Një metodë e quajtur optogjenetikë ofron njohuri për kujtesën, perceptimin dhe varësinë.
Disa zbulime të mëdha shkencore nuk zbulohen në të vërtetë. Ato huazohen. Kjo është ajo që ndodhi kur shkencëtarët morën proteina nga një huadhënës “i pamundur”: algat jeshile.
Qelizat e specieve të algave ‘Chlamydomonas reinhardtii’ janë “zbukuruar” me proteina që mund të ndiejnë dritën. Kjo aftësi, e vërejtur për herë të parë në vitin 2002, tërhoqi shpejt vëmendjen e shkencëtarëve të trurit.
Mundesh me e lexu edhe…
Një proteinë që ndien dritën premtoi fuqinë për të kontrolluar neuronet – qelizat nervore të trurit, duke siguruar një mënyrë për t’i ndezur dhe fikur, pikërisht në vendin dhe kohën e duhur.
Qelizat nervore të krijuara gjenetikisht për të prodhuar proteina algale bëhen “kukulla” të kontrolluara nga drita. Një shkreptim drite mund të nxisë një neuron të qetë të ndezë sinjalet ose të detyrojë një neuron aktiv të heshtë.
“Kjo molekulë është sensori i dritës që na duhej”, thotë neuroshkencëtari Zhuo-Hua Pan, i cili kishte kërkuar një mënyrë për të kontrolluar qelizat e shikimit në retinat e minjve.
Metoda e mundësuar nga këto proteina huazuese tani quhet optogjenetikë, si kombinim i fjalëve dritë (opto) dhe gjene. Në më pak se dy dekada, optogjenetikët kanë fituar njohuri të mëdha se si ruhen kujtimet, çfarë krijon perceptime dhe çfarë shkon keq në tru gjatë depresionit dhe varësisë.
Përdorimin e dritës për të drejtuar aktivitetin e disa qelizave nervore, shkencëtarët e kanë “luajtur” tek minjtë e halucinacionuar: Minjtë “kanë parë linja” që nuk ishin aty dhe kanë “kujtuar” një dhomë brenda të cilës nuk kishin qenë kurrë. Shkencëtarët kanë përdorur optogjenetikën për t’i bërë minjtë të luftojnë, të çiftëzohen dhe të hanë, madje edhe u kanë mundësuar shikim minjëve të vërbër.
Që nga zbulimi, sensorët e dritës së algave janë miratuar për t’u përdorur në arena të shumta për hulumtime rreth trurit. Neuroshkencëtarja Talia Lerner nga Universiteti Northwestern në Çikago përdor optogjenetikën për të studiuar lidhjet midis qelizave në trurin e miut.
Optogjenetikët janë gjithashtu të domosdoshëm edhe për Jeanne Paz nga Instituti Gladstone në San Francisco. Ajo dhe kolegët e saj kanë qenë në kërkim të qelizave që do mund të ndalojnë përhapjen e krizave nëpër tru, duke i dhënë asaj një mënyrë për të kontrolluar grupe të dallueshme të neuroneve, optogjenetika mbetet thelbi për hulumtimin e saj.
Deri më tani, hulumtimet e optogjenetikëve janë bërë kryesisht në minj. Por njohuri për trurin më kompleks, përfshirë atë të primatëve, së shpejti mund të gjenden, thotë Yasmine El-Shamayleh nga Universiteti i Kolumbisë.
Optogjenetika ka evoluar shpejt. Shkencëtarët kanë krijuar dhe optimizuar sensorë të rinj të dritës dhe mënyra të reja për kombinimin e tyre me teknika tjera. Në Stanford, rregullisht zhvillohen punëtori për të trajnuar shkencëtarë tjerë mbi teknikën. “Në njëfarë mënyre, kjo është po aq e rëndësishme sa shpikja e saj”, thotë Lerner.
Pavarësisht se çfarë do të ndodhë më tej në këtë fushë që “lëvizë me shpejtësi”, një gjë është e sigurtë: Shkencëtarët e trurit do të jenë përgjithmonë borxhli ndaj algave.
Përgatiti:
