në xhaz në punk, që shtrihej poshtë lagjes së banimit Dardania të qytetit.
Për Kosovën, kolona zanore e luftës së saj të pasluftës dhe euforisë kolektive ishte muzika elektronike. Një filigran i hershëm i kësaj kohe ishte Treni i Rrugës së Paqes, i cili pa një grup tregtarësh kosovarë dhe serbë, që u ngjitën në një tren mallrash, montuan disa tavolina rrotulluese dhe shpërthyen elektronikën e viteve ’90 teksa kalonin nëpër ish-Jugosllavi në vitin 2002, nga Prishtina. në Shkup, në simbol të unitetit. Që atëherë është formuar një komunitet i ngushtë i DJ-ve, promovuesve dhe muzikantëve, duke filluar netët e klubeve, duke hapur ambiente nëntokësore dhe duke organizuar festivale që godasin me ritmet house dhe tekno deri në lindjen e diellit: festa si Episode, një nga krijuesit e netëve të para DJ pas luftës; ish-Spray Club, i cili shpesh vlerësohet si bazamenti i klub-kulturës në themelet e Prishtinës së viteve 2000; dhe kolektivi Bliss, Bliss, Bliss i themeluar së fundmi. Është një lëvizje që, ndonëse e mbuluar mirë në internet, është shndërruar dhe evoluar pas kufijve të mbyllur: Kryesisht pa pasur mundësi për të performuar jashtë vendit për shkak të kufizimit të vizave.
“Festat në klube burojnë nga një vend i luftës dhe izolimit. Është çlirim.” – Jeta Veseli
“Festat [pas luftës] na njohën me një mënyrë të re për të marrë kulturë, për të dëgjuar muzikë dhe për të qenë së bashku,” më tha Rina Meta, krijuese, e lindur në Prishtinë, e cila kohët e fundit bashkëpunoi me Montez Press Radio në një seri rreth peizazhit kulturor të Kosovës. nëpërmjet telefonit. “Kjo skenë muzikore u formua në izolim. Kurrë nuk kemi krijuar muzikë duke pasur një audiencë në mendje, vetëm për shoqërinë”.
Pallati i Rinisë dhe Sporteve është një pjesë e madhe, brutaliste e arkitekturës e viteve 1970, e cila duket si një monolit mbi këtë qytet me 227,154 banorë. Për vite me radhë ai funksionoi si një kompleks sportiv dhe komuniteti, duke pritur turne dhe ngjarje të tjera të mëdha.
Në mbrëmjen tonë të parë së bashku, përveç lokalit të tij, Ukiq më tregoi se drejton ‘Servisin’, një platformë multidisiplinare që promovon dhe organizon netë të klubeve underground në të gjithë Kosovën, me shokun e tij Leo Lumezi, një DJ me bazë në Prishtinë.
Ata filluan të organizonin festa së bashku 20 vjet më parë, jo shumë kohë pasi Ukiq e solli atë DJ nga Vjena, fillimisht duke vendosur sisteme zanore në pyjet që rrethojnë periferinë e Prishtinës. Në vitin 2016, ata e kthyen vëmendjen e tyre në hapësirat urbane, duke ripërdorur disa nga ndërtesat publike të papërdorura të Prishtinës si Kino Rinia, një kinema e viteve 1950 që ishte një vend i rezistencës sociale në kulmin e saj dhe Pallati i Rinisë.
Duke ecur nëpër korridoret e njërit prej koridoreve të ndërtesës, grafiteve dhe poshtë shkallëve gjigante prej betoni, hapat tanë jehojnë si një metronom.
Ukiq thekson se netët me DJ-të, ndonjëherë ndodhin çdo muaj, por tani në një orar më të shpërndarë. “Ne duam që njerëzit të vallëzojnë në ndërtesa dhe vende që përfaqësojnë vërtetë Prishtinën,” thotë ai, duke bërë me dorë drejt Sallës së Kuqe, ku u organizua një festë së fundmi.
Në një korridor, tingulli i dobët i një violine kalon nëpër të çarën e një dere — në një pjesë tjetër të Pallatit të Rinisë, më thotë ai, Filarmonia e Kosovës mban provat e saj.
Derisa Ukiq e shpall veten si udhërrëfyes jozyrtar, partnerja ime e festave për ditët në vijim është shoqja ime e ngushtë Marta, të cilën e kisha bindur në minutën e fundit, t’i hipte fluturimit nga Cyrihu, ku ajo jeton, dhe të bashkohej me mua në Prishtinë.
Duke biseduar me Martën dhe Ukiqin, gjersa ai mbyll Servis Fantazia, mësoj se, përfshirë anëtarët e diasporës kosovare të cilët ishin shpërngulur në MB në vitet ’90 dhe e gjetën veten në energjinë e skenës lëvizëse dhe klubit, kur situata u përmirësua në vendlindjen e tyre, shumica sollën histori të muzikës dhe ahengjeve që kishin përjetuar — dhe ide se si t’i mbillnin farat e ngjashme të partive në Kosovë.
Një nga ata njerëz ishte babai i Dua Lipës: Dukagjin Lipa, sipërmarrësi i muzikës, i lindur në Prishtinë dhe themeluesi i agjencisë së marketingut Republika Communications. Ai themeloi Sunny Hill, festivalin muzikor të Prishtinës, tashmë vjetor që synon të sjellë artistë ndërkombëtarë në Kosovë, duke nxjerrë në pah talentet vendase që nuk kanë pasur mundësi të performojnë jashtë vendit për shkak të kufizimeve të udhëtimit.
Festivali ka qenë një mjet i dobishëm për të rritur ndërgjegjësimin ndërkombëtar rreth pabarazisë së vizave, me familjen Lipa që kanë bërë fushatë për futjen e Kosovës në zonën Shengen. Ngjarja e këtij viti, e cila u zhvillua muajin e kaluar, ishte e para që kur Kosova u bashkua dhe solli artistë të mëdhenj, duke përfshirë Stormzy dhe Burna Boy, si dhe DJ elektronikë vendas si Adrian Berisha, i cili është drejtor ekzekutiv në Fondacionin Hajde, një OJQ jo-përfituese, e orientuar drejt promovimit dhe mbështetjes së artit dhe kulturës në Kosovë.
“Tani që mund të udhëtojmë lirshëm, mund të ndjeni energjinë. Ndihemi të lirë.” – Fati Gjakova
Edhe tani, festivali mbetet një çështje familjare. Ha drekë me Fati Gjakovën, nipin e Dukagjinit dhe drejtorin e programit të festivalit, në kopshtin me hije të Tiffany, një restorant i dashur në Prishtinë që gumëzhin nga zhurma e muhabeteve të drekës.
Gjakova, i cili është përgjegjëse për prenotimin e artistëve vendas dhe elektronikë që performojnë në Sunny Hill, shpejt merr mantelin e mikpritjes kosovare dhe porosit bujarisht ushqim për ne.
Për Gjakovën, kjo verë duket si një udhëkryq. “Ka të gjithë këta artistë [kosovarë] që thjesht nuk kanë pasur të njëjtat mundësi si ata në vendet e tjera evropiane,” thotë ai, duke vënë në dukje se Kosova ka popullsinë më të re në Evropën veriore (70% janë nën 35 vjeç).
“Unë vetë kam pritur për viza para ambasadave, e di si është. Ne jemi përpjekur të përdorim [Sunny Hill] si platformë për të përhapur zërin e rinisë sonë. Dhe tani që mund të udhëtojmë lirshëm, jmund të ndjeni energjinë. Ndihemi të lirë.” […]
Pas drekës, Gjakova më çon me makinë për të parë nga afër vendin e festivalit. Pa dyshim, nuk kam shumë për të parë kur të arrijmë atje, por në javët e ardhshme, skenat dhe dritat do të ngriheshin dhe gjatë katër ditëve në fund të korrikut, turmat do të ecnin nëpër bar duke kërkuar të njëjtën ndjenjë të bashkimit që sjellin këto ngjarje. Teksa kalojmë nëpër fushë, ai tregon qindra pisha dhe blirë të sapombjellura në rresht, përgjatë rrugës, secila prej të cilave do të rritet më e lartë me çdo vit që festivali organizohet – një gjest i vogël por i pamohueshëm optimizmi.
Një natë vonë, Marta dhe unë marrim një taksi për në Zone Club, i cili shtrihet në Zonën Industriale, rreth 25 minuta jashtë qendrës së qytetit. Klubi më i madh i natës në Kosovë, është një lloj ftese për çdo kosovar që do të vallëzojë.
Është nata e parë e programeve verore të sezonit dhe një çift artistësh kosovarë janë duke kënduar, duke përfshirë EraMah, një bionde, e sapoardhur në skenë. Brenda, mjegulla e tymit dhe akulli i thatë i kthejnë të gjithë në silueta kërcyese. Deri në orën 3 të mëngjesit, shumica e njerëzve kanë arritur një gjendje euforie; Marta dhe unë kemi rënë përsëri në ritmin e atyre pistave të hershme që zbuluam së bashku, duke lëvizur përkrah të huajve me lehtësinë që vetëm anonimiteti i një klubi nate të errët do t’ju lejojë.
Lart në zonën VIP dallojmë Ukiq.
“Prishtina është qytet i vogël”, më kishte thënë Mahmutxhiku një ditë më parë. “Kudo, kurdo që ka një festë, të gjithë shkojnë.”
Nëse Zone është ajo që duket evolucioni komercial i jetës së natës në Prishtinë, atëherë Sadie Suhodolli dhe Linda Suhodolli, të njohura edhe si Tadi dhe Matale, janë një shenjë e asaj që po vjen. Motrat janë DJ-të pas kolektivit ‘Bijat’, kolektiv feminist që organizon festa queer brenda asaj që është ende një hapësirë nëntokësore e dominuar nga meshkujt. Në përpjekje për ta bëjnë skenën e klubit më gjithëpërfshirëse, si për sa i përket kujt i jepen mundësitë për të performuar dhe kush është në gjendje të përdorë pajisje shpesh tepër të shtrenjta, ato kanë filluar të organizojnë seminare DJ, për komunitetin. Pabarazia në paga është një çështje e vazhdueshme për artistët, më thotë një DJ i ri queer jashtë Bubble Pub, bari i vetëm LGBTQ+ në Kosovë, i cili u hap nga aktivisti transgjinor Lendi Mustafa vitin e kaluar.
Jashtë, në zonën ku pihet duhan, shoh Jeta Veselin, një arkitekte njëzet e ca vjeçare me balluke, të cilën e kisha takuar më herët atë ditë. Ajo është një nga tri anëtaret themeluese të Bliss, Bliss, Bliss, një kolektiv i lindur nga një festë disi spontane e organizuar në maj 2023, kur grupi pushtoi çatinë e Grand Hotel.
Që atëherë, kolektivi ka regjistruar këngë dhe set live nga festa dhe i ngarkon ato në Soundcloud; një tjetër nga themeluesit, Leart Rama, është kurator i DokuFest, festival i pavarur filmi në qytetin jugor të Prizrenit, dhe i gjithë ekipi i Bliss është përfshirë në një film të shkurtër për paaftësinë e brezit të tyre për të udhëtuar kudo.
Megjithatë, tani që ata mund të lëvizin lirshëm nëpër Evropë, Bliss ka luajtur tashmë disa herë në Berlin. Ata po mundohen që pjesërisht ta rrisin audiencën e tyre por edhe për shkak të kufizimeve kur bëhet fjalë për sigurimin e hapësirave për festa në Prishtinë—madje edhe në një qytet kaq të mbushur me kulturën e klubit, ka hapësira gjithnjë e më të kufizuara në dispozicion.
“Ka probleme me policinë,” thotë Veseli, duke vënë në dukje se festat dhe ngjarjet mbyllen më rregullisht nga autoritetet ose shuhet nga mungesa e fondeve qeveritare – një çështje që një artikull i gjatë i Resident Advisor për skenën elektronike të Kosovës, raportoi gjithashtu rreth disa vite më parë.
Në mesin e disa organizatorëve, duke përfshirë Veselin, ekziston një shqetësim se mungesa e mbështetjes së qeverisë për artin dhe kulturën, e kombinuar me ardhjen e anëtarësimit në Shengen, mund të rezultojë që Kosova të humbasë energjinë e skenës së saj të klubeve, në vend që ta nxisë atë.
Kur e pyes Veselin se pse klubi është bërë një pjesë kaq e rëndësishme e kulturës kosovare, ajo nuk ngurron aspak. “E njëjta arsye që e bën gjithmonë klubi”, thotë ajo. “Buron nga vendi luftës dhe izolimit. Është çlirim.”
Mund të bëhet një paralele mes marrëdhënies së Kosovës me muzikën elektronike dhe asaj të Berlinit, ku ndërtesat e braktisura dhe hapësirat e tjera të pashfrytëzuara u shndërruan në vende feste pas rënies së murit.
Mbi tridhjetë vjet më vonë, skena e klubit të Berlinit është rritur në një parim të industrisë së turizmit, duke tërhequr 1.5 miliardë euro në vit para pandemisë. Arbnor Dragaj, bashkëthemeluesi i Hapësirës, e cila dikur organizonte festa dhe ngjarje të tjera kulturore nga shtypshkronja e gazetës Rilindja në Prishtinë, beson se qeveria nuk i sheh mundësitë e vendit në skenën krijuese të Kosovës.
“Unë kam qenë i angazhuar në industrinë e muzikës elektronike shumicën e jetës sime,” thotë Dragaj. “Gjithmonë më është përshtatur, më emocionon dhe kam parë ndikimin që mund të ketë në shoqëri. Por është e vështirë ta mbash pa mbështetje financiare dhe ndihma. Njerëzit lodhen së mbështeturi diçka apo dikë pa këtë pjesë.”
Hajrulla Çeku, Ministri i Kulturës, Rinisë dhe Sportit i Kosovës, pohon se klubet dhe skena elektronike janë një “komponent aktiv i peizazhit kulturor të Kosovës” – një peizazh që ai e përshkruan si të ndërthurur thellë me traumën historike dhe kujtesën kolektive të konfliktit.
Çeku thotë se janë bërë përpjekje për të rritur buxhetin e caktuar për financimin e artit dhe kulturës në Prishtinë, si dhe për ta ekspozuar atë jashtë vendit përmes ‘Fondit të Mobilitetit’ të qeverisë, një nismë që kishte për qëllim të ndihmonte muzikantët dhe artistët të aplikonin për viza dhe të udhëtonin jashtë. të vendit. Megjithatë, ai e pranon se vitet e fundit nuk kanë qenë të lehta për kulturën e klubeve në Prishtinë: “Pandemia pati një ndikim të rëndësishëm në skenë”, më thotë ai përmes WhatsApp. “Megjithë rimëkëmbjen graduale të industrisë dhe shfaqjen e subjekteve të reja organizative, ndërprerja ndikoi në trendet e klubeve, veçanërisht në mesin e audiencave më të reja.”
Megjithatë, Dragaj nuk e ka humbur besimin në momentin e komunitetit të klubeve dhe tashmë po punon në një sipërmarrje të re të jetës së natës të quajtur ‘PARADA’, me një mision për të ngritur talentet e reja elektronike dhe vendet burimore për shfaqjet e tyre.
Dhe nëse vëllimi i vizitorëve ndërkombëtarë për Sunny Hill në korrik është diçka për të shkuar (vizitorët ndërkombëtarë përbënin 45% të numrit të përgjithshëm të pjesëmarrësve këtë vit), Kosova ka qartësisht potencialin për t’u vendosur si një destinacion kryesor muzikor që arrin shumë larg përtej kufijve të saj.
Qasja në Pallatin e Rinisë si një hapësirë e madhe është bërë më e vështirë, kështu që në fillim të këtij muaji ‘Servis’ iu kthye rrënjëve dhe organizoi një festë në malet e Llukarit, një zonë jashtë Prishtinës. Ukiq është i përkushtuar në planifikimin e festës kur takohemi një mbrëmje qershori pak para se të largohem nga Kosova.
Por një natë tjetër do të thotë një festë tjetër: EraMah po luan me një turmë të përforcuar të fundjavës në Servis Fantazia, ndërsa argëtuesit në Bubble Pub rreth e qark po shpërndahen në rrugë. Ne vendosim të ecim 20 minuta nëpër qytet për në zonën e Qytetit të Vjetër – Ukiq dëgjoi për një festë që organizohej në një bodrum të vendosur pas një xhamie. Është një vend i vogël që është krijuar kohët e fundit dhe dëshiron që unë dhe Marta ta përjetojmë vetë.
Ne e kalojmë kohën duke ecur, duke pirë cigare së bashku mes një vape vere. Në një moment, Marta vë re skulptura të yjeve që vezullojnë në majë të Hotel Grand në distancë, pjesë e një vepre të artistit 38-vjeçar kosovar Petrit Halilaj. Mes tyre ka shkronja gjigante blloku që lexojnë “Kur dielli të ikë, ne pikturojmë qiellin”.
Shohim miq të Ukiqit, të cilët duan t’i bashkëngjiten festës – të gjithë në Prishtinë duket se e njohin Ukiqin. Por kur mbërritëm më në fund, i gjithë vendi është mbyllur nga policia. Disa hapësira janë më shumë se një vend për t’u mbledhur. Pika e vallëzimit është vendi ku ne fillimisht humbasim veten dhe më pas i kujtojmë njëri-tjetrit ekzistencën tonë.
Marrë nga Conde Nast Traveler, përkthyer dhe përmbledhur nga Katror.info.
Përgatiti:
