Çka preferojnë të lexojnë fëmijët sot? A janë lektyrat shkollore të duhura për ta, apo duan libra që janë më bashkëkohorë, më gjithëpërfshirës dhe pa paragjykime?
“Interesi im qëndron në libra misterë, që ka ndoshta plot (ngjarje) pak më kompleks, ku ndoshta edhe nuk e dimë tërë kohën se qysh ka me vazhdu ngjarja apo çka është duke ndodhur. Për dëshirën time, unë këto libra më duken shumë më interaktive, më duken shumë më interesant sesa lektyrat e zakonshme që i kemi në shkollëm ku shpesh herë “ploti” është i paraparë, unë mundem me prit, ose e di se si ka me ardhë si rrjedhojë vazhdimësia e lektyrës, shprehet Bora Puka, nxënëse e klasës së shtatë në Shkollën “Naim Frashëri”.
Janë pikërisht lektyrat shkollore, për të cilat është folur sot në konferencën e ETEA-s, me rastin e Ditës Ndërkombëtare të Librit. Aty u publikuan gjetjet e raportit hulumtues ‘Shqyrtim kritik i lektyrave shkollore’.
Puna e vazhdueshme hulumtuese që nga viti 2018 deri në vitin 2023, solli një analizë mbi tekstet letrare që rekomandohen për lexim në nivelin e mesëm të ulët të arsimit në Kosovë. Qëllimi kryesor i hulumtimit ka të bëjë me shqyrtimin e gjuhës diskriminuese dhe përjashtuese, dhunës e diskurseve gjinore dhe nacionaliste.
“Organizata ETEA në çdo vit, me rastin e Ditës Ndërkombëtare e Librit bie të dhëna objektive, të dhëna shkencore për sa i përket kulturës së leximit dhe gjendjes së librit në Kosovë, është rezultat i një pune të vazhdueshme të organizatës ETEA, një pune kërkimore hulumtuese, përkatësisht pesë raporteve hulumtuese të zhvilluara nga viti 2018-2023 të cilat na flasin konstant për një gjendje alarmante të kulturës së leximit në Kosovë e sidomos tek gjenerata të reja,” shprehet Agon Ahmeti, drejtor ekzekutiv në ETEA.
Ky raport është ndër pasqyrat e para që ofrohen ne Kosovë që kritikon përmbajtjen tekstuale në shkollat në Kosovë.
“Kemi mbledhur listat e rreth dhjetë shkollave në krejt Kosovën me lektyra të rekomanduara përmes klasës së gjashtë edhe klasës së nëntë dhe këto lista i kemi analizuar pastaj në bazë se cilat janë ato vepra letrare, të cilat
përsëriten më së shumti brenda listave,” tha Uranela Demaj, autore e raportit.
Ilustrimet në këto lektyra, sipas drejtoreshës së kulturës në Komunën e Prishtinës, Sibel Halimi, fuqizojnë ideologjitë seksiste dhe patriarkale.
“Fatkeqësisht, edhe sot tekstet shkollore vazhdojnë të jenë përplot me stereotipe gjinore, me gjuhë diskriminuese dhe kjo vjen si rezultat i mosangazhimit institucional dhe rritjes së ndërgjegjësimit, krijimit të politikave adekuate për përditësimin edhe të listës, por jo vetëm të letërsisë, por edhe të teksteve të tjera. Në tekstet e matematikës, për shembull, në ilustrim ku dy vajza nuk mund ta zgjidhin një detyrë matematikore, një djalë e zgjidh atë detyrë, kështu që në mënyrë indirekte krijon botëkuptime që profesioni i matematikës, fizikës dhe disa të shkencave ekzakte kryesisht lidhen me gjininë e djemve sesa të të vajzave, përkundër që realiteti e tregon të kundërtën.”
“Kështu që gratë kryesisht prezantohen brenda ambientit të familjes, ku natyrisht kur prezantohen gratë në këtë sferë private mandej gjenerohen edhe disa stereotipe për apo virtyte që karakterizohen edhe me trupin
apo biologjikën e grave që dallon tërësisht nga ajo e burrave. Unë si udhëheqëse e studimit
vendosa t’i intervistoj autorët e teksteve, t’i intervistojë shtëpitë botuese dhe të shohë se sa ata janë të ndërgjegjësuar për sa i përket perspektivës gjinore dhe unë faktikisht mbeta në një pozicion ku më erdhi keq nga ta, sepse asnjëherë s’kishin dëgjuar për perspektivën gjinore, “tha Sibel Halimi, drejtoreshë e kulturës në Komunën e Prishtinës dhe njohëse e çështjeve gjinore.
Hulumtimi nuk synon të mohojë vlerat kulturore dhe historike që sjellin shumica e veprave që u jepen fëmijëve në shkolla, mirëpo tenton t’i kushtohet vëmendje e veçantë mënyrës se si ato lexohen dhe interpretohen tek nxënësit.
“Lektyrat, qofshin kanonike, ose të traditës apo lektyrat bashkëkohore, të gjitha janë të rëndësishme. Të gjitha janë të rëndësishme. Varet nga mësimdhënësit se si i drejtojnë çështjet të cilat janë të plasuara në lektura si materiale mësimore, tha Bahtije Gërbeshi Zylfiu, profesore në Fakultetin e Edukimit, Universiteti i Prishtinës.
Bekim Morina, hulumtues në Institutin Pedagogjik të Kosovës tregon metodat që i kanë përdorur.
“Kemi marrë një pjesë të tregimit dhe ua kemi dhënë nxënësit që ta interpretojnë atë pjesë dhe se e kuptojnë ata dhe për besë rezultatet shqetësuese, sepse një pjesë e madhe e nxënësve nuk dinë me komentu atë që lexojnë,” u shopreh ai.
Një nxënëse e një shkolle private në Prishtinë, tregon për dallimet mes shkollave publike dhe private sa i përket lektyrave.
“E kemi pjesën e komentimit shumë interesant se gati kurrë nuk kemi me shkru referat të gjatë. Herë kemi me e shpjegu përmes vizatimit, herë ne fletë ku cilin personazh e ke të preferum, çka të pëlqen, çka kishe dashtë me ndërru, e nganjëherë nëpër hamere,” tha Stina Zagraxha nga shkolla “Mileniumi i Tretë.”
Preferencat e fëmijëve dëshmojnë se për të nxitur dashurinë për leximin dhe zhvillimin personal të fëmijëve, është thelbësore që lektyrat shkollore të pasqyrojnë interesat dhe realitetet e tyre, në mënyrë që çdo nxënës të mund të gjejë veten dhe të ndjehet i përfshirë në botën që libri krijon./Katror.info
Përgatiti: Beatrisa Culaj
