Imazhet që ne shohim në rrjetet sociale dhe faqet e internetit kanë një ndikim të papritur në mënyrën se si e shohim botën.
Çdo ditë ne bombardohemi me imazhe digjitale. Ato shfaqen në lajmet që i shohim në rrjetet sociale, në rezultatet e kërkimeve dhe në faqet e internetit që shfletojmë. Njerëzit na i dërgojnë ato përmes aplikacioneve të mesazheve ose me email. Deri në fund të ditës, miliarda të tjera do të ngarkohen dhe do të ndahen online, shkruan BBC, përcjell Katror.info.
Me përdoruesin mesatar që kalon 6 orë e 40 minuta në ditë në internet, sipas një raporti, këto imazhe përbëjnë një pjesë të rëndësishme të inputit tonë vizual të përditshëm dhe hulumtimet e fundit tregojnë se ato mund të ndikojnë edhe në perceptimet tona.
Mundesh me e lexu edhe…
Një studim i publikuar më herët këtë vit analizoi imazhet në Google, Wikipedia dhe në Internet Movie Database (IMDB), duke shqyrtuar veçanërisht cilat gjini dominonin kur kërkonin për profesione të ndryshme – si “fermer”, “drejtor ekzekutiv” ose “gazetar televiziv”. Gjetjet ishin të qarta. Pavarësisht se gratë ishin të nënreprezantuara në përgjithësi, stereotipet gjinorë ishin të fortë. Kategoritë si “punëtor krahu”, “zhvillues”, “banka investimesh” dhe “kirurg zemre” ishin shumë më të mundshme të ishin burra. “Dikush që merret me pastrim”, “infermiere”, “kërcimtare” dhe “balerinë” kishin tendencë të ishin gra.
Derisa deri tani gjithçka duket e parashikueshme, unë e kam vënë re të njëjtin fenomen vetë në vitin 2019, kur po përpiqesha të gjeja imazhe me balancë gjinore për këtë faqe interneti. Kur kërkova në Getty Creative, një nga faqet tona kryesore të fotove të aksioneve, pashë se fotografitë e mjekëve burra ishin tre herë më shumë se ato të mjekëve gra – edhe pse në SHBA, për shembull, mjekët nën moshën 44 vjeçare ishin më të mundshme të ishin gra sesa burra. Ky paraqitje e profesionistëve mjekësorë ishte vetëm një pjesë e problemit. Kishte dy herë më shumë mundësi për foto të grave me fëmijë, ose për këtë çështje, të grave me sallata, sesa të burrave, shkruan Amanda Ruggeri për BBC.
Sa më shumë imazhe të pasakta që modelet e inteligjencës artificiale krijojnë, aq më shumë i shohim; sa më shumë i shohim, aq më shumë bëhemi vetë të pasaktë në paragjykimet tona.
Megjithatë, studimi më i fundit e mori këtë një hap më tej. Në vend që të tregonte vetëm masën e paragjykimit gjinor në imazhet online, kërkuesit testuan nëse ekspozimi ndaj këtyre imazheve kishte ndonjë ndikim në paragjykimet e vetë njerëzve. Në eksperiment, 423 pjesëmarrës nga SHBA përdorën Google për të kërkuar për profesione të ndryshme. Dy grupe kërkuan përmes tekstit, duke përdorur Google ose Google News; një tjetër grup përdori Google Images. Më pas, të gjithë pjesëmarrësit morën një “test të lidhjes implicit”, që mat paragjykimet e papërshkruara.
Përkundrejt kërkimit të përshkrimeve të bazuara në tekst për profesione, pjesëmarrësit që përdorën Google Images dhe morën përgjigje me imazhe vizuale treguan shkallë shumë më të larta të paragjykimeve gjinore implicite pas eksperimentit – si menjëherë pas tij, ashtu edhe tri ditë më vonë.
Rritja e imazheve në kulturën popullore të internetit mund të ketë një kosto kritike sociale,” shkruajnë studiuesit. “Gjetjet tona janë veçanërisht shqetësuese, duke pasur parasysh se platformat e njohura të mediave sociale si Instagram, Snapchat dhe TikTok po rriten në popullaritet, duke akceleruar prodhimin dhe qarkullimin masiv të imazheve. Njëkohësisht, motorët e kërkimit të njohur si Google po integrojnë gjithnjë e më shumë imazhe në funksionalitetin e tyre kryesor, për shembull, duke i përfshirë imazhet si pjesë të kërkimeve bazuar në tekst.”
Po ashtu, ekziston një tjetër problem në rritje: se si imazhet që tashmë po qarkullojnë online po informojnë dhe formojnë modelet e AI. Më herët këtë vit, unë eksperimentova vetë me këtë. I kërkova ChatGPT të krijonte imazhe për mua të dhjetëra profesionistëve të ndryshëm: mjek, avokat, shkencëtar, komedian, poet, mësues, përfaqësues shërbimi ndaj klientit, nutricionist, mendimtar, CEO, ekspert. Përveç dy ose tre rezultateve – higjenist dentar, infermiere dhe pastruese – ai ofroi, përsëri e përsëri, një burrë. Dhe jo thjesht një burrë, por një burrë i hollë, i bardhë, rreth të 30-ave me flokë të gjatë e të rrjedhshëm.
Në një përpjekje më vonë, duke u munduar të largohem nga paragjykimi i karrierës, i kërkova ChatGPT të shpikte lloje të ndryshme njerëzish për mua: dikush “të mençur”, dikush “të suksesshëm”, dikush që po shikon një operë, dikush që po shikon shfaqjen Love Is Blind, dikush që e la punën për t’u kujdesur për fëmijët. Përsëri, vazhdimisht, mora atë burrin e bardhë me flokët e shkëlqyer.
“Modele si ChatGPT po mësojnë në bazë të imazheve që ekzistojnë tashmë,” thotë autori. “Por, përsëri, kjo mund të vazhdojë një cikël të keq: sa më shumë imazhe të pasakta që modelet AI krijojnë vetë, aq më shumë ne i shohim; sa më shumë i shohim, aq më shumë bëhemi implicit të pasaktë në paragjykimet tona. Dhe sa më shumë bëhemi të pasaktë, aq më shumë krijojmë dhe ngarkojmë imazhe të pasakta.”
Pra, çfarë mund të bëhet?
Një pjesë e madhe përgjegjësie bie mbi kompanitë e teknologjisë dhe AI. Por, edhe kur qëllimet e tyre janë të mira, nuk duket se ka një zgjidhje të thjeshtë. Për shembull, në përpjekjen e tij për të korrigjuar paragjykimet racore, gjinore dhe të tjera, mjeti i AI i Google, Gemini, nganjëherë ka tejkaluar – një imazh që ai gjeneroi i Pushtuesve të Pavarësisë të SHBA përfshinte një burrë të zi, ndërsa një imazh i ushtarëve gjermanë të Luftës së Dytë Botërore përfshinte një burrë të zi dhe një grua aziatike.
Në mes të kësaj, ne duhet të marrim kontroll mbi modelimin e botës vizuale digjitale vetë.
Në dukje është e qartë, por faktin që mund ta bëjmë – deri diku – kurimin e lajmeve dhe rrjeteve tona sociale shpesh nuk e marrim parasysh. Kërkimi i llogarive dhe influencuesve nga grupe etnike dhe racore të ndryshme, ose fotografëve nga pjesë të ndryshme të botës, është një këshillë e lehtë dhe e veprueshme. Ne gjithashtu mund të ndikojmë rezultatet e kërkimit duke ndryshuar mënyrën sesi e formulojmë pyetjen fillestare.
Strategjia më e efektshme mund të jetë rikthimi i kohës sonë. Në planin e quajtur “detoksi digjital” në librin The Visual Detox: How to Consume Media Without Letting It Consume You të sipërmarrëses së artit, Marine Tanguy, për shembull, nuk ka surpriza, por disa kujtime të forta – si vendosja e kufizimeve për kohën kur shohim ekranin ose telefonin, fshirja e aplikacioneve që nuk përdorim, dhe kalimi i kohës jashtë pa teknologji.
Duke kaluar disa kohë larg ekraneve, mund të na ndihmojë të thithim perspektiva vizuale të tjera në botën rreth nesh.
Kohët e fundit u bëra e vetëdijshme se edhe telefoni im disa vjeçar ka një timer që mund të aktivizohet për aplikacione të ndryshme, duke zgjedhur periudhën e kohës për çdo ditë që dëshirojmë. Ndërsa nuk mund të them se gjithmonë kam respektuar paralajmërimet e tij kur kam arritur kufirin, kjo më ka ndihmuar të bëhem shumë më e vetëdijshme dhe të reduktoj përdorimin e rrjeteve sociale. Siç kemi përmendur më parë, duke e vendosur telefonin në një dhomë tjetër tërësisht duket se ndihmon në shmangien e madhe të kontrollit të tij.
Për më tepër, mund të jetë vetëdija ajo që është çelësi, ne nuk mendojmë shpesh për konsumimin tonë vizual apo për mënyrën se sa shpesh jemi rrethuar nga imazhe që janë krijuar dhe na janë shërbyer me qëllim, shpesh për të na bindur të blejmë diçka.
As nuk mendojmë se sa e çuditshme dhe e re është ky fenomen. Për shumicën dërrmuese të historisë së evolucionit të njeriut – rreth 99% të kohës që ne kemi qenë në këtë planet – nuk do të kemi parë shumë imazhe brenda mjedisit tonë natyror, përveç ndonjë pikture shpelle ose skulpture të bërë me dorë. Ndërsa, në Europë, Rilindja solli një epokë të re të prodhimit të imazheve – e cila pa ngritjen e tregjeve të artit dhe të veprave arti të bëra për konsum popullor, si shtypi – njerëzit ende nuk do të kishin parë kurrë afër numrit të imazheve të krijuara nga njeriu që shohim sot.
Në më shumë se 100,000 breza që nga shfaqja e degës Homo në pemën e evolucionit, ne kemi evoluar të kalojmë më shumë kohë duke vëzhguar botën (dhe njerëzit) përreth nesh sesa duke parë imazhe, pa përmendur imazhe në ekran. Ndoshta, duket se ka një argument për të përfshirë më shumë nga ky kohë larg ekranëve në jetët tona të përditshme sot. /Katror.info
Përgatiti:
